Սուրկով. Ռուսաստանը գեղեցիկ է ու միայնակ

ՌԴ նախագահի օգնական, քաղաքական հայտնի իդեոլոգ Վլադիսլավ Սուրկովի հոդվածը Ռուսաստանի աշխարհաքաղաքական դերակատարության մասին։

Կան տարբեր աշխատանքներ։ Տեղեկատվական արդյունաբերության պրոլետարիատը, նորությունների շարքային մատակարարը, որպես կանոն, լարված ուղեղով մի մարդ է, որը կարծես թե տառապում է տենդով։ Զարմանալի չէ, քանի որ լրատվական բիզնեսը պահանջում է շտապողականություն՝ իմանալ բոլորից արագ, տեղեկացնել բոլորին ավելի շուտ, մեկնաբանել առաջինը։

Տեղեկացնողի խանդավառությունը փոխանցվում է տեղեկացվողներին։ Այդ խանդավառությունը հաճախ թվում է մտքի գործընթաց և փոխարինում է մտքին։ Հետևաբար, երկարատև օգտագործման առարկաներն, ինչպիսիք են միանգամյա «կարծիքները» «հավատալիքները» և «սկզբունքները» դուրս են գալիս գործածությունից։ Այստեղից էլ հենց գալիս է կանխատեսումների համատարած ձախողումը։ Այսպիսին է նորությունների արագության և թարմության վճարը։

Քչերին է լսելի ճակատագրի ծաղրող լռության խլացնող ֆոնային լրատվական աղմուկը։ Քչերն են հետաքրքրված դանդաղ, զանգվածային նորություններով, որոնք գալիս են ոչ թե կյանքի մակերեսից, այլ նրա խորությունից։ Այնտեղից, որտեղ շարժվում և բախվում են աշխարհաքաղաքական կառույցները և պատմական դարաշրջանները։ Ուշանում է նրանց իմաստների հասնելը մեզ։ Բայց երբեք ուշ չէ նրանց ճանաչելու համար։

Մեր դարի 14-րդ տարին հիշարժան է, շատ կարևոր նվաճումներով, որոնց մասին ամեն ինչ ասված է և հայտնի է բոլորին։ Սակայն այդ ժամանակվա իրադարձություններից ամենակարևորը միայն հիմա է բացահայտվում մեզ համար և նրա մասին դանդաղ, խորքային նորությունը միայն այժմ է հասնում մեր ականջներին։ Այդ իրադարձությունն է Ռուսաստանի էպիկական ճանապարհորդության ավարտը դեպի Արևմուտք, արևմտյան քաղաքակրթության մի մասը դառնալու բազմապատիկ և անարդյունավետ փորձերի դադարեցումը, եվրոպական ժողովուրդների «լավ ընտանիքների» հետ բարեկամանալը։

14-րդ տարվանից  սկսած տարածվում է անորոշ երկար նոր ժամանակը, 14+ դարաշրջանը, որտեղ մեզ սպասվում է հարյուրամյա (երկու՞ հարյուր, երե՞ք հարյուր) աշխարհաքաղաքական մենություն։

Արևմտականացումը, թեթևամտությունը սկսեց Կեղծ Դմիտրիից և վճռականորեն շարունակվեց Պետրոս Առաջինի օրոք։ Չորս հարյուր տարի փորձեցին ամեն ինչ։ Ինչ ասես, որ չի արել Ռուսաստանը Հոլանդիա, Ֆրանսիա, Ամերիկա, Պորտուգալիա դառնալու համար։ Ամեն կերպ փորձել է խցկվել Արևմուտք։ Բոլոր գաղափարները գալիս են այնտեղից, և այնտեղ տեղի ունեցածը մեր էլիտան ընդունեց մեծ ոգևորությամբ, մասամբ, գուցե և անտեղի։

Միապետերը ջանասիրաբար ամուսնանում էին գերմանուհիների հետ, կայսերական ազնվականությունը և բյուրոկրատիան ակտիվորեն համալրվեցին «թափառաշրջիկ օտարերկրացիներով»։ Սակայն եվրոպացիները Ռուսաստանում արագ և բոլորով միասին ռուսացան, իսկ ռուսները ոչ մի կերպ չեվրոպականացվեցին։  Ռուսական բանակը հաղթական և անձնազոհ կռվում էր եվրոպայի բոլոր խոշոր պատերազմներում, որն ըստ կուտակված փորձի կարող է համարվել ամենաշատը հակված զագվածային բռնություններին և բոլոր մայրցամաքներից առավել արյունարբուն։ Մեծ հաղթանակները և մեծ զոհաբերությունները երկրին բերեցին արևմտյան շատ տարածքներ, բայց ոչ ընկերներ։

Հանուն եվրոպական արժեքների (այդ ժամանակ կրոնական-միապետական) Սանկտ Պետերբուրգը հանդես եկավ որպես երեք միապետերի Սուրբ Միության նախաձեռնող և երաշխավոր։ Եվ բարեխղճորեն կատարեց դաշնակցային պարտականությունը, երբ անհրաժեշտ էր փրկել Հաբսբուրգներին հունգարական ապստամբությունից։ Երբ Ռուսաստանը հայտվեց դժվար իրավիճակում, Ավստրիայի փրկելը ոչ միայն չօգնեց, այլև շրջվեց իր դեմ։

Այնուհետև եվրոպական արժեքները փոխվեցին, Փարիզում և Բեռլինում նորաձևության մեջ մտավ Մարքսը։ Սիմբիրսկի և Ուլյանովսկի որոշ բնակիչներ ցանկանում էին, որ լինի Փարիզի նման։ Այդ ժամանակ նրանք այնքան էին վախենում ետ մնալ Արևմուտքից, որ կապվեցին սոցիալիզմի հետ։ Այնպես էին վախենում, որ համաշխարհային հեղափոխությունը եվրոպական և ամերիկյան աշխատողների գլխավորությամբ կշրջվի իրենց «խուլ ծայրամասի» կողմը։ Երբ դասակարգային պայքարի փոթորիկները բաժանվեցին, ԽՍՀՄ-ի անհավանական ծանր աշխատանքի արդյունքում հայտնաբերվեց, որ համաշխարհային հեղափոխություն տեղի չի ունեցել, և Արևմտյան աշխարհը դարձել է ոչ թե բանվորա-գյուղացիական, այլ ընդհակառակը՝ կապիտալիստական։

Անցյալ դարի վերջում երկիրը ձանձրացավ լինել «առանձին վերցված» և կրկին շրջվեց դեպի Արևմուտք։ Միևնույն ժամանակ, ըստ երևույթին, կարծում էին թե չափը կարևոր է։ Եվրոպայում մենք չենք տեղավորվում, քանի որ չափազանց մեծ ենք և սարսափելի լայնանում ենք։ Հետևաբար անհրաժեշտ է կրճատել տարածքը, բնակչությունը, տնտեսությունը, բանակը, և միայն այդ ժամ մեզ կդարձնեն իրենցից։ Կրճատեցին։ Նրանք Հայեկին այնպես կատաղի կերպով էին հավատում, ինչպես մի ժամանակ Մարքսին։ Կրկնակի կրճատեցին ժողովրդագրական, արդյունաբերական, ռազմական ներուժը։ Հրաժարվեցին խորհրդային հանրապետություններից և ինքնավարներից…Բայց  նույնիսկ այդպիսի կրճատված և դեգրադացված Ռուսաստանը չի շրջվում դեպի Արևմուտք։

Ի վերջո որոշվում է դադարեցնել կրճատումն ու դեգրադացիան, նույնիսկ ավելին, հայտարարել իրավունքների մասին։ 14-րդ տարում տեղի ունեցածն անխուսափելի էր։

Ռուսական և եվրոպական մշակութային մոդելները արտաքինից ունեն միմյանցից տարբեր ծրագրեր։ Նրանց տրված չէ ստեղծել միասնական համակարգ։ Այսօր, երբ այս հին կասկածը վերածվեց ակնհայտ փաստի, հնչում են առաջարկներ, թե արդյոք չնետվենք մեկ այլ կողմ՝ Ասիա կամ Արևելք։

Ռուսաստանն արևելյա-արևմտյան կիսատոհմիկ երկիր է։ Իր երկգլխանի պետականությամբ, հիբրիդային մտածելակերպով, միջմայրացամաքային տարածքներով, երկբևեռ պատմությամբ նա ինչպես կիսատոհմիկը խարիզմատիկ է, տաղանդավոր, գեղեցիկ և միայնակ։

Կարիք չկա և ահա թե ինչու, որովհետև Ռուսաստանն արդեն եղել է այնտեղ։

Մոսկովյան  կայսրությունը ստեղծվել է ասիական Հորդայի հետ ռազմաքաղաքական բարդ համագործակցության արդյունքում, որին մի մասը հակված է անվանել լուծ, իսկ մյուսները միություն։ Թե՛ լուծը, թե՛միությունը կամա թե ակամա ընտրեց և փորձարկեց արևելյան վեկտորը։ Մոսկովյան ասիականացման գագաթնակետը Կասիմովի խան Սիմեոն Բեկբուլատովիչի նշանակումն էր որպես ամբողջ Ռուսաստանի տիրակալ։ Պատմաբաններն, ովքեր սովոր էին Իվան Ահեղին համարել Մոնամախի գլխարկով մեկին, այս «հնարքը» վերագրեցին բացառապես իր բնական կատակասիրությանը։ Իվան Ահեղից հետո ստեղծվեց ծանրակշիռ պալատական կուսակցություն, որն աջակցում էր Սիմեոն Բեկբուլատովիչի արդեն բավականին իրական թագավորությանը։ Բորիս Գոդունովը ստիպված էր պահանջել ազնվականների խոստումը, որ «Կայսր Սիմեոն Բեկբուլատովիչին և նրա երեխաները չեն ցանկանում թագավորություն»։ Պարզվեց պետությունը կես քայլ հեռավորության վրա է գտնվում մկրտված Չինգիզների տոհմի իշխանության անցնելու և «արևելյան» պարադիգմայի զարգացումը ամրապնդելուց։

Սակայն, ո՛չ Բեկբուլատովիչը, ո՛չ Գոդունովի մուրզաների սերունդները չունեին ապագա։ Սկսվեց լեհ-ղազախական ներխուժումը Արևմուտքից Ռուսաստան՝ իր հետ բերելով նոր կայսրեր։ Կեղծ Դմիտրիի կառավարման շրջանն իր վաղանցիկությամբ, նախքան Պետրոս Առաջինի եվրոպական վարվելակերպով բոյարները, և լեհական արքայազն Վլադիսլավը շատ խորհրդանշական էին։ Տագնապն իրենց լույսի ներքո թվում էր ոչ այնքան դինաստիական, որքան քաղաքակրթական ճգնաժամ։ Ռուսաստանը դուրս եկավ Ասիայից և սկսեց շարժվել դեպի Եվրոպա։

Այսպիսով, Ռուսաստանը չորս դար գնաց դեպի Արևելք և ևս չորս դար դեպի Արևմուտք։ Ո՛չ այնտեղ և ո՛չ էլ այնտեղ չհաստատվեց։ Երկու ճանապարհն էլ անցավ։ Այժմ պահանջվում է երրորդ ճանապարհի գաղափարախոսությունը, քաղաքակրթության երրորդ տեսակը, երրորդ աշխարհը, երրորդ Հռոմը…

Եվ դժվար թե մենք ենք այդ երրորդ քաղաքակրթությունը։ Ավելի շուտ կրկնապատկված և երկակի։ Այն համատեղելով և՛ Արևելքը, և՛ Արևմուտքը միևնույն ժամանակ և՛ եվրոպական է, և՛ ասիական, հետևաբար ո՛չ ասիական, ո՚՛չ էլ եվրոպական է ամբողջովին։

Մեր մշակութային և աշխարհաքաղաքական պատկանելությունը հիշեցնում է խառը ամուսնությունից ծնված անձի թափառող ինքնությունը։ Նա ամենուր ազգական է, բայց ոչ մի տեղ հարազատ չէ։ Անծանոթների մեջ հարազատ, իսկ հարազատների մեջ անծանոթ։ Բոլորին հասկացող, ոչ մեկի կողմից չհասկացվող։ Կիսատոհմիկ, խառնածին, տարօրինակ։

Ալեքսանդր Երրորդի կողմից ասված հրաշալի բառերը՝ «Ռուսաստանն ունի ընդամենը երկու դաշնակից բանակը և նավատորմը» ամենայն հավանականությամբ աշխարհաքաղաքական միայնության հասկանալի մետաֆորն է, որը վաղուց պետք է ընդունել որպես ճակատագիր։ Դաշնակիցների ցանկն իհարկե կարելի է ընդլայնել ըստ ճաշակի՝ աշխատողներ և ուսուցիչներ, նավթ և գազ, ստեղծագործական և հայրենասիրական դաս, գեներալ Մորոզ և գլխավոր հրամանատար Միխաիլ…Դրանից իմաստը չի փոխվի։ Մենք ինքներս մեզ ենք դաշնակից։

Ինչպիսի՞ն կլինի մոտալուտ մենակությունը կամ էլ առաջնորդի երջանիկ մենակությունը,  որին «ճանապարհ են տալիս այլ ժողովուրդներ և պետություններ»։ Դա կախված է մեզանից։

Մենակությունը չի նշանակում ամբողջական մեկուսացում։ Անսահման բաց լինելը նույնպես անհնար է։ Երկուսն էլ կլինեն անցյալի սխալների կրնկնություն։ Ապագան ունի իր սխալները, իսկ անցյալի սխալները ոչինչ են։ Ռուսաստանը անկասկած կզբաղվի առևտրով, կներգրավի ներդրումներ, կփոխանակվի գիտելիքներով, կպայքարի (պատերազմը նույնպես հաղորդակցության միջոց է), կմրցակցի և կհամագործակցի տարբեր կազմակերպությունների հետ, կառաջացնի վախ և ատելություն, հեաքրքրություն, համակրանք, հիացմունք։ Միայն արդեն առանց կեղծ նպատակների և ինքնահրաժարման։

Ինչպես դասական հայրենական պոեզիայում է ասվում.

«Չորս կողմը միայն փուշ է, փուշ է և փուշ… գրողը տանի, ե՞րբ կլինեն աստղերը»։

Հետաքրքիր կլինի և աստղերն էլ կլինեն։

Հոդվածի բնօրինակը Globalaffairs.ru պարբերականում։