Փաթեթային տարբերակ

Լեռնային Ղարաբաղի հարցի կարգավորման «փաթեթային» տարբերակ

Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման համապարփակ համաձայնագիր (նախագիծ)

ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահություն
1997թ. հուլիս

Նախաբան

Կողմերը, լիովին ըմբռնելով խաղաղության և համագործակցության առավելությունը հանուն իրենց ժողովուրդների բարգավաճման և բարեկեցության, լի են վճռականությամբ իրականացնել Լեռնային Ղարաբաղի ձգձգվող հակամարտության խաղաղ կարգավորումը: Ստորև շարադրված կարգավորումը հիմք կստեղծի Կովկասի միասնական տնտեսական զարգացման համար` հնարավորություն տալով այս տարածաշրջանի ժողովուրդներին ապրել նորմալ և արդյունավետ` ունենալով ժողովրդավարական ինստիտուտներ, աճող բարեկեցություն, խոստումնալից ապագա: Այս համաձայնագրին համապատասխան համագործակցությունը կհանգեցնի նորմալ հարաբերությունների ողջ տարածաշրջանում` առևտրի, տրանսպորտի և կապի ոլորտներում` հնարավորություն տալով մարդկանց միջազգային կազմակերպությունների միջոցով վերականգնել իրենց քաղաքներն ու բնակավայրերը, հաստատել կայունություն, ինչն անհրաժեշտ է տարածաշրջանում արտաքին կապիտալ ներդրումների ծավալի էական մեծացման համար, և ճանապարհ բացել փոխշահավետ առևտրի համար, ինչը կհանգեցնի բոլոր մարդկանց բնական բարգավաճմանը, ինչի նախադրյալները դրված են կովկասյան տարածաշրջանում: Հաշտությունն ու համագործակցությունը մարդկանց միջև նրանց ահռելի ներուժը կծառայեցնեն ի շահ իրենց հարևանների և աշխարհի ժողովուրդների:

Համապատասխանաբար, Կողմերը, լինելով հավատարիմ ՄԱԿ-ի կանոնադրության դրույթներին, ԵԱՀԿ հիմնարար սկզբունքներին ու որոշումներին և միջազգային իրավունքի հիմնարար նորմերին և վճռականություն ցուցաբերելով նպաստել ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի թիվ 822, 853, 874, 884 որոշումների ամբողջական իրականացմանը, սույնով համաձայն են ձեռնարկել զինված հակամարտության դադարեցման և նորմալ հարաբերությունների վերականգնման մասին թիվ 1 Համաձայնագրում արձանագրված միջոցները և համաձայնության հասնել Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակի շուրջ՝ ինչպես շարադրված է թիվ 2 Համաձայնագրում:

Համաձայնագիր թիվ 1. Զինված հակամարտության դադարեցումը

Կողմերը համաձայնում են`

I. Հրաժարվել զինված ուժի օգտագործումից նրանց միջև վեճերի կարգավորման նպատակով, այդ թվում և սույն Համաձայնագրի իրականացման կապակցությամբ:

II. Դուրս բերել զինված ուժերը երկու փուլով:

Առաջին փուլում Լեռնային Ղարաբաղից դեպի արևելք և հարավ ընկած ներկայիս շփման գծերի վրա տեղակայված ուժերը կհեռացվեն մի քանի կիլոմետր դեպի թիվ 1 Հավելվածում համաձայնեցված գծերը` պատշաճ կերպով հաշվի առնելով Բարձր մակարդակի պլանավորման խմբի հանձնարարականները` ռազմական տեսակետից հիմնավորված Բուֆերային գոտում ԵԱՀԿ բազմազգ ուժերի առաջատար ջոկատների սկզբնական ծավալման համար հնարավորություն ստեղծելու նպատակով, բաժանել կողմերին այդ գծով և անվտանգություն ապահովել երկրորդ փուլի դուրսբերման ընթացքում:

Երկրորդ փուլում ուժերը դուրս կբերվեն թիվ 1 Հավելվածում համաձայնեցված գրաֆիկի համաձայն` հետևյալ կերպ.
Ա) Հայաստանի ուժերը դուրս են բերվում Հայաստանի Հանրապետության տարածք:
Բ) Լեռնային Ղարաբաղի ուժերը դուրս են բերվում Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզի 1988թ. սահմանագծից ներս (ստորեւ` VIII և IX կետերում նշված բացառություններով):
Գ) Ադրբեջանի ուժերը դուրս են բերվում դեպի թիվ 1 Հավելվածում համաձայնեցված գծեր` Բարձր մակարդակի պլանավորման խմբի հանձնարարականների հիման վրա:
Դ) Ծանր զրահատեխնիկան դուրս կբերվի ավելի հեռու` թիվ 1 Հավելվածում համաձայնեցված վայրեր` Բարձր մակարդակի պլանավորման խմբի հանձնարարականների հիման վրա, թափանցիկության և հաշվետու լինելու պահանջների պահպանմամբ:
Ե) Ուժերի դուրսբերման ավարտին Բուֆերային գոտին տեղակայված կլինի ինչպես նշված է թիվ 1 Հավելվածի քարտեզում` 1988թ. ԼՂԻՄ սահմանագծի և հայ-ադրբեջանական սահմանի հյուսիսային մասի երկայնքով:

III. Ուժերի դուրսբերման արդյունքում ազատված տարածքները վերածվում են Բաժանարար գոտու, որտեղ անվտանգության պահպանմանը պետք է հետևեն ԵԱՀԿ խաղաղության ապահովման ուժերը` Մշտական խառը հանձնաժողովի հետ համատեղ: Կողմերից ոչ մեկին չի թույլատրվի ներս բերել իր ուժերն այդ գոտի, եթե ոչ ԵԱՀԿ խաղաղության ապահովման ուժերի և Մշտական խառը հանձնաժողովի թույլտվությամբ` թիվ 2 Հավելվածի իրականացման շրջանակներում, ուր նախատեսված կլինեն սահմանապահ ծառայության, ականազերծման և քաղաքացիական ոստիկանական գործառույթների համար համաձայնեցված ստորաբաժանումներ: Կողմերը համաձայնում են բացառել բոլոր ռազմական թռիչքները Բաժանարար գոտում և Բուֆերային գոտում:

IV. Նպաստել ԵԱՀԿ խաղաղության ապահովման բազմազգ ուժերի ծավալմանը Բուֆերային գոտում` անվտանգության երաշխավորման համար` Մշտական խառը հանձնաժողովի հետ համատեղ: ԵԱՀԿ խաղաղության ապահովման բազմազգ ուժերը կազմված կլինեն ԵԱՀԿ-ի կողմից նշանակված ուժերից, և նրանց մանդատը կսահմանվի ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի որոշմամբ, ընդ որում մանդատը կթարմացվի ԵԱՀԿ գործող նախագահի հանձնարարականով:

V. Իրականացնել տեղահանված անձանց վերադարձը նրանց նախկին մշտական բնակության վայրեր` Բաժանարար գոտում: ԵԱՀԿ խաղաղության ապահովման բազմազգ ուժերը՝ Մշտական խառը հանձնաժողովի հետ համատեղ, կհետևեն վերադարձող բնակչության անվտանգությանը և կապահովեն բոլոր կողմերի վստահությունը այդ գոտու ապառազմականացման ռեժիմին հետևելու առումով:

VI. Ուժերի դուրսբերման հետ միաժամանակ միջոցներ կկիրառվեն ճանապարհների, երկաթուղիների, էլեկտրահաղորդակցման և կապի գծերի, առևտրային և այլ հարաբերությունների բացման նպատակով` ներառելով այդ նպատակի համար անհրաժեշտ անհրաժեշտ բոլոր միջոցները: Կողմերը երաշխավորում են այդ կապերի օգտագործումը բոլորի կողմից, ներառյալ` էթնիկ փոքրամասնությունները, երաշխավորելով վերջիններիս հասանելիությունը իրենց էթնիկ խմբերին տարածաշրջանի այլ վայրերում: Կողմերից յուրաքանչյուրը պարտավորվում է վերացնել բոլոր շրջափակումները և ապահովել մյուս բոլոր կողմերի համար բեռների ու մարդկանց փոխադրումը՝ առանց խոչընդոտների: Հայաստանը և Ադրբեջանը երաշխավորում են իրար միջև ազատ և անվտանգ երկաթուղային հաղորդակցություն, մասնավորապես` Բաքու-Հորադիզ-Մեղրի-Օրդուբադ-Նախիջևան-Երևան գծով:

VII. Համագործակցել Կարմիր խաչի միջազգային Կոմիտեի, ՄԱԿ-ի՝ փախստականների հարցերով Գերագույն կոմիսարի և այլ միջազգային մարդասիրական կազմակերպությունների հետ` հակամարտության կապակցությամբ կալանավորվածներին վերադարձնելու, անհետ կորածների ճակատագրերը հետաքննելու և աճյունները հայրենադարձելու նպատակով:

VIII. Հիշյալ միջոցառումների շուրջ` կապված Լաչինի միջանցքի հետ.
Ա) Ադրբեջանը Միջանցքը վարձակալությամբ տրամադրում է ԵԱՀԿ-ին, որը պայմանագիր կկնքի Միջանցքը բացառապես Լեռնային Ղարաբաղի իշխանությունների կողմից օգտագործվելու մասին (տարանցման համար նախատեսված բացառություններով` բերված ստորև` Ե կետում):
Բ) ԵԱՀԿ-ն հետևում է Լեռնային Ղարաբաղի իշխանությունների հետ համագործակցության անվտանգությանը:
Գ) Լաչինի միջանցքի սահմանագծերը համաձայնեցված են թիվ 2 Հավելվածում` պատշաճ կերպով հաշվի առնելով Բարձր մակարդակի պլանավորման խմբի հանձնարարականները:
Դ) ԵԱՀԿ-ն հետևում է Լաչին քաղաքը շրջանցող ճանապարհի շինարարությանը։ Շինարարության ավարտից հետո Լաչին քաղաքը հանվում է Լաչինի միջանցքից: Այն վերադարձվում է ադրբեջանական վարչարարության ներքո (որպես Բաժանարար գոտու մաս), և նրա նախկին բնակիչները կկարողանան վերադառնալ:
Ե) Միջանցքում չեն թույլատրվում մշտական բնակավայրերը և զինված ուժերը, բացառությամբ անվտանգության ուժերի թույլատրված քանակի: Պաշտոնական անձինք, դիտորդները և ԵԱՀԿ խաղաղության ապահովման ուժերի ներկայացուցիչները նախապես զգուշացնելու դեպքում ունեն տարանցման իրավունք ցանկացած ուղղությամբ, ինչպես նաև տարածաշրջանի ադրբեջանցի բնակիչները, որոնք տարանցում են կատարում Լաչինի շրջանից Ղուբաթլուի շրջան կամ ընդհակառակը: Լաչինի շրջանի տարածքը՝ Միջանցքի շրջանակներից դուրս համարվում է Բաժանարար գոտու մաս:

IX. Հետևյալ միջոցառումների շուրջ` կապված Շուշի քաղաքի և Շահումյանի շրջանի հետ:
Ա) Կողմերը երկու հատվածներից դուրս են բերում իրենց զինված ստորաբաժանումները` բացառությամբ ՀՕՊ ստորաբաժանումների` սահմանափակ սպասարկող անձնակազմով:
Բ) Տեղական իշխանությունները կօժանդակեն ԵԱՀԿ Ժողովրդավարական հաստատություների և մարդու իրավունքների Բյուրոյի դիտորդների տեղաբաշխման հարցում:
Գ) Տեղահանված անձինք կարող են վերադառնալ իրենց նախկին մշտական բնակության վայրերը: Նրանց անվտանգությունը կերաշխավորվի համապատասխան տեղական իշխանությունների կողմից:
Դ) Վերադարձած բնակիչները օգտվում են բոլոր քաղաքացիական իրավունքներից, այդ թվում` կուսակցություններ ստեղծելու: Նրանք համապատասխանաբար ներկայացված կլինեն Բաքվի և Ստեփանակերտի խորհրդարաններում և ընտրական խորհուրդներում, այդ վայրերի ոստիկանությունում և անվտանգության ուժերում` համապատասխանաբար այդ վայրերի ողջ բնակչության տոկոսային հարաբերակցությամբ:
Ե) Մշտական խառը հանձնաժողովը համակարգում է միջազգային օգնության բաշխումը այդ վայրերում արդարության հիմքերով և երկու խմբերի ազգաբնակչությանն ի օգուտ:
Զ) Շուշի քաղաքի և Շահումյանի շրջանի բնակիչները կունենան երաշխավորված հասանելիություն ճանապարհներին, կապին և այլ հարաբերությունների մնացյալ Ադրբեջանի և Լեռնային Ղարաբաղի հետ:

X. Հիմնել մշտական խառը հանձնաժողով (ՄՇԽ)՝ տվյալ Համաձայնագրի` Ադրբեջանին և Ղարաբաղին առնչվող խնդիրների հետ կապված դրույթների իրականացմանը հետևելու նպատակով: ՄՇԽ-ն ունի երեք համանախագահ. մեկ ադրբեջանցի, մեկը` Լեռնային Ղարաբաղից և ԵԱՀԿ գործող նախագահի ներկայացուցիչը: Ադրբեջանի և Լեռային Ղարաբաղի համանախագահների հիմնական պարտականությունը Համաձայնագրի իրականացումն է, ԵԱՀԿ-ից համանախագահի հիմնական պարտականությունը միջնորդությունն ու տարաձայնությունների դեպքերում արբիտրաժն է: ՄԽՀ-ն ունի հետևյալ ենթահանձնաժողովները` Ռազմական, Տնտեսական, Մարդասիրական և Մշակութային: ՄԽՀ-ի և նրա ենթահանձնաժողովների գործառույթները շարադրված են թիվ 2 Հավելվածում:

XI. Հիմնել ամբողջական դիվանագիտական հարաբերություններ Հայաստանի Հանրապետության և Ադրբեջանի Հանրապետության միջև:

XII. Ստեղծել հայ-ադրբեջանական երկկողմ հանձնաժողով (ՀԱԵՀ)` Հայաստանի Հանրապետության և Ադրբեջանի Հանրապետության կողմից մեկական համանախագահներով: ԵԱՀԿ գործող նախագահը ներկայացված է այդ հանձնաժողովում: ՀԱԵՀ-ն նպաստում է սահմանային միջադեպերի կանխարգելմանը, իրականացնում է կապ երկու երկրների սահմանապահ զորքերի և անվտանգության այլ համապատասխան ուժերի միջև և հետևում է ճանապարհների, երկաթուղիների, կապի, խողովակաշարերի, առևտրային և այլ հարաբերությունների բացման միջոցառումներին:

XIII. ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը սույն համաձայնագրի երաշխավորն է:

XIV. Սույն համաձայնագիրը կգործի մինչևԵԱՀԿ Մինսկի խորհրդաժողովի ժամանակ համապարփակ կարգավորման մասին Համաձայնագրի կնքումը, որը մասնավորապես կհիմնի անվտանգության և խաղաղության պահպանման մշտական մեխանիզմներ ի փոխարինումն նրանց, որոնք սահմանված են սույն Համաձայնագրում:

Հավելված թիվ 1.

Զորքերի դուրսբերման իրականացում և տեղահանված անձանց վերադարձ. աշխարհագրական չափորոշիչներ, գրաֆիկներ և անվտանգության ասպեկտներ:

Հավելված թիվ 2.

Անվտանգության միջանկյալ միջոցառումներ. հանձնաժողովների մանդատները, հսկողության և անվտանգության ռեժիմի չափորոշիչները:

Համաձայնագիր թիվ 2. Կարգավիճակը

Նախաբան

ԼՂ կարգավիճակը և նրա հիմնական էթնիկ և մշակութային բնութագրի պահպանումը հետաքրքրություն են ներկայացնում միջազգային հանրության համար, ներառյալ` Հայաստանի Հանրապետությունը: Այն չի կարող ճշգրտվել ինչպես Ադրբեջանի Հանրապետության, այնպես էլ Լեռնային Ղարաբաղի իշխանությունների միակողմանի գործողության արդյունքում: Կարգավիճակը ճշգրտվում է հետևյալ չափորոշիչներով:

I. Հակամարտության բոլոր Կողմերի կողմից Ադրբեջանի և Հայաստանի տարածքային ամբողջականության և սահմանների անխախտելիություն ճանաչում:

II. Լեռնային Ղարաբաղը պետական և տարածքային կազմավորում է Ադրբեջանի կազմում և նրա ինքնորոշումը կներառի ստորև թվարկված իրավունքներն ու առավելությունները, երբ նրանք կձևակերպվեն Ադրբեջանի Հանրապետության և Լեռնային Ղարաբաղի իշխանությունների միջև կնքված համաձայնագրում, հավանության կարժանանան Մինսկի խորհրդաժողովի կողմից և կներառվեն Ադրբեջանի ու Լեռնային Ղարաբաղի սահմանադրություններում:

III. Լեռնային Ղարաբաղը և Նախիջևանը կունենան Ադրբեջանի և Հայաստանի հետ ազատ և առանց խոչընդոտների տրանսպորտային հաղորդակցության և կապի իրավունք:

IV. Լեռնային Ղարաբաղի վարչական սահմանները գծվում են նախկին Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզի սահմաններով:

V. Լեռնային Ղարաբաղը կունենա իր սեփական Սահմանադրությունը` ընդունված Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի կողմից` հանրաքվեով: Այդ Սահմանադրությունը կներառի Լեռնային Ղարաբաղի իշխանությունների և Ադրբեջանի համաձայնագիրը ինքնորոշման ձևի մասին` սույն փաստաթղթի հիման վրա: Ադրբեջանը համապատասխանաբար փոփոխություններ կմտցնի իր Սահմանադրությունում` այս համաձայնագրերի ներառման համար: Լեռնային Ղարաբաղը կունենա իր սեփական դրոշը, զինանշանը, օրհներգը:

VI. Լեռնային Ղարաբաղի տարածքում գործում են Լեռնային Ղարաբաղի Սահմանադրությունն ու օրենքները: Ադրբեջանի օրենքները, կանոնները և կատարողական որոշումները գործում են Լեռնային Ղարաբաղի տարածքում, եթե նրանք չեն հակասում վերջինի Սահմանադրությանն ու օրենքներին։

VII. Լեռնային Ղարաբաղն ինքնուրույն կազմավորում է իր օրենսդիր, գործադիր և դատական մարմինները:

VIII. Լեռնային Ղարաբաղի բնակչությունն ընտրում է Ադրբեջանի խորհրդարանի ներկայացուցիչներ և մասնակցում է Ադրբեջանի նախագահի ընտրություններին:

IX. Լեռնային Ղարաբաղը կունենա արտասահմանում համապատասխան ներկայացուցչության միջոցով օտարերկրյա պետությունների և միջազգային կազմակերպությունների հետ տնտեսության, գիտության, մշակույթի, սպորտի և մարդասիրական հարցերի ոլորտներում անմիջական արտաքին կապեր իրականացնելու իրավունք: Լեռնային Ղարաբաղի քաղաքական կուսակցությունները իրավունք կունենան կապեր հաստատել այլ երկրների քաղաքական կուսակցությունների հետ:

X. Լեռնային Ղարաբաղի քաղաքացիները կունենան Ադրբեջանի անձնագրեր` «Լեռնային Ղարաբաղ» հատուկ հավելագրումով: Լեռնային Ղարաբաղի քաղաքացիները չեն համարվի օտարերկրացիներ Հայաստանի օրենքների համապատասխան (տե՛ս` Միացյալ Թագավորության իռլանդական ակտը (1949)), կարող են ցանկացած ժամանակ արտագաղթել Հայաստան և կարող են ստանալ հայաստանյան քաղաքացիություն` Հայաստանի Հանրապետություն մշտական արտագաղթի դեպքում (տես` Իսրայելի «Վերադարձի մասին» օրենքը):

XI. Լեռնային Ղարաբաղը կլինի ազատ տնտեսական գոտի՝ տարադրամների ազատ շրջանառությամբ:

XII. Լեռնային Ղարաբաղը կունենա Ազգային գվարդիա և Ոստիկանական ուժեր: Լեռնային Ղարաբաղի քաղաքացիներն իրավունք կունենան ծառայությունն անցկացնել Լեռնային Ղարաբաղի տարածքում:

XIII. Ադրբեջանի բանակը, անվտանգության ուժերը և ոստիկանությունը իրավունք չեն ունենա մուտք գործել Լեռնային Ղարաբաղի տարածք, եթե ոչ Լեռնային Ղարաբաղի իշխանությունների թույլտվության:

XIV. Լեռնային Ղարաբաղի բյուջեն կազմվում է սեփական ռեսուրսների հաշվին գոյացած մուտքերից: Լեռնային Ղարաբաղի կառավարությունը կխրախուսի և կերաշխավորի ադրբեջանական և օտարերկրյա անձանց և ընկերությունների ներդրումները:

XV. Լեռնային Ղարաբաղն ունի բազմազգ բնույթ. յուրաքանչյուր քաղաքացի իրավունք ունի օգտագործել իր ազգային լեզուն բոլոր պաշտոնական և ոչ պաշտոնական դեպքերում:

XVI. Սույն համաձայնագրի երաշխավորը ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդն է:

Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության վստահության ամրապնդման միջոցառումներ

Որպես հակամարտության խաղաղ կարգավորմանը հասնելու մտադրության դրսևորում, Կողմերը, առանց սպասելու որևէ այլ համաձայնության, կարող էին իրականացնել վստահության ամրապնդմանն ու անվտանգությանն ուղղված հետևյալ միջոցառումներից ցանկացածը կամ բոլորը:

Ա) Ադրբեջանն ու Հայաստանը կարող են իրենց վրա պարտավորություն վերցնել անմիջապես վերականգնել հրադադարի ռեժիմը՝ Իջևան-Ղազախ սեկտորի իրենց սահմանների երկայնքով: Այս ռեժիմը, որն իրագործվել է 1992թ., ներառում էր հրատապ կապի հեռախոսային գիծ և համատեղ սահմանային պարեկություն:

Բ) Կողմերը կարող են համաձայնության գալ ԵԱՀԿ գործող նախագահի դիտորդական առաքելության մեծացման շուրջ՝ Լեռնային Ղարաբաղի առնչությամբ հավելյալ հսկողություն իրականացնելու համար, օրինակ՝ Իջևան-Ղազախ սեկտորի հայ-ադրբեջանական սահմանի երկայնքով:

Գ) Իրականացնել երկխոսություն ՄԱԿ-ի փախստականների հարցերով Գերագույն կոմիսարի և Կարմիր խաչի միջազգային Կոմիտեի օժանդակությամբ՝ մարդասիրական պահանջարկների գնահատման նպատակով (ինչպես ադրբեջանական տեղահանված անձանց համար, այնպես էլ Լեռնային Ղարաբաղի ներսում): Դա կարող է իրականացվել կամ ՄԱԿ-ի Գերագույն կոմիսարի, կամ էլ` Կարմիր խաչի միջազգային կոմիտեի համաձայնությամբ:

Դ) Բացել ամենշաբաթյա կամ ամենօրյա շուկաներ Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջանում ինչպես հայերի, այնպես էլ ադրբեջանցիների համար: Սա կպահանջի սահմանների հատման կետերի ստեղծում, դեպի շուկայական հրապարակներ տանող ճանապարհների բացում և ականազերծում ու համաձայնագրեր` կապված տարանցիկության ռեժիմների և առևտրի կանոնների եղանակավորման հետ:

Այս առաջարկը հակամարտության կողմերը չեն հաստատել ու չեն ստորագրել։

Հայերեն տեքստը վերցված է «Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդիր. կարգավորման ուղիներ», 2005թ. մարտի 29-30-ին կայացած խորհրդարանական լսումներ գրքից, Երևան 2006

Առաջարկի անգլերեն տեքստը Mountainous Karabakh կայքում