Ինչպե՞ս է Ադրբեջանը թիրախավորում իր քննադատներին արտերկրում

«Open Democracy պարբերականի սյունակագիր Առզու Գեիբուլլան  անդրադարձել է Ադրբեջանի իշխանությունների կողմից իրենց քննադատներին արտերկրում թիրախավորելու  արատավոր գործելաոճին: Պարբերականի անդրադարձը` ստորև.

«Ադրբեջանի իշխանություններն օգտագործում են միջազգային քրեական հիմքեր՝  արտերկրում իրենց քննադատներին հետապնդելու համար:

Կարծում եք, թե մի երկրից «փախչելը», որտեղ հետապնդումների եք ենթարկվում, բավարար է նոր կյանք սկսելու համար: Դա ադրբեջանցիների համար չէ, ովքեր հայտնվում են կառավարության տեսադաշտում՝ վարչակարգին քննադատելու համար, նույնիսկ արտերկրում: Հոկտեմբերի 14-ին Կիևի Բորիսպոլ օդանավակայանում  Ուկրաինայի սահմանային ոստիկանության կողմից ձերբակալվեց ադրբեջանցի լրագրող, Նիդերլանդների քաղաքացի Ֆիքրեթ Հուսեյնլին՝ Ինտերպոլի կարմիր ծանուցագրի հիման վրա: Հուսեյնլին շարունակում է մնալ Ուկրաինայում, այն բանից հետո երբ տեղական դատարանը առաջիկա 18 օրերին նրան կալանքի տակ պահելու որոշում կայացրեց՝ մինչև բողոքի քննությունը:  Լրագրողներ առանց սահմանների (Reporters Without Borders)  կազմակերպությունը հանդես է եկել հայտարարությամբ, որով կոչ է արել Ուկրաինայի իշխանություններին «չխրախուսել Ադրբեջանի նման վարչակարգերի՝ հետանդումները իրենց սահմաններից դուրս տարածելու փորձերին»: Սա առաջին դեպքը չէ,որ Ադրբեջանի կառավարությունը փորձում է հետապնդել իր քննադատներին արտերկրում: Սակայն Հուսեյնլիի ձերբակալությունը մտահոգություն է առաջացնում Ինտերպոլի կարմիր ծանուցագրի համակարգի կիրառման առումով, հատկապես երբ այն օգտագործվում է ոչ ժողովրդավարական վարչակարգերի կողմից, ինչպիսիք են Ադրբեջանը, Բելառուսը, Իրանը, Ռուսաստանը, Թուրքիան և այլն:

Բռնապետի գործիքակազմի շրջանակները

Ինտերպոլը գունավոր կոդավորված ծանուցագրեր է ուղարկում, որոնցից ամենաազդեցիկը կարմիր ծանուցագիրն է. հրատարակություններից մեկում այն նկարագրված է որպես «միջազգային ձերբակալման հրամանի ամենամոտ գործիքը, որն օգտագործվում է այսօր»: Սակայն տարիներ շարունակ, իրավապաշտպան խմբերը, ներառյալ Եվրահանձնաժողովը, փաստում էին, որ երբ ավտորիտար վարչակարգը պահանջում է կարմիր ծանուցում , Ինտերպոլը չիրականացնի մանրամասն ստուգումներ այն մարդկանց դեմ, ովքեր դրոշի ներքո են ոչ էլ կա իր գործողությունների և որոշումների արտաքին վերահսկողություն:

Մտահոգության մյուս պատճառն առնչվում է Ինտերպոլի բարձր ղեկավարությանը,  որոնց թվում են Ալեքսանդր Պրոկոպչուկը և Մենգ Հոնգվեյը, առաջինը Ռուսաստանի ներքին գործերի նախարարության նախկին ղեկավարն էր, վերջինը Չինաստանի հասարակական անվտանգության փոխնախագահը: 2011 թվականին Ինտերպոլի գլխավոր քարտուղար Ռոնալդ Նոբլը հուշամեդալով պարգևատրեց Ադրբեջանի առաջին տիկին Մեհրիբան Ալիևային՝ ապահով աշխարհի ձևավորման գործում ունեցած ավանդի համար:

1992 թվականին Ադրբեջանը դարձավ Ինտերպոլի անդամ, 1993 թվականին Ադրբեջանում բացվեց Ինտերպոլի ազգային կենտրոնական բյուրոն, համաձայն Ինտերպոլի կայքում զետեղված տեղեկատվության՝ տեղական բյուրոյի ստեղծման նպատակը «քրեական տեղեկության արագ և արդյուանավետ փոխանակման ապահովումն է Ադրբեջանի իրավապահ մարմինների և Ինտերպոլի մյուս անդամ երկրներում իրենց գործընկերների միջև»:

2012 թվականին 172 ադրբեջանցիներ փնտրվում էին Ադրբեջանի կառավարության կողմից, ընդ որում 160-ը քրեական հանցանքների համար: Ինչպես հաղորդվում էր, 12-ը անհայտ կորած էին համարվում: Ես փնտրում եմ վերջին ցուցանիշները և համաձայն ցուցակի, դեռ կան 160 անձինք, որոնք որոնվում են կարմիր ծանուցագրերով, 14-ը՝ դեղին: Ֆիքրեթ Հուսեյնլիի որոնումը որևէ արդյունք չի տալիս, չնայած Ինտերպոլի առցանց տվյալների բազայում ոչ բոլոր կարմիր ծանուցումներն են ինքնաբերաբար հայտնվում:

Ադրբեջանի նախկին քաղաքացի Ալովսաթ Ալիևը, ով ապաստան է խնդրել Գերմանիայում, 2016 թվականի ապրիլին ձերբակալվել է Ուկրաինայի սահմանային ոստիկանության կողմից: Ալիևը (Ադրբեջանի իշխող ընտանիքի հետ առնչություն չունի) այցելել էր Ուկրաինա՝ մասնակցելու նոր հասարակական կազմակերպության գործարկմանը, որը նա էր հիմնել: Բորիսպոլի օդանավակայանում՝ Գերմանիա ուղևորվելիս, Ալիևին տեղեկացրել էին, որ նրա անունը Ինտերպոլի կարմիր ծանուցագրերի մեջ է: Տեղական դատարանը նրան ձերբակալեու որոշում էր կաացրել և դատապարտել 25 օրվա ազատազրկման: Նա 20 օր անցկացրել է կալանավայրում, սարսափելի պայմաններում: Ձերբակալության ժամանակ նա մի քանի անգամ դիմել է Ադրբեջանի կառավարության ներկայացուցիչներին, որոնք նրան առաջարկել են հանձնվել: Ալիևը մերժել է, լավ տեղյակ լինելով այն հետևանքներին, որոնք նրան սպասում են համաձայնելու դեպքում:

Կենտրոնական Ասիայի միապետությունները բավականին խանդավառված են կարմիր ծանուցագրերի համակարգի օգտագործմամբ: Սեպտեմբերի 20-ին ուզբեկ լրագրող Նարզուլլո Ակունզոնովը նույնպես ձերբակալվել էր Ուկրաինայի Բորիսպիլ օդանավակայանում կարմիր ծանուցագրերի հիմքով՝ Տաշքենդի պատվերով: Երկու օր առաջ Ուկրաինայի ոստիկանությունը Բորիսպոլի օդանավակայանում ձերբակալեց  ղազախ լրագրող Զանարա Ախմեթին մեկ ուրիշ կարմիր ծանուցագրի հետ կապված, ով այժմ քաղաքական ապաստան է խնդրել: Հոկտեմբերի 9-ին Հունաստանի ոստիկանությունը Աթենքի օդանավակայանում ձերբակալեց տաջիկ ընդդիմադիր ակտիվիստ Միրզորահիմ Կուզովին (Կուզովը երկրում արգելված «Իսլամական վերածննդի կուսակցության» անդամ է):

Ավելի վաղ հաղորդվել էր, որ Թուրքիան նման մեթոդով փորձում է Իսպանիայից վերադարձնել գերմանական քաղաքացիություն ունեցող մի թուրք տղամարդու: Գերմանական կառավարության արագ արձագանքը, որ այդ տղամարդը իշխանության քննադատ է (ոչ թե հանցագործ), հնարավոր դարձրեց արտաքսման կանխումը:  Թուրքիայի նման Ադրբեջանի կառավարությունը նախազգուշացրել էր Հուսեյնլիին՝ մեղադրելով Ադրբեջանի սահմանը ապօրինի հատելու և Ադրբեջանում խարդախություն անելու մեջ:

Նախկինում, որոշ ադրբեջանցիների հաջողվել էր իրենց անունները հեռացնել Ինտերպոլի կարմիր ծանուցագրերի տվյալների բազայից ՝ փախստականի կարգավիճակով: 2014 թվականին մտցված նոր քաղաքականության արդյունքում փախստականների դեմ կարմիր ծանուցագրերն այլևս թույլատրելի չեն, քանի դեռ առկա չեն որոշակի հանգամանքներ: Օրինակ, Ազեր Սամադովը 2003 թվականին հեռացավ Ադրբեջանից, այն բանից հետո երբ նա հետապնդվում էր վարաչակարգին հակադրվելու համար, ավելի ուշ՝ 2008 թվականին  որպես փախստական արտագաղթեց Նիդերլանդներ: Մեկ տարի անց, Ազերն իմացել էր, որ ինքը Ինտերպոլի ցուցակում է, երբ նրան ձերբակալեցին Ամստերդամի Շիպոլ օդանավակայանում: Սամադովից 8 տարի պահանջվեց կարմիր ծանուցագրից ազատվելու համար:

Վերադարձից խուսափելը

Ազերի պատմությունը հետաքրքրական է Վրաստան նրա նախորդ տեղափոխության առումով, որն ընդհանուր միտում է ադրբեջանցի շատ քաղաքական ակտիվիստների համար:  Չնայած նա Վրաստան տեղախոխվեց 2003 թվականին, Ազերը ձերբակալվեց 2006 թվականին Ադրբեջանի իշխանությունների խնդրանքով՝ Վրաստանի հակաահաբեկչական ուժերի կողմից, որը ցայտուն կերպով ի ցույց դրեց Ադրբեջանի կողմից լրագրողներին և ակտիվիստներին նախորդ մի քանի տարիների ընթացքում Վրաստանում ճնշումների ենթարկելու գործելաոճը:

«Ճնշումներ՝ սահմաններից դուրս. վտարված ադրբեջանցիները՝ Վրաստանում» զեկույցում նշվում է, որ շատ ադրբեջանցի քաղաքական ակտիվիստներ օգտվել են Վրաստանի լիբերալ ներգաղթի քաղաքականությունից, սակայն Վրաստանի և Ադրբեջանի կառավարությունների միջև սերտ հարաբերությունները զգալի ճնշում են գործադրել Ադրբեջանից վտարվածների վրա: Իրավիճակը վատթարացել է 2016 թվականի սահմանադրական հանրաքվեից հետո, երբ Ալիևների իշխանության հետագա ամրապնդման համար հնարավորություններ են ստեղծվել:

Ադրբեջանցի հետաքննող լրագրող Աֆղան Մուկթարլիի պատմությունը, ով 2017 թվականի մայիսին առևանգվեց Թբիլիսիում, որը դիտվում է որպես լավ մշակված և կազմակերպված առևանգում, մի շարք հարցեր է բարձրացնում: Վրացական հետաքննությունը Մուկթարլիի անհետացման հարցով դեռ որևէ արդյունքի չի հասել:  Զեկույցում նաև նշվում է ադրբեջանցի այլ աքսորյալների անվտանգության մտահոգությունների մասին, ներառյալ դեպքերը, երբ Ադրբեջանի քաղաքացիները դիմել են բնակություն հաստատելու թույլտվության և ապաստանի համար, որը մերժվել է: Նրանից մեկը Դասղին Աղալարլին է, ով նույնպես Ինտերպոլի կարմիր զեկուցագրի համակարգում է ներառված և ում ապաստանի խնդրանքը մերժվել է: Աղալարլին հեռացել է Վրաստանից և այն ադրբեջանցիների թվում էր, որոնք որոշ Ժամանակ ապաստան են գտել այնտեղ: 2014 թվականին, Ադրբեջանը կարողացավ հասնել Ռաուֆ Միրկադոֆի հանձնմանը, ով ադրբեջանցի հայտնի սյունակագիր և լրագրող է և 2010 թվականից ապրում էր Անկարայում: Միրկադիրովին ձեռնաշղթաներ անցկացրեցին կնոջ և դստեր աչքի առջև և տեղափոխեցին Ադրբեջան, որտեղ նա ձերբակալվեց տեղական ոսիկանության կողմից՝ դավաճանության մեղադրանքվ: Միրկադիրովը դատապարտվեց 6 տարվա ազատազրկման, բայց ավելի ուշ նրան ներում շնորհվեց իշխանությունների կողմից:

Ադրբեջանում քննադատների հալածումն ինչպես երկրի ներսում, այնպես էլ դրա սահմաններից դուրս սովորոկան երևույթ է դարձել, բայց ակնհայտ է, որ Ալիևի ռեժիմի կողմից ձեռնարկվող միջոցառումներն ավելի ծայրահեղ են դառնում: Սեպտեմբերի 23-ին և հոկտեմբերի 7-ին «Ժողովրդավարական ուժերի ազգային խորհուրդը»  կազմակերպեց հակակոռոպցիոն հանրահավաքներ: Չնայած մի քանի շաբաթ է անցել, բայց ընդդիմադիր կուսակցությունների անդամները, ինչպես նաև ոչ կուսակցական դաշինքները դեռևս թիրախավորված են իշխանությունների կողմից:

Վերջին դեպքը Ադրբեջանի դրամատիկական թատրոնի վետերան դերասանի պաշտոնանկությունն էր: Պարզապես մի քանի օր առաջ, փոստային բաժանմունքի աշխատակիցը հաղորդել էր, որ նա հեռացվել է  աշխատանքից ընդդիմության հանրահավաքին մասնակցելու համար:  Աշխատանքից մյուս ազատվածների մեջ են Ադրբեջանի պետական տնտեսագիտական համալսարանի մի դասախոս   և մի բժիշկ, ում հեռացրել են ատամնաբուժական կլինիկայում աշխատանքից:

«Ժողովրդական ճակատ կուսակցության» առնվազն 90 անդամների կանչել են հարցաքննության, սպառնացել, ձերբակալել կամ տուգանել՝  հանրահավաքին մասնակցության համար: Հարցաքննվածների մեջ են նաև հայտնի անձինք, ինչպես նաև հետաքննող լրագրող և նախկին քաղբանտարկյալ Խադիջա Իսմայլովան:

Միաժամանակ, կանխվել է շատ քաղաքացիների երկրից հեռանալը, որոնց թվում են մի շարք լրագրողներ և կառավարության քննադատներ: Բանտարկվածները ենթարկվում են նվաստացման, ծեծի, պահվում անմարդկային պայմաններում:  Ադրբեջանցի ընդդիմախոսներն անթիվ պատճառներ ունեն՝ խուսափելու հանձնվել մի երկրի, որտեղ արդարության նկատմամբ ծաղր է արվում:

Դրա հետ մեկտեղ, ժամանակն է, որ Ինտերպոլը վերանայի իր միջազգային կարմիր ծանուցագրերի կասկածելի համակարգը, որը ցույց է տալիս վրեժխնդրության համար Ադրբեջանի վարչակարգի ծարավը»,- ասվում է հոդվածում: