1991 թվականի դեկտեմբերի 10-ին Լեռնային Ղարաբաղում անցկացվեց հանրաքվե, որի արդյունքում Արցախի բնակչությունն արտահայտվեց անկախության օգտին: Ստորև ներկայացնում ենք հանրաքվեի արդյունքներով կազմված ակտը, որին միացել են օտարերկրյա դիտորդներն ու լրագրողները:
* * *
ԱԿՏ՝
ԼԵՌՆԱՅԻՆ ՂԱՐԱԲԱՂԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
ԱՆԿԱԽՈՒԹՅԱՆ ՀԱՆՐԱՔՎԵԻ ԱՐԴՅՈՒՆՔՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ
1991թ. դեկտեմբերի 10-ից ԼՂՀ-ում էին գտնվում մի խումբ անկախ դիտորդներԼՂՀ կարգավիճակի հարցով հանրաքվեի ընթացքին հետևելու նպատակով:
Դիտորդական խմբերն աշխատել են Ստեփանակերտ քաղաքում, Ասկերանի, Հադրութի, Մարտակերտի, Մարտունու և Շահումյանի շրջաններում: Դիտորդներն այցելել են ավելի քան 30 ընտրական տեղամասեր, ներկա գտնվել ձայների հաշվմանը:
Անկախ դիտորդները հավաստագրում են.
Հանրաքվեի նախապատրաստումը, անցկացումը և արդյունքների ամփոփումն իարկանացվել են «ԼՂՀ հանրաքվեի անցկացման մասին ժամանակավոր կանոնակարգին» համապատասխան: ԼՂՀ տարածքում կազմվել է 81 ընտրատարածք: Ընտրատարածքների ցուցակը և տարածքային ընտրական հանձնաժողովների հասցեները հրապարակվել են «Խորհրդային Ղարաբաղ» թերթում: Ընտրողների ցուցակներում ընդգրկված էին ձայնի իրավունք ունեցող 132 328 մարդ:
Հանրաքվեի հարցը ձևակերպվել է այսպես.
«Համաձա՞յն եք դուք, որպեսզի հռչակված Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը լինի անկախ պետություն՝ ինքնուրույն որոշելով համագործակցության ձևը ուրիշ պետությունների և ընկերակցությունների հետ»:
Երեք՝ հայերեն, ադրբեջաներեն և ռուսերեն լեզուներով քվեաթերթիկները պարունակում են նշված հարցը և «այո», «ոչ» բառերը /անցանկալին ջնջել/: Նշվաած լեզուներից մեկով գրված քվեաթերթիկը /ըստ ընտրողի ցանկության/ տրվել է անձնագրի ներկայացմամբ և ստորագրությամբ:
Դիտորդների կողմից չեն հայտնաբերվել քվեարկության արարողակարգի, քվեաթերթիկների տրման, դրանց ձևակերպման, ձայների հաշվման խախտումներ:
Դիոտրդներն անհրաժեշտ են համարում նշել, որ հանրաքվեն անցակցվել է ԼՂՀ դեմ զինված ագրեսիայի պայմաններում, ինչն արտահայտվում էՍտեփանակերտ քաղաքի և մյուս բնակավայրերի անդադար հրետակոծությունների մեջ, տարբեր զինատեսակների կիրառմամբ, ներառյալ հրթիռներն ու հրետանին: Քվեարկության օրը հրետակոծումներից զոհվել են 10, վիրավորվել՝ 11 հայեր: Ստեփանակերտ քաղաքի կանանց և երեխաների մեծամասնությունը գիշերում է նկուղներում, փակ են մսուր-մանկապարտեզները, դպրոցները: Դեկտեմբերի 11-ի լույս 12-ի գիշերը հրետանային արկ է ընկել Ստեփանակերտի դպորցներից մեկի վրա: Պայթեցված է քաղաքային ջրատարը, չկա հաց, դեղորայք:
Հանրաքվեին ամսնակցել են 108 736 մարդ, ինչը կազմում է գրանցված ընտորղների թվի 82.2 տոկոսը: Քվեարկությանը չմասնակցածների գերակշիռ մեծամասնությունը ադրբեջանական բնակավայրերի բնակիչներ են:
Քվեատուփերը բացելով՝ դրանցում հայտնաբերվել են 108 736 քվեաթերթիկներ, 99 քվեաթերթիկներ ճանաչվել են անվավեր:
Քվեարկության արդյունքները.
«Այո» – 108 615 (քվեարկության մասնակիցների թվի 99.89 տոկոսը)
«Ոչ» – 24 (քվեարկության մասնակիցների 0.02 տոկոսը):
Վերոհիյալ «Ժամանակավոր կանոնակարգի» համաձայն հանրաքվեի առաջադրած որոշումը համարվում է ընդունված, եթե քվեարկությանը մասնակցել է քվեացուցակներում նշված անձանց կեսից ավելին, հանրաքվեի արդյունքներով որոշմանը հավանություն են տվել քվեարկության ամսնակիցների առնվազն 2/3-ը:
Ելնելով քվեարկության արդյունքներից և նկատի ունենալով մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրի և միջազգային ակտերի դրույթները՝ անկախ դիտորդները հայտարարում են.
ԼՂՀ ԲՆԱԿՉՈՒԹՅՈՒՆԸ ՁԱՅՆԵՐԻ ՃՆՇՈՂ ՄԵԾԱՄԱՍՆՈՒԹՅԱՄԲ ԱՐՏԱՀԱՅՏՎԵԼ Է ԼՂՀ ԱՆԿԱԽՈՒԹՅԱՆ ՕԳՏԻՆ
Աֆանասև Յուրի նիկոլաևիչ, ԽՍՀՄ և ՌԽՖՍՀ ժողովրդական պատգամավոր
Սմիռնով Վլադիմիր Սերգեևիչ, ԽՍՀՄ ժողովրդական պատգամավոր
Նազարով Բորիս Լազարովիչ, Մարդու իրավունքների տեղեկատվական կենտրոնի նախագահ
Պրոշեչկին Եվգենի Վիկտորովիչ, «Ժողովրդական Ռուսաստան»
Վոեվոդսկի Կոնստանտին Էմանուելովիչ, ԵԱՀԽ մարդու իրավունքների միջազգային կոնգրես, Սանկտ Պետերբուրգի իրավապաշտպան կենտրոն
Պոլյակովա Էլլա Միխայլովնա, «Մեմորիալ», «Զինվորի մայրերի շարժում», Սանկտ Պետերբուրգ
Բուրկովա Ինեսա Եմելյանովնա, Ռուս մտավորականության «Ղարաբաղ» կոմիտե/«ԿՐԻԿ»/, Մոսկվա
Սինյավսկայա Գալինա Պետրովնա, «ընդդեմ բռնության շարժում», Մոսկվա
Լունինա Ելենա Վլադիմիրովնա, Զինծառայողների ծնողների մոսկովյան կոմիտե
Ալեքսեյևսկի Կիրիլ Միխայլովիչ, ԽՍՀՄ Ա ընտրողների ակումբ, Մոսկվա
Կուլիկովա Գալինա Պավլովնա, Ռուս մշակույթի ընկերություն, Երևան
Սամոդուրով Յուրի Վլադիմիրովիչ, Սախարովի միջազգային կոնգրես
Սուպրունենկո Օլգա Իգորևնա, Մոսխորհրդի ժողովրդական պատգամավոր
Շալիգին Գենադի Ֆեդորովիչ, Մոսխորհրդի ժողովրդական պատգամավոր
Տավրիլով Ալեքսեյ Գրիգորևիչ, «Մեմորիալ»
Ֆյոդորով Վլադիմիր Վլադիմիրովիչ, Հակաֆաշիստական կենտորն, Մոսկվա
Կալինկին Նիկոլայ Իվանովիչ, «Մեմորիալ»
Դաշկևիչ Վլադիմիր Սերգեևիչ, Ռուս մտավորականության «Ղարաբաղ» կոմիտե/«ԿՐԻԿ»/
Բաբուշկին Անդրեյ Վլադիմիրովիչ, Մոսխորհրդի ժողովրդական պատգամավոր
Գորբան Վիկտոր Վասիլևիչ, Մոսխորհրդի ժողովրդական պատգամավոր
Դանիլով Վիտալի Կոնստանտինովիչ, ԵԱՀԽ մարդու իրավունքների միջազգային կոնգրես
Տիտով Վյաչեսլավ Կոնստանտինովիչ, Մոսխորհրդի ժողովրդական պատգամավոր
Կիչմար Նիկոլայ Իվանովիչ, ԵԱՀԽ մարդու իրավունքների միջազգային կոնգերս, Ուկրաինայի ժողովրդական ՌՈՒԽ, Սևաստոպոլ
ԱՄՆ, Բուլղարիայի և Ռուսաստանի հեռուստատեսությունների, Ֆրանսպրես, Կոտիդիեն դե Պարի /Ֆրանսիա/, Մեծ Բրիտանիայի ֆոտոգործակալության, Իսպանիայի տեղեկատվական գործակալության, «Մեգապոլիս էքսպրես»-ի, «Իզվեստիա»-ի, «Մոսկովսկիե նովոստի»-ի, «Լիտերատուրնայա գազետա»-ի, «Ստոլիցա»-ի, «Պանորամա»-ի, Ռադիո «Ռոսիա»-ի, «Էխո Մոսկվիի»-ի լրագրողների ստորագրությամբ:
Տեքստը՝ «Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդիր. կարգավորման ուղիներ», Խորհրդարանական լսումներ 29-30 մարտի, 2005թ.» գրքից