Ջորջ Բուշ ավագ. պետական ծառայողը

Պատմաբանները Ջորջ Բուշ ավագի նախագահության տարիները կգնահատեն/կչափեն բոլորիս քաջ ծանոթ եղանակներով. ինչ արդյունավետությամբ է նա գործել ժամանակի ներքին և արտաքին քաղաքականության մարտահրավերներին դիմակայելիս, իր առաջնորդական որակներով և ապագա սերունդերին թողած բարոյական և սոցիալական ժառանգությամբ։

Այնուամենայնիվ, իր մահվան օրերին, դժվար է չտեսնել այն խորը տարբերությունները, որ կան ԱՄՆ 41-րդ նախագահի և Սպիտակ տան ներկայիս բնակիչ Դոնալդ Թրամփի միջև։ Նախագահ դառնալու ցանկութունից այն կողմ (Բուշն առավել մրցակցությանը միտված և հավակնոտ էր, քան իր համեստ կերպարից կարող ենք եզրակացնել) նրանց մեջ գրեթե ընդհանուր ոչինիչ չկա։ Մեկը գթասիրտ է և համեստ, մյուսը՝ կոշտ և  փառասեր, մեկը՝ խոհեմ, մյուսը՝ հանդուգն, մեկը՝ անհողդողդ, մյուսը՝ երերուն։

Ջ. Բուշ ավագի մահը նաև առիթ է վերհիշելու այն ժամանակների աշխարհակարգը, որտեղ վեճերը քիչ էին, ավանդական դաշնակիցների միջև հարաբերությունները՝ ջերմ, ոչ թե ռամազտենչ, կառավարությունը գրավիչ էր տաղանդավոր մարդկանց համար, քանի որ  պետական ծառայությունը ավելի բարձր նպատակ էր, քան պարզապես հարստանալը։ Ժամանակներ, երբ Հանրապետական կուսակցությունը, թեև կամաց-կամաց ընկղմվում էր Նյութ Գինգրիչի պես մոլեռանդների ճիրանների մեջ, դեռևս շարունակում էր պրագմատիկ քաղաքականություն և խելամիտ ծրագրեր առաջարկել մարդկանց։

Ջ. Բուշի պաշտոնավարումը տևեց ավելի քիչ քան ինքն էր սպասում և ավարտվեց անփառունակ պատմությամբ՝ Արկանզասի նորաթուխ ղեկավար Բիլլ Քլինթոնից։ Այն պայմանավորված էր Բուշի վականիշի մեծ անկմամբ, որը 1991թ.-ի Ծոցի պատերազմից մինչև ընտրութուններին նախորդող ամռան կեսեր հասել էր մոտ 90 տոկոսի։ Պարտության պատճառների թվում նշվում էր անկում ապրող տնտեսութունը, Հյուստոնի համագումարի տարաձայնությունները և մասնատված քարոզարշավը։ Սակայն, հենց ինքը ՝ Ջ. Բուշն էր իր վարկանիշի կտրուկ անկման կարևոր պատճառների մեկը, մասնավորապես՝ իր անկարողութունը համոզել ամերիկացիներին, որ ինքը հասկացել էր նրանց վախերի խորությունը կամ ունի նրանց օգնելու ծրագրեր։

Այն, ինչից Բուշը հեռացել էր՝ իր «տեսլականը», հինգ տարի անց, ինչպես պարզվեց, ընտրողները չէին տեսել Բուշի մեջ։ Նույնիսկ չորս տարի նախագահ լինելուց և քառորդ դար հանրային կյանիքից հետո, Բուշը շատ ամերկացիների աչքում երևում էր որպես համեստ ֆիգուր, հոգատար մարդ, բայց առանց ամուր նպատակի և համոզիչ ռազմավարության։

Բուշի մահից հետո «TIMES»-ում հրապարակված խմբագրական հոդվածը նրան բնութագրել էր որպես «թերի նախագահ», ով որոշ հարցերում ունակ էր, որոշներում՝ ոչ։ Բախտը շնորհել էր նրան ԱՄՆ նոր նախագահին երբևէ տրված  արտաքին քաղաքականության մեջ  ամենաուժեղ բռունցքը, և մեծ հաշվով նա խելամտորեն և ակտիվորեն վարվեց այդ ձեռքի հետ։ Բայց, երբ բանը հասավ հուսալքված ժողովրդին փրկելուն, նա շատ քիչ բան ուներ առաջարկելու թե՛ հոգեպես թե՛ քաղաքականության տեսքով։ 1992թ.-ի ձմռանը տնտեսական անկման ժամանակ, նա Նյու Հեմփշիրում լսարանի առաջ, կարծես կարդալով, ասաց «ես հոգ կտանեմ»։ Այդ փոքր ինչ հոգատար և հայրական ձևակերպումը սակայն չէր համապատսխանում այն ժամանակվա մարդկանց զգացմունքային վիճակին։ Իր հակառակորդ Բիլլ Քլինթոնը օգտագործեց առավել հնչեղ խոսքեր ՝ «ես զգում եմ ձեր ցավը»։

Բուշի քաղաքական կերպարը ոչ պակաս բարդ էր։ Նա կարող էր գրավիչ լինել քարոզարշավի ժամանակ՝ երբեմն բավական թեթևամիտ ձևով։ Միևնույն ժամանակ նույն Նյու Հեմփշիր այցի ժամանակ նա տուժեց, երբ, փորձելով ցույց տալ իր առօրյա կերպարը, ցիտեց  «Nitty Gritty Dirt Band»-ի երգը, սակայն սխալմամբ կոչելով այն «The Nitty Ditty Nitty Gritty Great Bird»։ Մեկ այլ առիթով նա «փոքրիկ,  քնքուշ փետուրներով տղա» անվանեց վերացման եզրին գտնվող բծավոր բուերին, որոնք Խաղաղ oվկիանոսյան Հյուսիս-արևմուտքի խիտ անտառներով հայտնի շրջանի փայտահատների միջև վեճի առարկա էին դարձել։

Բայցևանպես, հաճախ թեժ վեճերի ժամանակ, Բուշի մեղմ վերաբերմունքը և սիրալիր կեցվածքը զիջում էին իրենց տեղը մրցակցությանը և  հանցավորության ու ռասիզմի նկատմամբ մարդկանց վախի շահարկմանը։ Այսպես՝ 1988թ.-ին քարոզարշավի ժամանակ փորձ էր արվում իր հակառակորդ Մայքլ Դուկատիսին կապել աֆրոամերիկացի Վիլլի Հորթոնի հետ, ով բռնաբարություն էր կատարել այն բանից հետո, երբ կալանվայրից հանգստյան օրերին ժամանակավոր ազատ էր արձակվել։ Այդ մեղադրանքի համար Բուշի քարոզարշավի պատասխանատու Լի Աթվոթերը հետագայում ներողություն խնդրեց։

Բուշի նախագահության  վերջին տարիներն այնքան անհաջող էին, որ հեշտ է տեսադաշտից բաց թողնել սկզբնական հաջողություները։ Նրա մեկնարկը գրագետ էր. ավարտին հասնցելով Ռեյգանից սկսված գաղափարախոսական պայքարը, նա զբաղվեց իր նախորդի կողմից անտեսված էկոլոգիական խնդիրներով (օդի մաքրության մասին օրենքները մեծ նվաճում էր իր կողմից), առճակատվեց վարկերի և խնայողությունների սկանդալին և առաջարկեց նորարարական մոտեցում զարգացող երկրերի (հատկապես Լատինական Ամերիկայի) պարտքերի վերաբերյալ։

Արտաքին քաղաքականությունը Ջ.Բուշ ավագի ուժեղ կողմն էր։ Երկու կարևոր դիվանագիտական նվաճումներ կարող ենք առանձնացել։ Առաջինն ԱՄՆ-ի և ԽՍՀՄ-ի միջև խաղաղության գործընթացն էր, որը դեռևս Ռեյգանի և Գորբաչովի կողմից էր մշակվել։ Այդ գործընթացը հանգեցրեց Գերմանիայի վերամիավորմանը, 1991թ.-ին կնքված Ռազմավարական սպառազինության կրճատման համաձանագրին, ԽՍՀՄ փլուզմանը, և ընդհանուր առմամբ մոտ կես դար տևած Սառը պատերազմի ավարտին։ Այս փոփոխությունները կարող էին և տեղի ունենալ անկախ նրանից, թե ով կլիներ ԱՄՆ նախագահը, սակայն փաստացի դա տեղի ունեցավ Բուշի օրոք, ով հմտորեն հասցրեց այդ ամենն իր ավարտին։ Ինչպես նա է նշել 1992թ.-ին կուսակցական համագումարի ժամանակ՝ «Ես տեսա օգնելու հնարավորութուն և ես արեցի դա»։

Երկրորդ մեծ ձեռքբերումը նրա խելամիտ գործելաոճն էր Իրաքի կողմից Պարսից ծոցի ագրեսիայի ժամանակ։ 1991թ. հունվարի 17-ին սկսված պատերազմը ավարտվեց մի քանի շաբաթում։ Արդյուքնում Սադդամ Հուսեյնի օդուժը ոչնչացվեց, իսկ ցամաքային ուժերը դիմեցին փախուստի։

Որոշ քննադատներ ասում էին որ Հուսսեյնը  այդքան համարձակութուն չէր ունենա Քուվեյթը գրավելու համար, եթե Վաշինգտոնը անամոթաբար նրան «չաճեցներ» ժամանակի ընթացքում։ Ոմանք էլ Բուշին մեղադրում էին Հուսսեյնին չպտաժելու և Բաղդադը չգրավելու և նրան իշխանութունից չհեռացնելու մեջ։ Այս մասին հետագայում Բուշը ասաց, որ եթե այդպես վարվեին, ապա դա կունենար «անչափելի մարդկային և քաղաքական գին… Մենք ստիպված կլինեինք գրավել Բաղդադը և արդյունքում կառավարել Իրաքը»։ Մի բան, ինչն իր քիչ զգուշավոր որդին՝ Ջ. Բուշ կրտսերը 12 տարի անց աղետալի հետևանքներով իրագործեց։

Այս և այլ հաջողութունների՝ Պանամայի դիկատորի հեռացման կամ Նիկարագուայի շուրջ ստեղված իրավիճակի հանգուցալուծոման  հետևում ընկած են նպատակների սկզբունքային բացատրությունը  և այդ նպատակների իրագործման համար իշխանություն գործադրելու իր կամքը։ Եթե միայն կարողանար նույն մոտեցումը ցուցաբերել նաև ներքաղաքական հարցերում։ Նունիսկ, երբ նա խիզախ և միևնույն ժամանակ ճիշտ բաներ էր անում, ինչպիսին 1988թ.-ին համագումարի ժամանակ ասված իր հայտնի խոսքն էր՝ «կարդացե՛ք իմ շուրթերից . այլևս ոչ մի նոր հարկեր», միևնույնն է նա չկարողացավ հետևողականորեն պաշտպանել այդ գիծը։ Ավելին, նա ստիպված եղավ դրա համար ներողություն խնդրել հետագայում։

Միգուցե, կառավարման երկրոդ շրջանում Բուշը կարող էր հաջողել ներքին քաղաքակության մեջ, բայց դա մենք երբեք չենք իմանա։ Սակայն, եթե նա գնահատվի իր առաջնորդությամբ և գլոբալ մակարդակում կայացրած որոշումներով, ապա պատմաբանները նրան կվերաբերվեն ավելի բարյացակամ, քան ընտրողները 1992թ.-ին

Հոդվածի բնօրինակը The News York Times պարբերականում։