Հայաստանի դիրքորոշումը ԵԱՀԿ ՄԽ առաջարկած «փաթեթային տարբերակի» շուրջ
Մինսկի խորհրդաժողովի համանախագահներին
Հայաստանի Հանրապետությունը ողջունում է Ռուսաստանի, Միացյալ Նահանգների և Ֆրանսիայի համատեղ ջանքերը, որոնց նպատակն է նոր լիցք հաղորդել Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության շուրջ ընթացող բանակցություններին: Այս տարվա մայիսի 31-ին Ձեր` տարածաշրջան կատարած այցելության ընթացքում մեզ ներկայացված փաստաթուղթը՝ (Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման համապարփակ համաձայնագիր), հանգամանորեն ուսումնասիրվել է և շարունակվում է քննարկվել: Մինչ այդ ցանկանում ենք Ձեզ ներկայացնել Հայաստանի նկատառումները Փաստաթղթում արտահայտված նպատակների, մոտեցումների, սկզբունքների և տարրերի նկատմամբ։
Հայաստանը ողջունում է Համանախագահության նպատակները` Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությանը տալ համապարփակ խաղաղ կարգավորում և դրանով իսկ հիմք ստեղծել Կովկասում համընդհանուր տնտեսական զարգացման և Կովկասի ժողովուրդների բարօրության համար: Այստեղ մենք ցանկանում ենք ավելացնել նաև հակամարտությունների արդար լուծման և ժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքների հարգման սկզբունքները: Այնուամենայնիվ, փաստաթղթում տեղ գտած որոշ ընդհանուր սկզբունքների նկատմամբ Հայաստանը լուրջ առարկություններ ունի:
Նախ` Հայաստանը, ինչպես հայտնի է, չի կարող հարցի կարգավորման հիմք ընդունել Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության սկզբունքն այնքան ժամանակ, քանի դեռ չեն ճշգրտվել Ադրբեջան-Լենային Ղարաբաղ հարաբերությունները, և չի հստակեցվել Լեռնային Ղարաբաղի քաղաքական կարգավիճակը:
Երկրորդ՝ Լեռնային Ղարաբաղի անվտանգության կոնցեպտը, որը, մեր կարծիքով, խաղաղ կարգավորման կարևոր գործոններից է գործընթացի զարգացման բոլոր փուլերում, պետք է զգալիորեն հստակեցվի և ուժեղացվի թե կոնցեպտուալ և թե կիրառական առումով: Այս սկզբունքն իր մեջ պետք է ներառի այնպիսի առանցքային տարրեր, ինչպիսիք են Լեռնային Ղարաբաղի շրջագծով լայնատարած ապառազմականացումը, Լեռնային Ղարաբաղի պաշտպանական պոտենցիալի պահպանումը, Լեռնային Ղարաբաղի անկլավային գոյության բացառումը և անվտանգության ապահովման երաշխիքներ միջազգային հանրության և Հայաստանի Հանրապետության կողմից:
Նախքան բուն Փաստաթղթերի դրույթներին անցնելը, ուզում ենք ուշադրություն հրավիրել մի սպրդման վրա, որը տեղ է գտել ներածական մասում եւ անսովոր հղում է պարունակում հակամարտության անվանմանը` այն կոչելով «Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ հակամարտություն»: Անդրադառնալով զինված հակամարտության դադարեցման մասին Համաձայնագիր 1-ին` պետք է նշել. թեև դրա հիմնական դրույթները Կողմերի միջև բազմիցս քննարկվել և բանակցվել են Մինսկի խմբի շրջանակներում, այսուհանդերձ, ներկա նախագիծը լի է բովանդակային և սկզբունքային թերություններով:
Նախ՝ առաջարկում ենք հանել 2(Ա) կետը, որն անհարկի մեկնաբանությունների առիթ է դառնում:
Երկրորդ՝ 7-րդ հոդվածով նախատեսվող ապաշրջափակման միջոցառումները բավականին թույլ են արտահայտված: Դրանց կիրառման վերաբերյալ պարտավորությունները, որ ստանձնելու են Կողմերն իրենց ուժգնությամբ, պետք է համապատասխանեն Համաձայնագիր 1-ի մյուս միջոցառումների պարագայում նախատեսվող պարտավորություններին: Հարկավոր է ունենալ ապաշրջափակման հատուկ ժամանակացույց:
Երրորդ՝ 9-րդ հոդվածը, որը վերաբերում է Լաչինին, անընդունելի է, որովհետև չի լուծում Լեռնային Ղարաբաղի անկլավային գոյության մասին վերևում արդեն իսկ արտահայտված սկզբունքային խնդիրը: Այս կապակցությամբ առաջարկում ենք մտածել հարցի ավելի ընդգրկուն մոտեցման մասին, որը կբացառեր ապագայում հնարավոր կոնֆլիկտային իրավիճակները:
Չորրորդ՝ Համաձայնագիր 1-ի իմպլեմենտացիայի հետ կապված խառը հանձնաժողովների գործողության մեխանիզմը, կարծում ենք, սկզբունքային հստակեցման կարիք ունի:
Ամփոփելով Համաձայնագիր 1-ի վերաբերյալ մեր նկատառումները` ցանկանում ենք նշել, որ դրա մնացած կետերի ու դրույթների շուրջ մեր դիտողությունների բացակայությունը չպետք է մեկնաբանվի իբրև դրանց բացարձակ և անվերապահ ընդունում: Հայաստանը գտնում է, որ այդ կետերի վերջնական համաձայնեցումը պետք է լինի բանակցային գործընթացի արդյունք:
Համաձայնագիր 2-ի նկատմամբ հայտնում ենք հետևյալը.
