Դանիացի էկզիստենցիալիստ փիլիսոփա Սյորեն Կիերկեգորի ուսմունքում կենտրոնական տեղ է զբաղեցնում մարդու գոյության հիմնահարցը, որն ուսումնասիրելիս նա առանձնացնում է երեք փուլ:
- էսթետիկական
- էթիկական
- կրոնական
Դրան զուգահեռ Կիերկեգորը մարդկանց բաժանում է 4 տիպի՝ կենցաղային մարդ, գեղագիտական մարդ /էսթետ/, էթիկական մարդ, կրոնական մարդ:
Կենցաղային մարդն ապրում է այնպես, ինչպես մյուսները. ձգտում է աշխատել, ընտանիք կազմել, լավ հագնվել և գեղեցիկ խոսել: Նա հետևում է հոտային բնազդին, լողում է հոսանքի ուղղությամբ և հաշտվում հանգամանքների հետ, չմտածելով, որ կարող է ինչ-որ բան փոխել իր կյանքում: Նա պարզապես չգիտի, որ ընտրություն ունի:
Էսթետը գիտի, որ ունի ընտրություն: Նա նաև հստակ պատկերացնում է, որ պարտավորված չէ և չպետք է հետևի մյուսների օրինակին: Նա ինքն է ընտրում իր ճանապարհը, ընտրում է հաճույքներով լի կյանքը: Նրան դուր են գալիս լավ սնունդը, գինի և գեղեցիկ կանայք: Նա չի ծանրաբեռնում իրեն պարտքի և պատասխանատվության մասին մտածելով, և առանձնապես չի խորհում այն մասին, թե ինչն է լավ, իսկ ինչը՝ վատ: Նա պարզապես ապրում է այս օրով և հաճույք ստանում կյանքից: Եթե հետաքրքիր ոչինչ չկա, նա ձանձրանում է, սկսում է զգալ, որ իր կյանքը դատարկ է:
Մարդ կարող անցնել երրորդ՝ էթիկական փուլին, նախորդ՝ էսթետիկական շրջանից ստացած հիասթափությունը վերապրելու միջոցով: Էթիկական մարդ այլևս ղեկավարվում է բանականությամբ և պարտքի զգացումով: Նա չունի դատարկ կյանքի զգացողություն: Էթիկական մարդը կարողանում է գլուխ հանել նրանից, թե ինչ է չարը, ինչն է բարին, ինչն է լավ և վատ: Նա ուզում է միայն լավ արարքներ անել: Էթիկական փուլում էսթետիկան ի սպառ չի կորչում, բայց անընդհատ անցում է տեղի ունենում էսթետիկականի և էթիկականի միջև:
Վերջիվերջո, մարդ հանգում է ինչպես էսթետիկական, այնպես էլ էթիկական կենսակերպի սահմանափակությանը, կրկին հիասթափություն ապրելով: Այդ ժամանակ կարող է կտրուկ անցում տեղի ունենալ դեպի հոգևոր փուլ, որտեղ մարդուն ղեղակարում են սիրտը և հավատքը, որոնք չեն ենթարկվում ո՛չ զգայություններին, ո՛չ բանականությանը: Կրոնական մարդը հասկանում է, որ կատարյալ չէ: Նա գիտի, որ մեղսավոր է և Աստծո կարիք ունի: Եվ ի սրտե հավատում է, որ Աստված իրեն կների: Աստված կատարյալ է, մարդ՝ ոչ:
Կիերկեգորն առհասարակ մարդու կյանքը դիտարկում է որպես հիասթափություն: Մարդու կյանքի երեք փուլերին համապատասխան նա առանձնացնում է հիասթափության երեք փուլ:
Էսթետիկական մարդու մոտ տեղի է ունենում «հնարավորության հիասթափություն», որը կապված է մարդու ակնկալիքներին չհամապատասխանող փաստացի իրականության հետ: Գիտակցության մեջ մարդ փորձում է փոխել սեփական Ես-ը մեկ ուրիշ Ես-ով, որը որոշակի առավելություններ ունի՝ ուժ, խելք, գեղեցկություն և այլն: Մարդ չի ցանկանում լինել այն, ինչ կա, և դրա հետ կապված հիասթափությունը բերում է ինքնության քայքայման: Այդ փուլում էսթետիկական առանձին հաճույքները հատվածական են և չեն կազմում միասնականություն: Արդյունքում Ես-ը ցիրուցան է լինում «պահերի» մեջ:
«Քաջարի հիասթափությունն» առաջանում է սեփական Ես-ի հարատևությանը հասնելու, ինչ-որ մարդն է, այդպիսին լինելու, ցանկության արդյունքում: Նման ցանկությունը էթիկական մարդու բարոյական ճիգերի արդյունք է: «Ես»-ը նրա համար այլևս էսթետիկական պատահական հաճույքների ամբողջություն չէ, այլ սեփական անձը ազատ կերպով ձևավորելու արդյունք: Սակայն մարդու ողբերգական «ինքնավստահությունը» առ այն, թե իր մարդկային ուժերը բավարար են Ես-ի իրացման համար, հանգեցնում է սեփական սահմանափակությունը հաղթահարելու և «Աստծուն հասնելու» անկարողության հետ կապված հիասթափության:
«Բացարձակ հիասթափությունը» կրոնական մարդու մոտ ի հայտ է գալիս աշխարհի լքվածության և Աստծո առաջ միայնակ լինելու գիտակցությունից: Ճշմարիտ հավատքը ոչ թե կրոնական ավանդույթների յուրացման արդյունք է, այլ բացարձակ միայնակության իրավիճակում բացարձակ ազատ և պատասխանատու ընտրության արդյունք: