Ֆրանսիացի լրագրող Առնո Համելենի հարցազրույցը ԱՍԱԼԱ-ի մարտիկ Լևոն Էքմեքճյանի հետ։

Հայ ազգային-ազատագրական շարժման նվիրյալ՝ ՀԱՀԳԲ մարտիկ Լեւոն Էքմեքճյանը, մահապատժից օրեր առաջ Անկարայում՝ Մամակի բանտում, հարցազրույց է տվել ֆրանսիացի լրագրող Առնո Համելենին: Ստորեւ ներկայացվում է 1982 թ. օգոստոսի 7-ին Անկարայում իրականացված «Կարին» գործողությունը եւ վերոնշյալ հարցազրույցը՝ որոշ կրճատումներով:

ԱՆԿԱՐԱՅԻ ԲՌՆԱՐԱՐՔԸ

Շաբաթ օրը՝ 1982 թ. օգոստոսի 7-ին, ժամը 16.15 րոպեին Զոհրապ Սարգսյանն ու Լեւոն Էքմեքճյանը, երկուսն էլ ԱՍԱԼԱ-ի մարտիկներ, մտան Անկարայի օդանավակայան եւ ուղղվեցին միջազգային երթուղիների սպասասրահը: Վրիժառուներն իրենց զենքերը հանեցին այն պահին, երբ Լյուֆթհանսա ընկերության բազմաթիվ ուղեւորներ (գերազանցապես թուրք արտագնա բանվորներ) մաքսատան վերջին ձեւակերպումներն էին կատարում ինքնաթիռ նստելու համար:

Սկսվեց Բեյրութում մշակված «Կարին» գործողությունը: Ֆիդայիններից (բնագրում

օգտագործված է այս եզրույթը) մեկը ձեռնառումբ է նետում, որը պայթում է անձնագրերի ստուգման պատուհանի մոտ, մյուսն ինքնաշխատ հրացանով կրակ է բացում ահաբեկված ամբոխի վրա:

Երկար հապաղումից հետո, որի պատճառը գրոհի անսպասելիությունն էր, օդանավակայանի ապահովության ուժերը հակահարձակման են անցնում: Բուռն փոխհրաձգությունից հետո, Լեւոն Էքմեքճյանը ծանր վիրավորվում ու ընկնում է, իսկ զինընկերը 23 պատանդ վերցնելով, փակվում է ռեստորանի սրահում: Ամերիկացի ուղեւոր տիկին Բոսֆորդը, փախչելու փորձի համար, թիկունքից սպանվում է: Այդ նույն ժամանակ, մի երիտասարդ թուրք՝ Անկարայի համալսարանի ուսանող Սիկտի Բեքիր Զենգերը կարողանում է ռեստորանի պատուհանից դուրս նետվել, բայց շենքը շրջապատած թուրք ոստիկանները նրան ահաբեկչի տեղ դնելով՝ գնդակահարում են:

Ավելի քան չորս ժամ Զոհրապ Սարգսյանը մեն-մենակ դիմադրում է ապահովության ուժերին, մինչեւ որ ինքն էլ է ընկնում: Գործողության հետեւանքը՝ 11 սպանված, 63 վիրավոր (իրականում՝ 9 սպանված եւ 82 վիրավոր): Զոհերից երկուսը օտարերկրացիներ են, երրորդը՝ օդանավակայանի ոստիկանության փոխհրամանատարը (Համտի Յահեաօղլու): Լեւոն Էքմեքճյանին՝ գրոհի սկզբում վիրավորված հայ մարտիկին, փոխադրում են Անկարայի հիվանդանոց:

Բեյրութում տարածած հաղորդագրության մեջ ԱՍԱԼԱ-ն հայտարարում է, որ բռնարարքը կատարել է «Խրիմյան Հայրիկ» վրիժախումբը, որպես բողոք՝ հայկական հողերի թուրքական բռնազավթման դեմ եւ սպառնում է եվրոպական երկրների ու Միացյալ Նահանգների կառավարություններին՝ նման գրոհներ ձեռնարկել այդ երկրների բոլոր կարեւոր ռազմավարական կենտրոնների վրա, եթե հայ քաղբանտարկյալները յոթ օրվա ընթացքում ազատ չարձակվեն:

