Արցախյան տարեգրություն

Profil.am-ը սկսում է «Արցախյան տարեգրություն» նախագիծը, որի շրջանակներում համապարփակ ձևով ընթերցողի դատին կներկայացնենք Ղարաբաղյան հակամարտության նախապատմության, պատերազմական գործողությունների, կարգավորման գործընթացի փաստագրությունն ու ժամանակագրությունը:

Ստորև ներկայացվածը պարբերաբար կթարմացվի, և այդ ընթացքում մեր ընթերցողները նույնպես կարող են մասնակցել գործընթացին՝ առաջարկներն ու նյութերը ուղարկելով [email protected] էլեկտրոնային հասցեին:

1813-ի հոկտեմբերի 12-ին Գյուլիստանի հաշտության պայմանագրով Արցախն անցնում է Ռուսաստանի տիրապետության տակ:
1828-ի փետրվարի 2-ին Թուրքմենչայի պայմանագրով վերջ է դրվում ռուս-պարսկական պատերազմներին, որոնց արդյունքում Ցարական Ռուսաստանը հաստատվում է Անդրկովկասում:
1920-ի նոյեմբերին Ազգերի լիգան հուշագիր է ընդունում կազմակերպությանն Ադրբեջանի անդամակցության վերաբերյալ:
1921-ի մարտի 16-ին Մոսկվայի պայմանագրով բոլշևիկյան Ռուսաստանն ու քեմալական Թուրքիան պայմանավորվում են Նախիջևանը՝ որպես ինքնավարա տարածք, հանձնել Ադրբեջանի խնամակալությանը:
1921-ի հոկտեմբերի 13-ի Կարսի պայմանագրով Հայկական ԽՍՀ, Ադրբեջանական ԽՍՀ և Թուրքիայի կառավարությունները երկրորդում են Մոսկվայի պայմանագիրն ու փաստացի համաձայնվում Նախիջևանի ինքնավար մարզի խնամակալությունը փոխանցել Ադրբեջանական ԽՍՀ-ին:
1988-ի փետրվարի 20-ին ԼՂԻՄ ժողովրդական պատգամավորների XX գումարման խորհրդի արտահերթ նստաշրջանը որոշում է դիմել ԱԽՍՀ և ՀԽՍՀ Գերագույն խորհուրդներին խնդրանքով՝ ԼՂԻՄ-ը Ադրբեջանական ԽՍՀ կազմից Հայկական ԽՍՀ կազմ տեղափոխելու խնդրանքով։
1988-ի հունիսի 15-ին ՀԽՍՀ Գերագույն Խորհուրդը որոշում է համաձայնություն տալ Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզը Հայկական ԽՍՀ կազմի մեջ մտնելուն։
1989-ի դեկտեմբերի 1-ին ՀԽՍՀ Գերագույն խորհուրդը և ԼՂ Ազգային խորհուրդը համատեղ վերամիավորման մասին որոշում են ընդունում։
1991-ի սեպտեմբերի 23-ին Ռուսաստանի և Ղազախստանի նախագահներ Բորիս Ելցինի ու Նուրսուլթան Նազարբաևի միջնորդական առաքելության արդյունքներով ընդունվում է Ժելեզնովոդսկի կոմյունիկեն, որը հետագա զարգացումների բերումով մնում է չիրականացված:
1991-ի դեկտեմբերի 8-ին Բելովեժյան անտառում կնքված համաձայնագրով Ռուսաստանի, Ուկրաինայի ու Բելառուսի ղեկավարները վերջ դրեցին ԽՍՀՄ գոյությանը:
1991-ի դեկտեմբերին միջազգային դիտորդներն ընդունում են ԼՂՀ անկախության հանրաքվեի արդյունքների մասին ակտ, որով ճանաչում են հանրաքվեի արդյունքները:
1992-ի ապրիլի 1-ին հրապարակված հարցազրույցում Ադրբեջանի նախկին նախագահ Այազ Մութալիբովը Խաջալույում տեղի ունեցածի ու ղարաբաղյան հակամարտության էսկալացիայի պատասխանատվությունը դնում է ընդդիմության՝ Ադրբեջանի ժողովրդական ճակատի վրա։
1992-ի հուլիսի 8-ին ՀՀ Գերագույն խորհուրդն ընդունում է որոշում ԼՂՀ-ում ստեղծված վիճակի մասին, որով հայտարարում է Արցախին ու նրա ժողովրդին սատար կանգնելու մասին:
1993-ի ապրիլի 30-ին ՄԱԿ Անվտանգության խորհուրդն ընդունում է թիվ 822 բանաձևը:
1993-ի հուլիսի 29-ին ՄԱԿ Անվտանգության խորհուրդն ընդունում է թիվ 853 բանաձևը:
1993-ի հոկտեմբերի 14-ին ՄԱԿ Անվտանգության խորհուրդն ընդունում է թիվ 874 բանաձևը:
1993-ի նոյեմբերի 12-ին ՄԱԿ Անվտանգության խորհուրդն ընդունում է թիվ 884 բանաձևը:
1995-ի օգոստոսի 10-ին սահմանվում է Ղարաբաղյան հակամարտության և դրա հետ կապված հարցերով ԵԱՀԿ Գործող նախագահողի անձնական ներկայացուցչի պաշտոնն ու նրա մանդատը, որտեղ նշանակվում է լեհ դիվանագետ Անջեյ Կասպրշիկը:
1996-ի դեկտեմբերի 3-ին ԵԱՀԿ Լիսաբոնի գագաթաժողովում Հայաստանի վետոյի շնորհիվ որոշում չի կայացվում, սակայն ամփոփիչ փաստաթղթին կցվում է Գործող նախագահողի հայտարարությունը: Միևնույն ժամանակ Հայաստանի պատվիրակությունն ինքն է հայտարարություն տարածում, որը ևս կցվում է ամփոփիչ հռչակագրին:
1997-ի մայիս-հուլիսին ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահությունը ներկայացնում է Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման համընդգրկուն համաձայնագրի նախագիծ, որը հայտնի է «փաթեթային տարբերակ» անվամբ։ Հայաստանը, թեև ներկայացնում է որոշ առարկություններ, բայց ընդհանուր առմամբ ընդունում է փաստաթուղթը՝ որպես բանակցությունների հիմք։
2004 թվականի մարտի 10-ին ՄԱԿ-ում ՀՀ մշտական ներկայացուցիչը նամակ է հղում ՄԱԿ ԳԽ-ին, որտեղ ներկայացնում է Խոջալուի իրադարձությունների մասին փաստեր՝ հղում անելով ադրբեջանական աղբյուրներին։
2009-ի հուլիսի 10-ին Բարաք Օբաման (ԱՄՆ), Դմիտրի Մեդվեդեվը (Ռուսաստան) և Նիկոլա Սարկոզին (Ֆրանսիա) Աքվիլայում համատեղ հայտարարությամբ հրապարակեցին բանակցային գործընթացի որոշ մանրամասներ:
2010-ի հունիսի 26-ին Մուսկոկայում Բարաք Օբաման (ԱՄՆ), Դմիտրի Մեդվեդեվը (Ռուսաստան) և Նիկոլա Սարկոզին (Ֆրանսիա) համատեղ հայտարարությամբ վերահաստատեցին Աքվիլայում արտահայտված դիրքորոշումը:
2016-ի հոկտեմբերի 26-ին ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները հայտարարություն են ընդունում, որով ամփոփում են տարածաշրջանային այցը:
2016-ի նոյեմբերի 27-ին Ֆրանկոֆոնիայի գագաթաժողովը եզրափակիչ փաստաթղթով աջակցություն է հայտնում ղարաբաղյան հիմնախնդրի խաղաղ կարգավորմանը:
2016-ի դեկտեմբերի 8-ին Համբուրգում ԵԱՀԿ գագաթաժողովի ընթացքում համանախագահ երկրների արտգործնախարարները հայտարարություն են ընդունում, որտեղ հղում են անում նախկինում ներկայացված 3 սկզբունքներին ու 6 տարրերին։
2019 թվականի հունվարի 16-ին Փարիզում Հայաստանի ու Ադրբեջանի արտաքին գերատեսչությունների ղեկավարների հետ հանդիպման արդյունքներով ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները հայտարարություն են ընդունում՝ շեշտելով բնակչությանը խաղաղության նախապատրաստելուն ուղղված միջոցառումների անհրաժեշտությունը։
2019 թվականի ապրիլի 15-ին Մոսկվայում Ռուսաստանի նախաձեռնությամբ Հայաստանի, Ադրբեջանի և Ռուսաստանի արտգործնախարարի և ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների հանդիպման արդյունքներով ընդունվում է հայտարարություն, որում ընդգծվում է կողմերի տարածքում կալանքի մեջ գտնվող անձանց հարազատների փոխայցեր կազմակերպելու մասին։
2019 թվականի դեկտեմբերի 5-ին Բրատիսլավայում ԵԱՀԿ նախարարական համաժողովին ունեցած ելույթում ՀՀ արտգործնախարար Զոհրաբ Մնացականյանը հայտարարեց, որ Արցախի անվտանգությունը ենթակա չէ զիջման։ Նիստի շրջանակներում ընդունած հայտարարությամբ ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահ երկրների պատվիրակությունների ղեկավարները ընդգծեցին, որ Մինսկի խմբի ձևաչափը հակամարտության լուծման անփոխարինելի հիմնակետ է։
2020 թվականի հունվարի 30-ին Ժնևում կայացած եռօրյա բանակցությունների արդյունքում ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահները և Հայաստանի ու Ադրբեջանի արտգործնախարարներն ընդունեցին հնգակողմ համատեղ հայտարարություն, որտեղ վերահաստատեցին բանակցությունների գաղտնիության սկզբունքը պահպանելու հանձնառությունը։
2020 թվականի փետրվարի 15-ին Մյունխենի անվտանգային համաժողովի շրջանակներում Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի մասնակցությամբ կազմակերպվեց պանելային քննարկում, որի ժամանակ Փաշինյանը հայտնեց, որ ղարաբաղյան կարգավորման ընթացքում նախաձեռնել է միկրոհեղափոխությունների գործընթաց։
2020 թվականի փետրվարի 16-ին Նիկոլ Փաշինյանը հրապարակեց բանակցային գործընթացի նկատմամբ իր մոտեցումները՝ վերնագրելով դրանք «Մյունխենյան սկզբունքներ»։
2021 թվականի հունվարի 11-ին Մոսկվայում կայացած հանդիպման արդյունքներով Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը, Ռուսաստանի և Ադրբեջանի նախագահներ Վլադիմիր Պուտինն ու Իլհամ Ալիևը համատեղ հայտարարություն են ընդունում, որտեղ անդրադառնում են միայն 2020թ. նոյեմբերի 10-ի հայտարարության 9-րդ կետին։