Ինչպես նշել ենք վերևում, Հայաստանը չի կարող հարցի կարգավորման հիմք ընդունել Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության սկզբունքը, հետևաբար, համաձայնագրի նախագծում տեղ գտած 1-ին և 2-րդ հոդվածները Հայաստանի համար քննարկման ենթակա չեն:
3-րդ հոդված. Հայաստանը որևէ ձևական կապ չի տեսնում Լեռնային Ղարաբաղի և Նախիջևան ի միջև և գտնում է, որ Ադրբեջան-Նախիջևան անխափան հաղորդակցության հարցը կարգավորվում է Համաձայնագիր 1-ի` ապաշրջափակման մասին դրույթներով: Նախիջևանի հետ հաղորդակցությունն Ադրբեջանի համար միշտ էլ բաց և անարգել է եղել, սակայն Ադրբեջանը հրաժարվել է օգտվել դրանից:
4-րդ հոդված. առաջարկում ենք «վարչական սահմաններ» կամ «սահմաններ» բառերը փոխարինել «տարածք» բառով:
6-րդ հոդված. ապագայում տևական տարակարծություններից ու թյուրիմացություններից խուսափելու նպատակով առաջարկում ենք, որ Լեռնային Ղարաբաղում կիրառվելիք օրենքները, նորմատիվ ակտերն ու գործադիր որոշումները բացառապես ընդունվեն կամ վավերացվեն Լեռնային Ղարաբաղի օրենսդիր իշխանության կողմից:
9-րդ հոդված. անհրաժեշտ ենք համարում ամրագրել նաև Լեռնային Ղարաբաղի իրավունքը` այլ երկրների հետ քաղաքական կապեր հաստատել և դրանց վարման համար ապահովել համապատասխան ներկայություն:
10-րդ հոդված. Հայաստանը միանշանակորեն գտնում է, որ Լեռնային Ղարաբաղի բնակիչները պետք է ունենան երկքաղաքացիության իրավունք:
11-րդ հոդված. Լեռնային Ղարաբաղում վճարման օրինական միջոց կարող են համարվել մեկից ավելի արժույթներ, անհրաժեշտ ենք համարում նաև ամրագրել Լեռնային Ղարաբաղի տարածքում գտնվող բնական պաշարների ու հարստությունների` Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդին պատկանելու և նրա կողմից տնօրինվելու բացառիկ իրավունքը:
12-րդ հոդված. նպատակահարմար ենք գտնում «Ազգային գվարդիա» բառերը փոխարինել «պաշտպանության ուժեր» բառերով և ամրագրել Լեռնային Ղարաբաղի քաղաքացիների` բացառապես Լեռնային Ղարաբաղի տարածքում զինծառայության հանգամանքը:
13-րդ հոդված. այստեղ հստակ ամրագրել, որ Ադրբեջանի բանակը և ոստիկանությունը ոչ մի պարագայում չեն կարող մուտք գործել Լեռնային Ղարաբաղի տարածք:
14-րդ հոդված. անհրաժեշտ ենք համարում հստակություն մտցնել` ամրագրելով Լեռնային Ղարաբաղի բյուջեի անկախ լինելու հանգամանքը: Ինչ վերաբերում է ներդրումներին, ապա Լեռնային Ղարաբաղը պետք է վարի ազատական քաղաքականություն:
15-րդ հոդված. միանշանակորեն հանել Լեռնային Ղարաբաղի` բազմազգ գաղափարը և հստակորեն ամրագրել, որ Լեռնային Ղարաբաղի պաշտոնական լեզուն հայերենն է:
Հայաստանը սկզբունքային առարկություն չունի Փաստաթղթի վերջում տեղ գտած վստահության ամրապնդման միջոցառումների կապակցությամբ, սակայն գտնելով, որ դրանց գործնական կիրառումը կապված է լուրջ բարդությունների հետ` առաջարկում է ստեղծել համատեղ աշխատանքային խումբ, որը կքննարկեր և կմշակեր վստահության ամրապնդման միջոցառումների ցանկը, կիրառման կարգն ու մեխանիզմները: