Հայաստանը՝ սահմանագծին

Հունիսի 14-ին Հայաստանի Առողջապահության նախարարության, Սփյուռքի գլխավոր հանձնակատարի գրասենյակի և ԱՄՆ միջազգային զարգացման գործակալության (USAID) համագործակցությամբ հատուկ չվերթով Ֆրանսիայի Մարսել քաղաքից Երեւան ժամանեց կորոնավիրուսի դեմ պայքարին օժանդակող օտարերկրացի բժիշկների առաջին առաքելությունը։ Տասը ֆրանսիացի բժիշկներից (անեսթեզիոլոգներ եւ ռեանիմատոլոգներ) բաղկացած խումբը միացավ հայ մասնագետներին «Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ» բժշկական կենտրոնում, Վնասվածքաբանության և օրթոպեդիայի գիտական կենտրոնում և «Սուրբ Աստվածամայր» ԲԿ ինֆեկցիոն մասնաճյուղում:

«Հետքը» զրուցել է ֆրանսիական այս առաքելության ղեկավար, Փարիզի Ռենե Դեկարտի անվան համալսարանի բժշկական դեպարտամենտի պրոֆեսոր, Հարվարդի բժշկական դպրոցի ասոցացված անդամ, Փարիզի Կոշեն հանրային հիվանդանոցի անեսթեզիոլոգ-ռեանիմատոլոգ Ալեքսանդր Մինյոնի հետ, որն անցած շաբաթվա ընթացքում աշխատել է Երեւանի «Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ» ԲԿ-ի վերակենդանացման բաժանմունքում։

Պրն Մինյոն, շնորհակալություն մեզ ժամանակ տրամադրելու եւ այս հարցազրույցի համար։ Դուք ղեկավարում եք ֆրանսիացի բժիշկների խումբը, որն արձագանքել է Հայաստանի առողջապահության նախարարության կոչին եւ եկել Հայաստան՝ օգնության ձեռք մեկնելու։ Ի՞նչը ձեզ դրդեց գալ։

Ֆրանսիայում վարակի առաջին մեծ ալիքն ավարտվել է, եւ ես ազատ ժամանակ ունեի, կարող էի ընկերների՝ ռեանիմատոլոգների եւ անեսթեզիոլոգների հետ գալ՝ օգնելու հայերին՝ հաշվի առնելով, որ Հայաստանում վարակի մի նոր ալիք կա։ Ցանկանում էինք օգտակար լինել ձեզ՝ իմանալով, որ Հայաստանը եւ Ֆրանսիան հինավուրց կապեր ունեն, եւ հայկական ծագումով շատ բժիշկներ աշխատում են մեզ հետ։ Առաջին առաքելությունը, որը եկել է այստեղ, հայկական ծագումով բժիշկներ չի ներառում, սակայն մենք ճանապարհ բացեցինք նոր առաքելությունների համար, եւ բազում հայեր կգան Հայաստանին օգնելու։

Արդեն մեկ շաբաթ է Հայաստանում եք, ի՞նչ տպավորություն ունեք մեր երկրի համաճարակային իրավիճակի մասին։

Համաճարակային իրավիճակը Հայաստանում մտահոգիչ է, նոր դեպքերի թիվն ավելացել է։ Մեր այստեղ եղած ժամանակ աշխարհում միջինում հարյուր նոր դեպք է լինում օրական, դրանցից տասնհինգը գնում է հիվանդանոց եւ նրանցից, ցավոք սրտի, երկու-երեքն էլ հայտնվում է վերակենդանացման բաժանմունքում եւ գուցե մահանալու է։ Բնական է, որ Հայաստանում գրանցվող հինգ հարյուր դեպքի պարագայում 10-15 մահ է արձանագրվում։ Այսինքն՝ պետք է զգույշ լինել, հետեւել կառավարության ցուցումներին, սոցիալական հեռավորություն պահպանել, դիմակներ կրել, ձեռքերը լվանալ, թեստեր իրականացնել նոր դեպքերը բացահայտելու համար, որպեսզի այդ դեպքերը հստակ իմացվեն, մեկուսացվեն եւ ցանկացած կոնտակտ հնարավոր լինի վերագտնել եւ կարողանալ նոր դեպքերի քանակը սահմանափակել։ Եթե չափից շատ նոր դեպքեր լինեն, չափից ավելի շատ դեպքեր կլինեն հիվանդանոցում, հետեւաբար չափից ավելի շատ պացիենտներ՝ վերակենդանացման բաժանմունքներում, այդ պարագայում առողջապահական համակարգի հնարավորությունները չեն բավարարի։ Ներկայումս դուք այդ սահմանագծին եք։ Բժիշկները, բուժքույրերը հոգնած են, այս աշխատանքը երկար է տեւելու, որովհետեւ այս հիվանդությունը չի բուժվում երկու օրում։ Հիվանդանոցում եւ առավելեւս վերակենդանացման բաժանմունքում մարդիկ կարող են մնալ օրեր, նույնիսկ՝ շաբաթներ։ Սա երկար աշխատանք է, այդ ընթացքում բժիշկները չեն զբաղվում այլ դեպքերով, այլ հիվանդներ՝ ոչ կորոնավիրուսային, սպասում են իրենց հերթին, այսինքն՝ սա երկարատեւ աշխատանք է, կարելի է ասել՝ մի երկար մարաթոն։

Ինչպե՞ս եք գնահատում մեր երկրի առողջապահական համակարգը եւ կորոնավիրուսի դեմ պայքարելու նրա ունակությունը՝ մարդկային ռեսուրսների եւ սարքավորումների տեսանկյունից։

Կարծում եմ, որ դեռ ձեռք բերելու բաներ ունեք՝ նյութական իմաստով։ Ես լսեցի վարչապետից, որ լուրջ գնումներ են կատարվել։ Մարդկային ռեսուրսների հարցը խնդրական է, ձեզ ավելի շատ բժիշկներ եւ հատկապես բուժքույրեր են պետք։ Բուժքույրերն աշխատում են 24-ժամյա գրաֆիկով, ինչը հյուծիչ է, մենք խորհուրդ ենք տալիս բուժքույրերի թիվն ավելացնել։ Այս սանիտարական ճգնաժամը գուցե քաղաքական գործիչներին հասկացնի, որ անհրաժեշտ է ուժեղացնել հիվանդանոցները, որպեսզի ավելի մեծ քանակով բժիշկներ ու բուժքույրեր կարողանան առճակատվել նոր փուլին, որովհետեւ կարող է հիվանդության երկրորդ փուլ լինել։ Այս հիվանդությունները կոչվում են քաղաքակրթության հիվանդություններ, սա գերբնակեցվածության, գերուրբանիզացիայի, գլոբալիզացիայի հետեւանք հանդիսացող հիվանդություն է, եւ հնարավոր է՝ ավելի շատ նմանատիպ հիվանդություններ ի հայտ գան։ Եթե հավելենք մոլորակի տաքացման խնդիրը, կորոնավիրուսը գուցե ճգնաժամ է, բայց նաեւ հնարավորություն՝ մտածելու վաղվա աշխարհի մասին։ Գուցե վաղվա աշխարհը պետք է ավելի պատասխանատու եւ ավելի մարդկային լինի։

Հայաստանում հիվանդների տեսակավորում չի արվում

Մինչ գործընկեր երկրներին կոչ հղելը Հայաստանի առողջապահության նախարարը խոսել է պացիենտների հնարավոր տեսակավորման մասին։ Ֆրանսիական մամուլին ձեր տված հարցազրույցներից մեկում Ֆրանսիայի իրավիճակի մասին խոսելիս ասել եք, որ եթե հիվանդանոցները ճիշտ կազմակերպվեն, անհրաժեշտություն չի լինի այդ սարսափելի ընտրությունը կատարելու։ Արդյոք նույնը կարելի՞ է ասել Հայաստանի մասին։

Հուսով եմ՝ այո։ Առայժմ այն, ինչ տեսել եմ, ինձ մտածել է տալիս, որ այդպես է, ես չեմ տեսել որեւէ տեսակավորում իմ աշխատած տասն օրվա ընթացքում։ Բոլոր հիվանդները, որոնք կարիք ունեին, ընդունվել են վերակենդանացման բաժին։ Սակայն պետք է հասկանալ, որ տեսակավորումը իմ մասնագիտությունն է։ Վերակենդանացման բաժին ուղարկում են միայն այն մարդկանց, որոնց համար, մեր կարծիքով, դա օգտակար կլինի։ Այսինքն՝ նրանց ավելի շատ տառապանք չի պատճառվի, եւ նրանք գոյատեւման ավելի շատ հնարավորություն ունեն։ Ամեն օր մենք ծանրութեթեւ ենք անում պացիենտի իրավիճակը եւ կենդանի մնալու, գոյատեւելու նրա շանսերը։ Եթե այդպես չէ, Ֆրանսիայում, ամեն դեպքում, մենք մի կանոն ենք սահմանել, որով վերակենդանացման ոչ ենթակա պացիենտներին պալյատիվ խնամք են առաջարկում, ոչ թե ինտենսիվ վերակենդանացման խնամք։ Հաշվի առնելով այն, ինչ մենք տեսել ենք այստեղ, տեսակավորում չի արվում, բոլորը, ովքեր դրա կարիքն ունեն, գնում են ռեանիմացիա։ Բնականաբար, ինչ-որ մի պահի գուցե այս հարցը դրվում է՝ մինչեւ ու՞ր կարելի է գնալ խնամքի մեջ, սակայն վերակենդանացման հայ մասնագետները նույնպես ընդունակ են որոշելու՝ մինչեւ ուր կարելի է գնալ ողջամիտ կերպով։

Խոսենք կորոնավիրուսի բուժման համար օգտագործվող դեղամիջոցների մասին։ Հիդրոքլորիքսինը, սկզբնական շրջանում օգտագործվելով, արգելվեց Ֆրանսիայում, որոշ երկրներ ռեմդեսիվիրն են օգտագործում։ Արդյոք այս առումով համաձայնություն, միաձայնություն կա՞ գիտական համայնքում։

Կարծում եմ՝ այսօր, այս համավարակի հիմնական խնդիրն այն է, որ կարողանանք լավ վիճակում բժշկությամբ եւ գիտությամբ, հետազոտությամբ զբաղվել։ Բազմաթիվ մարդիկ չէին հասկանում, որ հնարավոր չէ անմիջապես, շատ արագ դեղամիջոցներ տալ, որովհետեւ կարծում էին կամ համարյա վստահ էին, որ դա կգործի։ Բայց այդպես չի կարող լինել, որովհետեւ բժշկությունը պետք է հիմնվի ապացույցների վրա։ Մենք չենք կարող բուժել մարդկանց այնպիսի դեղամիջոցներով, որոնց վրա վստահ չենք, որ արդյունավետ են ու այլ ռիսկեր չեն ներկայացնում։ Պետք է կարողանանք աշխարհին ցույց տալ, որ դրանք արդյունավետ են։ Շատ սխալներ են արվել։ Միակը այս պահի դրությամբ դեքսամետազոնն է, կորտիկոիդ է, որը կարող է տրվել միայն հիվանդանոցում, ոչ տանը։ Կարիք չկա, որ բոլոր հայերը գնան դեղատուն այն գնելու համար, դա չի վաճառվում։ Սա ոչ թանկ, ամբողջ աշխարհում հասանելի դեղամիջոց է։ Եվ պետք է ասեմ, որ կորոնավիրուսի դեպքում վիրուսը չէ, որ սպանում է, այլ իմունային պատասխանը մարդու, որը շատ հեռու է գնում: Այսինքն՝ բորբոքումն է, որ սպանում է մարդուն, իսկ դեքսամետազոնը հակաբորբոքիչ դեղամիջոց է, որով կարողանում ենք բուժել բորբոքումը։ Մարդկանց մեծ մասը դրա կարիքը չունի, իմունային ճիշտ պատասխան է տալիս վիրուսը վերացնելու համար։ Սակայն նրանք, ովքեր հիվանդանոց կհասնեն եւ մահանալու ռիսկ ունեն, որովհետեւ իմունոլոգիական բորբոքային չափից ուժեղ պատասխան են տալիս, դեքսամետազոնը կօգնի այդ բորբոքումը բուժել։ Միակ փորձն է, որ ճիշտ ձեւով իրականացվել է Անգլիայում երկու խմբով, որտեղ մի խումբը չի ստացել դեղամիջոցը, մյուսը ստացել է։ Երբ համեմատում ենք արդյունքները, տեսնում ենք, որ դեքսամետազոնն ազդել է։ Այսօր հույս կա այս դեղամիջոցի հետ կապված։ Մյուսների առումով այսօր ապացույցներ չկան, եւ դրանց բացակայության պարագայում կան մարդիկ, որոնք մտածել են, որ եթե երբեւէ դրական արդյունք լինի, ինչու՞ ոչ։ Հիդրոքսիքլորոքինի հետ կապված այս պատմությունը հենց Մարսելից ծագեց, մի քիչ խենթ գիտնականի կողմից, որը վստահ էր, որ իր դեղամիջոցը լավ է գործում, բայց չի ցանկացել ցույց տալ գիտական ձեւով, որ դա գործում է, սակայն այսօր աշխարհը գիտի, որ դրական արդյունքներ առանձնապես չկան, կան անցանկալի հետեւանքներ։

Համաճարակի բռնկումից վեց ամիս է անցել, եւ բժիշկներն արդեն որոշ տեղեկություններ ունեն հիվանդության ախտանիշների մասին։ Ի՞նչ գիտենք բուժված մարդկանց առողջության վրա հիվանդության հնարավոր երկարաժամկետ հետեւանքների մասին։

Պատասխանը ձեր հարցի մեջ է, քանի որ ընդամենը վեց ամսվա տեղեկություններ ունենք։ Ես չեմ կարող ասել՝ երկու կամ հինգ տարուց Covid-ը ինչ-որ ազդեցություն ստեղծած կլինի, թե՞ ոչ։ Սակայն գիտենք, որ մարդիկ կան, որոնք շնչառական հետեւանքներ կունենան։ Կարող են նաեւ նյարդաբանական հետեւանքներ լինել, այսինքն՝ մարդիկ, որոնք լավ չեն կարողացել դիմանալ այս սանիտարական համաճարակին, դեպրեսիաներ կապրեն, ընկճված կլինեն, բոլորը նյարդայնացած են ճգնաժամի ժամանակ, եւ երբ այն վերանա, հրաբխի նման կպայթի նրանց նյարդային վիճակը։ Համաճարակը մեծ ազդեցություն կունենա կորոնովիրուս չունեցող հիվանդների վրա, որովհետեւ շաքարախտը, սրտամկանի ինֆարկտը, քաղցկեղը՝ այս բոլոր հիվանդություններով տառապող մարդիկ ավելի քիչ են խնամվում այս ընթացքում։ Երբ դուք, այս հիվանդություններն ունենալով, երեք ամիս շարունակ չեք ստանում բուժում կամ քիչ եք ստանում, հնարավոր է ազդեցությունն ավելի մեծ լինի ձեզ վրա, քան Covid-ը։ Եվ, վերջապես, համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամը։ Ակնհայտ է՝ աղքատներն ավելի շատ են հիվանդանում, որովհետեւ ավելի քիչ կանխարգելում են ստանում, ավելի վատ են ապրում, ավելի շատ են ծխում, ավելի քիչ են հանդիպում իրենց բժիշկներին եւ, ի վերջո, ավելի շատ են հիվանդանում։

Հնարավոր է՝ այս վիրուսը գլոբալիզացիայի եւ ուրբանիզացիայի հետեւանք է

Արդյոք համաշխարհային խուճապն այս հարցում համամասնակա՞ն է համաճարակի վտանգին։

Համաշխարհային խուճապը կարեւոր է, լուրջ է նրանց համար, ովքեր ամենօրյա շփման մեջ են հիվանդների հետ։ Խուճապ կա նաեւ տնտեսական կառավարման հետ կապված։ Այստեղ լուրջ հարց կա՝ պետք է մի կողմից կյանքեր փրկել, հիշենք, որ կան շատ հիվանդ եւ տարիքով մարդիկ, որոնք ունեն հարակից հիվանդություններ։ Մյուս կողմից՝ կա տնտեսական ճգնաժամը կառավարելու խնդիր. այստեղից է ծագում խուճապը։ Բայց, իհարկե, պետք է հիշել, որ բոլոր իրավիճակներից մարդն, իհարկե, դուրս է եկել։ Այսինքն՝ կարիք չկա կարծել, որ աշխարհը նորից ոտքի չի կանգնի այս ճգնաժամից հետո։ Կարեւորն այն է, որ վաղվա աշխարհը չլինի նույնը, ինչ երեկվա աշխարհն էր, մի բան էլ՝ ավելի վատ։ Մինչդեռ շատ փաստարկներ կան, մտածելու շատ առիթներ կան, որ մարդիկ ճգնաժամից հետո կվերադառնան նախկին կյանքին, որովհետեւ շատ ավելի հեշտ է կրկնել այն, ինչ արդեն արվել է, քան վերակառուցել նոր աշխարհ, նոր կենսաձեւ։ Մարդիկ, իհարկե, փոխում են իրենց ապրելակերպը, սակայն այսօր տեսնում ենք, որ բնական միտումը կլինի վերադառնալ նախկին կյանքին, վերադառնալ նույն սխալներին, վայրի ֆինանսական կապիտալիզմին, գերարտադրությանը, կրկին շատ աղքատների եւ շատ հարուստների միջեւ անդունդի մեծացմանը, էկոհամակարգերի քայքայմանը։ Հնարավոր է, որ մոլորակն ընդունակ չէ դիմանալու 9, 10 միլիարդ մարդու։ Հնարավոր է՝ այս վիրուսը գլոբալիզացիայի եւ ուրբանիզացիայի հետեւանքն է։

Ո՞րն է այն գլխավոր դասը, որ մարդկությունը պիտի քաղի այս ճգնաժամից։

Նախ այն, որ մարդն, ի վերջո, դիմակայելու բավականին մեծ ընդունակություն ունի։ Սա դրական բան է։ Կարելի է հույս ունենալ, որ սա, իսկապես, դաս կլինի մարդու համար, եւ ոչ պարզապես մի փոքրիկ հատված՝ մեկ-երկու տարի իր կյանքում, որից հետո կվերադառնա իր նախկին ընթացքին։ Կարծում եմ, որ մենք դեպի լավը կփոխվենք, եւ պետք է գործիչները լինենք մեր իսկ կյանքի։ Ավելի արդար, շրջակա միջավայրն ավելի շատ հարգող աշխարհ կառուցենք։ Մի աշխարհ, որտեղ հաղթահարված կլինի ռասիզմը, պոպուլիզմը։ Պոպուլիզմը չափից ավելի հեշտ, չափից ավելի պարզ լուծումներ է առաջարկում, իսկ դա չի գործում։

Ո՞րն է ձեր հիմնական խորհուրդը Հայաստանի կառավարությանը առողջապահության ոլորտի բարեփոխումների համատեքստում։

Ես լավ չգիտեմ Հայաստանի ներկա համակարգը եւ ընթացիկ բարեփոխումները։ Կարծում եմ, որ ամբողջ աշխարհում նախ մարդիկ կգիտակցեն առողջապահության համակարգի կարեւորությունը։ Սա պետք է դառնա առաջնայնությունների առաջնայնությունը։ Սա միշտ եղել է առաջնայնություն, իհարկե, սակայն քանի որ ավելի քան վաթսուն տարի մարդիկ ավելի առողջ ու ավելի երկար էին ապրում, ավելի քիչ էին մտածում առողջապահական համակարգի մասին։ Հիմա ամեն ինչ կարծես քայքայվում է ճգնաժամի պատճառով, ու մարդիկ նորից գիտակցում են առողջապահական համակարգի կարեւորությունը։ Երկրորդը՝ շատ կարեւոր է կանխարգելումը։ Ավելի լավ է կանխարգելել հիվանդությունները, քան բուժել։ Իսկ կանխարգելումը սնունդն է, հիգիենան, սպորտը, չծխելը, ալկոհոլ չօգտագործելը, ավելի հավասարակշիռ կյանք վարելը։ Դրանից հետո կարեւոր է հիվանդությունը ժամանակին բացահայտելը, ախտորոշելը։ Եվ, ի վերջո, կրթությունը եւ գիտահետազոտական աշխատանքը։ Սա կարեւոր է երիտասարդների տեսանկյունից։ Գուցե այսօրվա ճգնաժամից ծնվեն վաղվա բժիշկները, գուցե լինեն երիտասարդներ, որոնք, տեսնելով այս ճգնաժամը, ցանկանան վաղը բժիշկ դառնալ։ Ինչ էլ որ տեղի ունենա, նրանք միշտ իրենց կյանքում կունենան մասնագիտություն, աշխատանք, որովհետեւ միշտ աշխատանք կա բժիշկների համար։

Այս սանիտարական պատերազմը մենք կհաղթե՞նք, եւ ե՞րբ։

Վստահաբար կհաղթենք։ Ե՞րբ. հնարավորինս շուտ։ Շատերը խոսում են երկրորդ ալիքի մասին, եղավ առաջինը, մենք հիմա իջնում ենք, այժմ այն փուլն է, երբ մարդիկ դեռ հարգում են հակահամաճարակային ցուցումները, հետո երկրորդն է լինում։ Իսպանական գրիպը երեք փուլ է ունեցել, երկրորդը ամենասուր, ամենաճգնաժամայինն է եղել, երրորդը՝ ավելի քիչ։ Կարող ենք հուսալ, որ երկրորդ փուլ չի լինի, բայց շատ նշաններ կան, որ հուշում են երկրորդ ալիքի մասին, օրինակ՝ Չինաստանում։ Հուսանք նաեւ, որ վիրուսի մուտացիա չի լինի։ Եթե վիրուսը մնա նույնքան վարակիչ, բայց շատ ավելի վտանգավոր, մահացու, սա կլինի լուրջ՝ համաշխարհային մակարդակով։ Առայժմ դրան չենք հասել ու հուսանք՝ չենք հասնի։

Եվ վերջում պատմեք, խնդրեմ, հայտնի լուսանկարի պատմությունը, որը կիրակի օրը՝ հունիսի 21-ին, տարածվեց սոցցանցերի հայկական տիրույթում։ Լուսանկարում դուք հիվանդանոցի նստարանին քնած էիք։ Ի՞նչ էր տեղի ունեցել, արդյոք շատ հոգնած էիք։

Պատմությունն այն է, որ նախ շատ էինք աշխատել, հետո, երբ այստեղ աշխատում էինք, բաներ կային անելու նաեւ Ֆրանսիայի համար, ես հիմնադրամ ունեմ Ֆրանսիայում, որը կոչվում է Կովիդիա (CovidIA), դա կարող էր նշանակել Covid in Armenia, բայց դա չէ, նշանակում է Կովիդ եւ արհեստական բանականություն, այսինքն՝ ինչպես կարող ենք արհեստական բանականության գործիքներն օգտագործել՝ օգնելու մեզ այս պայքարում, բացահայտելու, կանխարգելելու հիվանդությունը։ Երեկոյան հայերը, որոնք շատ սիրալիր ու բարեհամբույր են, երբեմն մեզ խնջույքների էին հրավիրում եւ հաճախ շատ են խմում, լավ գինի, օղի են խմում։ Նման մի խնջույքի էի մասնակցել նախորդ օրը աշխատանքից հետո, հաջորդ օրը մի փոքրիկ ընդմիջում արեցի քսան րոպեանոց եւ արթնացա այդ երիտասարդի լուսանկարչական սարքի չխկչխկոցից։ Սա մոնտաժ չէր, լուսանկարը շատ բնական էր, բայց խնդրում եմ գնահատեք, որ դիմակով էի քնել։

Շնորհակալություն ձեզ եւ բոլոր ֆրանսիացի բժիշկներին, որոնք եկել են եւ դեռ գալու են Հայաստան՝ օգնելու հայ գործընկերներին։ 

Հարցազրույցը վերցված է Hetq.am-ից