Բնակչության կառուցվածքի և ծնելիության վրա ազդեցություն ունեցող քաղաքականությունն ավելի լավ հասկանալու, այդ ոլորտում քաղաքական միջոցառումների արդյունավետությունը գնահատելու համար RAND կորպորացիան դիտարկել է հինգ եվրոպական երկրներ՝ Ֆրանասիա, Գերմանիա, Լեհաստան, Իսպանիա և Շվեդիա։ Քանի որ այս ուսումնասիրության ուշադրության կենտրոնում ավելի շատ գտնվել է ծնելիությունը, քան միգրացիան, հետևաբար երկրներն ընտրվել են այնպես, որ բավարարեն երեք հիմնական չափանիշների՝ կապված ծնելիության, միգրացիայի և անդամ–պետության կամ անդամության թեկնածու կարգավիճակի հետ (նկատի է առնված ԵՄ անդամության հանգամանքը՝ մինչ ԵՄ ընդլայնումը 2004 թվականին)։ Ծայրահեղ ցածր ծնելիությամբ եվրոպական երկրներն առանձանցվել են եվրոպական մյուս երկրներից։ Այդ խմբում են այն երկրները, որտեղ պտղաբերության գործակիցը վերջին 20 տարիների ընթացքում չի գերազանցել պարզ վերարտադրության մակարդակը (այսինքն՝ 2.1) և վերջին մի քանի տարիների ընթացքում 1.5-ից ցածր է եղել։ Միգրացիայի ցուցանիշի տեսանկյունից տարբերակվել է բարձր և ցածր միգրացիա։ Բարձր միգրացիան ենթադրում է, որ գումարային միգրացիան վերջին 10 տարիների ընթացքում աճել է 20%-ով (այսինքն՝ միջին տարեկան ցուցանիշը 1000 մարդու հաշվով 2 է)։ Անդամ պետությունների և անդամության թեկանածու պետությունների տարանջատումը մեծ նշանակություն ունի պատմության, խնդիրների լուծմանն ուղղված քաղաքականության և մոտեցումների տարբերությունների առումով։
Ֆրանսիան ընտրվել է որպես ցածր միգրացիայով անդամ պետություն։ Նրա ժողովրդագրական զարգացման տարբերիչ առանձնահատկությունն է առաջին հերթին համեմատաբար բարձր ծնելիության մակարդակը (2001 թվականին պտղաբերության 1.9 գործակցով բոլոր անդամ պետություններից և անդամության թեկնածու պետություններից ետ էր մնում միայն Իռլանդիայից) և երկրորդ՝ ընտանեկան քաղաքականության երկարատև և ուժեղ ավանդույթները (ընտանեկան քաղաքականության խնդիրները քննարկվել են դեռևս 19-րդ դարում և հանգեցրել 1939 թվականին Ընտանեկան օրենսգրքի ընդունմանը)։ Ֆրանսիայի ժողովրդագրական իրավիճակը բնութագրվում է որպես «ծնելիության պարադոքս»՝ եվրոպական այլ երկրների համեմատ բավականին բարձր ծնելիության մակարդակի և տնտեսական ակտիվության բարձր մակարդակի համադրությամբ։ Այս պարադոքսը բացատրվում է Ֆրանսիայի ընտանեկան քաղաքականության առանձնահատկություններով, որը տարբերվում է եվրոպական շատ երկրների ընտանեկան քաղաքականությունից։ Առաջին հերթին խոսքը «երրորդ երեխայի» և «աշխատանքի ու ընտանիքի հավասարակշռության» քաղաքականությունների մասին է։
Ֆրանսիական կառավարությունն իր քաղաքականությամբ խրախուսում է մեծ ընտանքիների գոյությունը՝ պայմանավորված այն հանգամանքով, որ բնակչության թարմացումը և աճը կախված են զույգերից, որոնք որոշում են ավելի շատ երեխաներ ունենալ։ Երեք և ավելի երեխաների համար հատկացվող պետական վճարները զգալիորեն գերազանցում են երկրորդ երեխայի համար հատկացվող վճարը։ Ընդ որում, առաջին երեխայի համար հատկացումներ առհասարակ սահմանված չեն։ Նման քաղաքականության արդյունքում ընտանիքի աճի հետ կապված ծախսերի ավելացման տնտեսական հիմնավորումն այն է, որ երրորդ երեխան ավելի մեծ ծախսեր է պահանջում, դրա համար էլ նրա ծնվելուց հետո կինը հաճախ ստիպված է լինում հրաժարվել աշխատանքից և իր ամբողջ ուշադրությունը նվիրել երեխաներին և տանը։ Միևնույն ժամանակ ֆրանսիական կառավարությունը երբեք չի համարել, որ կնոջ տեղը տունն է։ Դեռևս 1913 թվականին Ֆրանսիայում ներդրվեց հղիության համար արձակուրդ։ Հանրային մանկապարտեզներն ավելի հասանելի էին, քան այլ երկրներում։
Գերմանիան հանդիսանում է ծայրահեղ ցածր ծնելիություն և միգրացիայի բարձր մակարդակ ունեցող անդամ պետության օրինակ։ 50 տարի Գերմանիան բաժանված էր ԳԴՀ–ի և ԳՖՀ–ի, ուստի երկու երկրներում վարում էի ընտանեկան տարբեր քաղաքականություններ։ Դրա համար էլ կարևոր է գտնել այն հարցի պատասխանը, թե ԳԴՀ–ի ԳՖՀ–ի ծնելիության ցուցանիշների տարբերությունն արդյոք բացատրվում է այս երկու երկրների ընտանեկան քաղաքականությունների տարբերությամբ։ Չնայած 1989 թվականի Գերմանիայի միավորմանը՝ արևմտյան և արևելյան մասերում պահպանվում են ծնելիության մակարդակի տարբերությունները։ Բաժանված Գերմանիայի պատմության ողջ ընթացքում ԳԴՀ–ի ծնելիությունը գերազանցել է ԳՖՀ–ի ծնելիությանը՝ մեկ կնոջ հաշվով 0.5 երեխայով։ Տարբերությունը պայմանավորված էր ԳԴՀ–ում իրականացվող ծնելիության բարձրացմանն ուղղված նպատակային քաղաքականությամբ։
ԳԴՀ ժողովրդագրական քաղաքականության հիմնական նպատակն էր խրախուսել մեծ ընտանիքների ստեղծումը և պահպանել կանանց զբաղվածության բարձր մակարդակը: Ծնելիության բարձրացման համար ԳԴՀ-ում ձեռնարկված միջոցառումներից կարելի է ընդգծել երկարատև հետծննդյան արձակուրդի տրամադրումը, երեխայի ծննդյան նշանակալի վճարումները և երեխաների համար ամսական նպաստները, երիտասարդ մայրերի աշխատանքային ժամերի կրճատումը: Բացի դրանից, ԳԴՀ-ում գործում էր պետական մանկապարտեզների զարգացած համակարգ: 1984 թվականից Գերմանիան սկսեց վարել «երրորդ երեխայի» ֆրանսիական քաղաքականություն: Ի տարբերություն ԳԴՀ-ի՝ ԳՖՀ-ում և վերամիավորված Գերմանիայում ընտանեկան քաղաքականությունը եղել և մնում է «խորհրդանշական» և հիմնականում ուղղված է գենդերային հավասարության ապահովմանը: Այսպիսով՝ ԳԴՀ-ում ընտանեկան քաղաքականության բացառապես տնտեսական խթաններն ուղղակիորեն ազդեցին ծնելիության աճի վրա, սակայն նման քաղաքականության երկարաժամկետ հետևանքներն այնքան էլ տեսանելի չեն:
Լեհաստանը հնարավորություն է ընձեռում ուսումնասիրել քաղաքականության և ժողովրդագրության միջև փոխահարաբերությունները ցածր միգրացիայի մակարդակով անդամության թեկնածու երկրի օրինակով։ Ինչպես Արևելյան Եվրոպայի շատ սոցիալիստական երկրներում, Լեհաստանում 50 տարվա ընթացքում իրականացվել է ծնելիության բարձրացմանն ուղղված քաղաքականություն։ Այնուամենայնիվ «երկաթե վարագույրի» անկումից հետո ընտանեկան քաղաքականությունը ենթարկվել է փոփոխությունների, իսկ ծնելիության մակարդակն անկում է ապրել։ Հետևաբար, անհրաժեշտ է արձանագրել, որ վերջին 50 տարիների ընթացքում Լեհաստանում ընտանեկան քաղաքականության և ծնելիության ցուցանիշների փոփոխության միջև առկա է կապ և պարզել, թե ինչն է հանգեցրել 1990-ական թվականների ծնելիության կտրուկ անկմանը։ Լեհաստանի ժողովրդագրական պատմությունը լավ օրինակ է, թե ինչպես է կոմունիստական կառավարությունն օգտագործել ընտանեկան քաղաքականությունը որպես ծնելիության բարձրացումը խթանող գործիք։
Իսպանիան անդամ պետություն է, որտեղ առկա են ծայրահեղ ցածր ծնելիություն և բարձր միգրացիա։ Իսպանիայում Ֆրանկոյի դիկտատուրայի ընթացքում արգելված էր հակաբեղմնավորիչների վաճառքը և խրախուսվում էր ավանդական ընտանիքի մոդելը, որտեղ կինը հանդես էր գալիս մոր և կողակցի դերում։ Նրա մահից հետո՝ 1975 թվականին, Իսպանիայում հաստատվում է ժողովրդավարական իշխանություն, և կառավարությունը լիովին հրաժարվում է հին ընտանեկան քաղաքականությունից՝ ընտրելով ընտանեկան գործերին չմիջամտելու քաղաքականությունը։ Տարիներ շարունակ իսպանացիները դեմ են եղել կառավարության՝ ծնելիության բարձրացմանն ուղղված ցանկացած գործողության։ Նրանք համոզված են, որ ծնելիության ցուցանիշներն արդեն շատ բարձր են, և բնակչությունը մերժում է Ֆրանկոյի ռեժիմի հետ կապված ցանկացած քաղաքակնություն։ Բացի այդ Իսպանիայում բացակայում է ծնելիության խթանման ակտիվ քաղաքականությունը։ Տարիների ընթացքում նման պասիվ քաղաքականությունը կարող է հանգեցնել լուրջ բարդությունների։ Հաշվի առնելով Իսպանիայի ներկա ժողովրդագրական իրավիճակը՝ միջին տարիքի բազմաթիվ քաղաքացիներ, որոնք անցել են թոշակի, կարող են բախվել մեծ ընտանիքի օգնության բացակայությանը։ 1975 թվականից հետո Իսպանիայում պտղաբերության մակարդակի անկումը պայմանավորված էր ընտանեկան քաղաքականության փաստացի բացակայությամբ։
Շվեդիան անդամ երկիր է ՝ «ալիքաձև» ծնելիությամբ և միգրացիայի բարձր մակարդակով։ 1980-ականներին Շվեդիայում ծնելիության աճ է գրանցվել, իսկ 1990-ականներին զգալի անկում է արձանագրվել։ Այս առումով հետաքրքրություն է առաջացնում ծնելիության առկա միտումների և շվեդական կառավարության քաղաքական միջոցառումների միջև կապը։ 1980-ական թվականներին Շվեդիայում ծնելիության աճի վրա ազդող ամենակարևոր գործոններից մեկն այն էր, որ շվեդ կանայք կարող էին հեշտությամբ համատեղել աշխատանքը երեխաների դաստիարակության հետ: 1990-ական թվականներին Շվեդիայում կանանց զբաղվածությունն աշխարհում ամենաբարձրերից մեկն էր և ընդգրկում էր աշխատանքային տարիքի կանանց ընդհանուր թվի 83%-ը: 1980-ականների ընթացքում շվեդական սոցիալական քաղաքականությունն, ուղղված գենդերային հավասարության ապահովմանը եկամտաբերության ոլորտում, դրական ազդեցություն ունեցավ ծնելիության վրա: Երեխաների խնամքի համակարգի ստեղծման պետական քաղաքականությունը նույնպես նպաստեց ծնելիության բարձրացմանը: 1990-ականների սկզբից սկսած ծնելիության անկումը, Շվեդիայի պատմության մեջ նոր չէ: Նմանատիպ ճգնաժամեր տեղի են ունեցել նաև 1930-ականներին և 1970-ականների սկզբին, երբ երկիրը գտնվում էր տնտեսական ճգնաժամի վիճակում:
Ընդհանուր եզրակացություններ
Այսպիսով, RAND կորպորացիայի փորձագետների կողմից իրականացվող հետազոտության նպատակն էր գտնել պետական քաղաքականության և ժողովրդագրական միտումների միջև փոխկապակցվածություն և որոշել, թե որ քաղաքականությունը կարող է կանխել կամ մեղմել ծնելիության ցածր մակարդակի և բնակչության ծերացման անբարենպաստ ազդեցությունները: Ուսումնասիրությունը հանգեցրել է հետևյալ եզրակացությունների:
Բնակչության ծերացումը և դրա հետևանքները չեն կարող կանխել ներգաղթը: Հետազոտական գրականությունում լայնորեն քննարկվում է, թե ներգաղթը կարող է փոխհատուցել աշխատունակ տարիքի բանկչության պակասը: Չնայած տեսակետների բազմազանությանը՝ բոլոր հետազոտողները համաձայն են, որ երկարաժամկետ հեռանկարում այդպիսի քաղաքականությունը չի կարող ընդունելի լինել:
Աշխատուժի պակասը լրացնելու համար պահանջվում է ռեկորդային թվով ներգաղթյալ։ Բացի այդ ներկայիս սոցիալ–քաղաքական իրավիճակում, երբ եվրոպական երկրները փորձում են սահմանափակել ներգաղթը, նման մի շարք ներգաղթյալներ պարզապես անընդունելի կլինեն։ Սակայն, նույնիսկ եթե այդքան մեծ թվով աշխատանքային միգրանտների թույլատրվի մտնել ԵՄ երկրներ, բնակչության ծերացման խնդիրը հազիվ թե լուծվի։ Կարճաժամկետ հեռանկարում բնակչության ծերացման դանդաղումը երկարաժամկետ հեռանկարում դժվար թե պահապանվի։ Այդ նույն միգրանտները կսկսեն ծերանալ՝ ստեղծելով բնակչության տարիքային կառուցվածքի անհամամասնություն։ 2050 թվականին միգրանտները կկազմեն ամբողջ բնակչության 59-99%–ը։ Միգրացիայի այսպիսի բարձր մակարդակ չի նկատվում որևէ երկրում կամ տարածաշրջանում։ Ավելի հավանական է, որ նման ներհոսք հնարավոր է առաջիկայում։ Այսպիսով՝ խոսքն այն մասին է՝ արդյոք հնարավոր է ներգաղթն օգտագործել բնակչության ծերացումը դանդաղեցնելու համար, այլ ոչ թե կանխելու։
Սակայն ներգաղթի միջոցով աշխատունակ տարիքի բնակչության պակասը լրացնելու խնդիրը դեռ լուծված չէ։ Կարևոր հարցերը մնացել են անպատասխան։ Օրինակ 1980-ականների սկզբին ամերիկյան և եվրոպական միգրացիոն քաղաքականությունների միջև էական տարբերություններ կային։ ԱՄՆ–ի քաղաքականությունն ավելի բաց էր որակավորված աշխատուժի նկատմամբ, քան եվրոպականը։ Նույն ժամանակահատվածում ԱՄՆ-ի արտադրողականությունը ԵՄ երկրների հետ համեմատած զգալիորեն աճել է։ Հետևաբար, կարևոր է հաստատել ամերիկյան քաղաքականության ավելի բաց լինելու և բարձր տնտեսական աճի միջև գոյություն ունեցող փոխկապակցվածության գոյությունը։
Պետական քաղաքականությունը կարող է դանդաղեցնել ծնելիության մակարդակի անկումը, կարող է ազդել պտղաբերության վրա։ Սակայն, այս եզրակացությանը կարելի հանգել մի շարք վերապահումներով՝ մասնավորպես՝
- գոյություն չունի այնպիսի քաղաքականություն, որը կերաշխավորի ծնելիության մակարդակի աճ
- քաղաքական, սոցիալական և տնտեսական գործոնները մեծապես ազդում են նման քաղաքականության արդյունավետության վրա
- այդպիսի քաղաքականության արդյունքների տեսանելի դառնալու համար շատ երկար ժամանակ է պահանջվում
Պետական քաղաքականության ազդեցությունը միշտ սահամանափակ է լինում, քանի որ այն կարող է միայն դանդաղեցնել ծնելիության անկումը, բայց ոչ դադարեցնել կամ այդ ցուցանիշները մոտեցնել բնակչության պարզ վերարտադրության մակարդակին։ Այս եզրակացությունը հաստատվում է կոնկրետ ուսումնասիրություններով։ Այսօր Ֆրանսիան Եվրոպայում երկրորդն է ծնելիության ցուցանիշով և ունի ամենամշակված ընտանեկան քաղաքականություններից մեկը։ Ոմանց Ֆրանսիայի համամետաբար բարձր ծնելիության մակարդակը կարող է զարմանալի թվալ, քանի որ այն առաջին եվրոպական երկիրն էր․ որ ապրել էր ծնելիության անկում, ինչը խորը մտահոգություն էր առաջացրել բնակչության և կառավարության շրջանում։ Բայց շնորհիվ կառավարության կողմից ընդունված ընտանեկան օրենսդրության՝ պետությունը կարողացավ բարձրացնել ծնելիության մակարդակը։
Լեհաստանում և ԳԴՀ–ում 1989 թվականին «երկաթե վարագույրի» անկումից հետո ծնելիությունը նվազեց։ ԳԴՀ–ում բազմիցս ընդունել են ծնելիության մակարդակի բարձրացմանն ուղղված ընտանեկան քաղաքականության տարբեր փաթեթներ։ Միևնույն ժամանակ 1986 թվականի ծրագիրն այդքան էլ արդյունավետ չէր, որքան 1972 թվականինը։ 1976թ․ Արևելյան Գերմանիայի քաղաքականության տնտեսական խթաններն ուղղակի ազդեցություն ունեցան ծնելիության աճի վրա։ Ծնելիության մակարդակը 1975 թվկանաի 1.54-ից 1980 թվականին հասավ 1.94-ի։ Այնուամենայնիվ, երկարաժամկետ կտրվածքով այս քաղաքականության ազդեցությունն այնքան էլ տեսանելի չէր։ Լեհաստանում 1970-ականների ընտանեկան քաղաքականության հաջողությունը 1980-ականների կեսերին փոխարինվեց ծնելիության կարճատև ակմամբ։ 1980-ականների վերջում ծնելիության անկումը սրվեց, իսկ 1990-ականներին՝ տնտեսական բարեփոխումների մեկնարկի հետ, ուղեկցվելով տնտեսական և սոցիալական քաղաքականությունների փոփոխությամբ, հասավ աղետալի մասշտաբների։
Իր հերթին ծնելիության նվազումը և հետագա փոփոխությունները կարող են կապված լինել ոչ այնքան քաղաքականության փոփոխության, որքան սոցիալ–տնտեսական իրավիճակի հետ։ Օրինակ՝ Իսպանիայում ծնելիության ցածր ցուցանիշներն ի թիվս այլ գործոնների, բացատրվում են մինչև 30 տարեկան անձանց շրջանում բարձր գործազրկությամբ, բնակարանային ծախսերով, ծնողների հետ ապրող երիտասարդների մեծ թվով։ Այսպիսով՝ անուղղակի քաղաքականությունը, որը խթանում է տնտեսական աճը կարող է նվազեցնել գործազրկությունը և ավելացնել դրամական եկամուտները։
Շատ երկրների՝ ծնելիության վրա ազդող ժողովրդագրական քաղաքականությունը միտված է այլ նպատակների։ Օրինակ՝ Շվեդիայի ընտանեկան և լրիվ զբաղվածության քաղաքականությունների խնդիրը նախևառաջ այն է, որ ծնողները կարողանան համատեղել երեխայի դաստիարակությունը և աշխատանքը։ Հետևաբար սխալ կլինի քաղաքականության հիմնական նպատակ համարել երեխայի խնամքի արձակուրդի տրամադրումը։ Այս քաղաքականության շրջանակներում այն ունի երկրորդական նշանակություն։ Բացի դրանից, ծնելիության բարձրացմանն ուղղված ցանկացած քաղաքականություն պետք է լինի մատչելի։ Կանադայի ժողովրդագրական քաղաքականության ուսումնասիրության համաձայն՝ պտղաբերության մակարդակը պարզ վերարտադրողականության մակարդակի բարձրացնելու համար (1.69–ից՝ 1988 թվականին) պահանջվում էր ընտանեկան նպաստերի յոթ անգամ ավելացում։ Այս դեպքում հնարավոր տարբերականերից մեկը «երրորդ երեխայի քաղաքականության» ֆրանսիական փորձին դիմելն է։ Քանի որ Եվրոպայում շատ զույգեր ձգտում են առնվազն մեկ երեխա ունենալ և տնտեսական անորոշության պատճառով հաճախ հետաձգում են երկրորդ երեխայի ծնունդը, ծնելիության բարձրացման քաղաքականության մշակման գործում ֆրանսիական փորձի օգտագործումը կարող է շատ արդյունավետ լինել։ Հետևաբար պետք է հասկանալ քաղաքական որշումների և ծնելիության ցուցանիշների փոփոխությունների միջև առկա կապը, սակայն դրա համար անհրաժեշտ տվյալները հաճախ թերի են լինում, հատկապես երբ գործը հասնում է քաղաքականության ընտրությանը։
Ոչ մի քաղաքականություն ինքն իրեն չի աշխատում։ Քաղաքական ոչ մի միջամտություն ինքն իրեն չի կարող բոլոր իրավիճակներում հաղթահարել ցածր ծնելիությունը։ Իհարկե, առանձին քաղաքական գործիքների օգնությամբ պետություններին երբեմն հաջողվել է դանդաղեցնել ծնելիության անկումը։ Օրինակ՝ վերջին տասնամյակում Ֆրանսիան որոշակի հաջողությունների է հասել՝ կենտրոնանալով «երրորդ երեխայի քաղաքականության» վրա։ Բայց արդարացի չի լինի այս հաջողությունները մեկ միասնական քաղաքական մեխանիզմի հետ կապելը։ Փոխարենը պետք է խոսել ավելի շատ ծնունդներին նպաստող սոցիալական, տնտեսական և քաղաքական միջավայր ստեղծելու մասին։ Եվ նման միջավայր կարող է ստեղծվել միայն մի քանի տարբեր քաղաքական միջոցների համադրմամբ։
Շվեդիան հաղթահարել է ծնելիության անկումն՝ օգտագործելով մի քանի քաղաքական գործիքներ։ 1980-ականներին երեխաների խնամքի համար տրվող արձակուրդը շատ կանանց հնարավորություն տվեց երեխաներ ունենալ և միաժամանակ պահպանել իրենց աշխատանքը։ Սակայն ոչ երեխայի սոցիալական ապահովությունը, ոչ երեխայի խնամքի արձակուրդի երկարացումը իրենք իրենց 1980-ական թվականերին չհանգեցրին ծնելիության աճին։ Հավանաբար հենց այս քաղաքականությունների համադրումը աշխատավարձերի գենդերային հավասարության ապահովման քաղաքականության հետ կարևոր դեր է խաղացել ընտանիքների ստեղծման և կյանքի որակի բարելավման գործում։
Վերջապես, գույություն չունի ծնելիության բարձրացման քաղաքականության համընդհանուր բաղադրիչ, այն ինչ աշխատել է մի երկրում, հնարավոր է չաշխատի մյուսում։ Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ որոշ երկրներում գոյություն ունի սոցիալական փոխհատուցման և ծնելիության չափի հարաբերակցություն, իսկ մյուսներում նման հարաբերակցություն չկա, թեև պետք է ընդգծել, որ դա չի նշանակում նման պատճառահետևանքային կապի բացակայություն։ Հետևաբար, ընտանեկան քաղաքականությունը ծնելիության բարձրացմանն ուղղված ժողովրդագրական քաղաքականության անհրաժեշտ, բայց ոչ բավարար բաղադրիչ է։ Չնայած այն հանգամանքին, որ դիտարկված երկրներում տարբեր տեսակի ժողովրդագրական միջոցներ են ձեռնարկվել, չկա որևէ ապացույց, որ դրանք համակարգված կամ ուղղված են եղել միայն ծնելիության բարձրացմանը: Այնուամենայնիվ, եթե ԵՄ-ը ցանկանում է կանխել, այլ ոչ թե մեղմել բնակչության ծերացման հետևանքները և մարդկային կապիտալի կրճատումը, ապա ստիպված կլինի դիմել ժողովրդագրական քաղաքականությանը:
Քաղաքական, տնտեսական և սոցիալական համատեքստերը:
Որպես կանոն նույն քաղաքական միջոցառումները բարդ և փոփոխվող քաղաքական, տնտեսական և սոցիալական համատեքստերի պատճառով հանգեցնում են ժողովրդագրական տարբեր արդյունքների։ Ասվածի լավագույն օրինակներ են՝ ԳԴՀ–ն, Լեհաստանը և Իսպանիան։ Գերմանիայի վերամիավորումից հետո նախկին ԳԴՀ–ում ծնելիության անկումը չի կարող վերագրվել քաղաքականությանը։ Փոխարենն այն կապված է սոցիալական միջավայրի փոփոխության հետ։ Նույն կերպ Լեհաստանում անցումն ազատ շուկայական տնտեսության առաջացրել է տնտեսական իրավիճակի փոփոխություն։ Իսկ Իսպանիայում ծնելիության կտրուկ անկումը պայմանավորված էր Ֆրանկոյի ռեժիմի անկմանը հետևած ժողովրդավարական կառավարման հետ։
Շվեդիայում ծնելիության վրա մեծ ազդեցություն է ունեցել տնտեսական համատեքստը։ Կանանց եկամտի մակարդակն ուղղակիորեն կապված է ծնելիության հետ։ Կանանց աշխատանքը խրախուսող քաղաքականությունը կարող է նպաստել տնտեսական աճին, բայց այն վերջնարդյունքում կհանգեցնի ծնելիության ցածր մակարդակի, եթե այն չուղեկցվի համապատասխան ընտանեկան քաղաքականությամբ, որը կանանց թույլ կտա համատեղել աշխատանքը երեխայի ծննդի և դաստիարակության հետ։
Ժողովրդագրական քաղաքականության արդյուքներն անմիջապես տեսանելի չեն լինում։ Քաղաքականության իրականացումը շատ դանդաղ է տեղի ունենում։ Այդ գործընթացում կարելի է առանձնացնել հինգ հիմնական փուլ՝
- հասնել քաղաքական համաձայնության
- համաձայնությունը փոխակերպել քաղաքականության
- քաղաքականության իրականացում
- քաղաքականության շնորհիվ միկրոմակարդակում վարքագծի փոփխություն
- հասնել քաղաքականության նպատակներին (ուղղակի կամ անուղղակի)։
Այսպիսով՝ ծնելիության անկմանն ուղղված ուղղակի կամ անուղղակի պետական քաղաքականությունը պահանջում է երկար տարիների ջանք։ Չնայած առանձին քաղաքական միջոցառումներ կարող են հանգեցնել նշանակալի հետևանքների՝ դրանք սովորաբար ունենում են միայն կարճաժամկետ ազդեցություն։ Ընտրական և ժողովրդագրական քաղաքական ցիկլերը չեն համընկնում, ուստի քաղաքական գործիչները նման քաղաքականության ուղղակի խթաններ չունեն։ Սովորաբար նրանք հակված են այն քաղաքականությանը, որը երկար ժամանակ չի պահանջում։
Հրապարակման սկիզբն՝ այստեղ, բնօրինակն՝ այստեղ։