ԱՍԱԼԱ-ի այս բռնարարքը հինգ տարվա ընթացքում Թուրքիայում ի կատար ածված ամենանշանակալից ու արյունահեղ գործողությունն է: 1978 թ. հունվարի 8-ին ԱՍԱԼԱ-ի նախաձեռնությամբ չորս ականահարում տեղի ունեցավ Իզմիրում, բազմաթիվ ռումբեր պայթեցին Ստամբուլում եւ Անկարայում, հոկտեմբերին յոթ այլ գործողություններ Ստամբուլին նյութական զգալի հարված հասցրին: 1979 թ. մայիսի 6-ին ԱՍԱԼԱ-ն հարձակման թիրախ դարձրեց Ստամբուլի օդանավակայանը, սեպտեմբերի 29-ին՝ Անկարայինը, վերջապես դեկտեմբերին՝ նորից Ստամբուլինը:

Անշուշտ, ահռելի տարբերություն կար նախորդ բոլոր եւ 1982-ի օգոստոսի 7-ի ահաբեկչության միջեւ, չնայած հայկական գաղտնի զինված կազմակերպությունները մինչ այդ հանդես էին եկել թուրք ժողովրդին ուղղված հետեւյալ հայտարարությամբ. «Մեր զինված պայքարն ու պահանջատիրությունն ուղղված է ոչ թե թուրք ժողովրդի, որի նկատմամբ ոչ մի թշնամանք չունենք, այլ կառավարության դեմ, որը շարունակում է չընդունել հայոց ցեղասպանությունը…»:

 ԽՈՍՈՒՄ Է ՄԱՀԱՊԱՐՏԸ

Թուրքիայի արտաքին գործերի եւ լրատվության նախարարությունները մեզ թույլ տվեցին հանդիպել Լեւոն Էքմեքճյանի հետ, ում զինվորական ատյանը դատապարտել էր մահապատժի՝ կախաղանի միջոցով: Դատավճռի հրապարակումից առաջ Լեւոնը հայտարարել էր.

– Ես այստեղ էի եկել ոչ թե որպես ահաբեկիչ, այլ հայրենիքի ազատագրության զինվոր…

Լրատվության նախարարության հատուկ ինքնաշարժը կանգ առավ Անկարայի մոտ գտնվող Մամակի զորանոցի պահակակետում… Ժամապահը մոտեցավ, ստուգեց մեր ինքնությունը՝ մի վարորդ, նախարարության երկու թուրք պաշտոնյա, ֆրանսիացի լրագրող: Զինվորը յուրաքանչյուրիս անցաթուղթ տվեց եւ մենք մեծ արագությամբ մտանք ներս, անցանք դեմ-դիմաց ցցված հրանոթների փողերի միջանցքով… Երկրորդ պահակակետում մեր անցաթղթերը ստուգեցին եւ փոխեցին:

Մի քանի րոպե անց հասանք զինվորական բանտի փշալարե ուղեփակոցին: Երկու սպա մեզ առաջնորդեցին մի նոր պահակակետ, ուր ենթարկվեցինք մանրակրկիտ խուզարկման: Դրանից չխուսափեցին անգամ նախարարության պաշտոնյաները:

Բանտի զինվորական հրամանատարը մեկ մետր իննսուն սանտիմետրանոց հսկա էր: Նա մեզ ընդունեց առանձնասենյակում, ճշգրտեց հարցազրույցի մանրամասները… Թյուրիմացություններից խուսափելու համար հրամանատարն արտոնեց հարկ եղած դեպքում հարցերը, պատասխանները թարգմանել ու ձայնագրել:

Ապա ներս մտավ մի սպա եւ հանդիսավոր հայտարարեց.

– Ահա՛ Լեւոն Էքմեքճյանը…

Նա հագել էր դարչնագույն անդրավարտիք, գծավոր բլուզ։ Թարմ սափրվածքով թվում էր շատ հանգիստ ու հավասարակշիռ։ Գոնե՝ արտաքուստ։ Ծանոթանալուց հետո նստում է։ Մենք տեղավորվում ենք փոքր սեղանի շուրջը, որի վրա մի զինվոր երկու բաժակ թեյ ու ծխախոտ է դնում։ Առաջին բառերը, որ նա արտասանում է թարգմանիչ սպայի ներկայությամբ, մեզ շոյում են․

– Շնորհակալություն, որ եկել եք։ Մինչեւ հիմա ինձ ոչ ոք չի այցելել։

Մեր կողքին նստած երիտասարդը ծայրահեղականի կամ մոլագարի տպավորություն չի թողնում, այնինչ Թուրքիայի մայրաքաղաքում տեղի ունեցած բռնարարքը ենթադրել է տալիս, որ կազմակերպիչներն ու իրականացնողները պետք է նախապատրաստական երկար աշխատանք կատարած լինեին ու հիմնավոր պատճառաբանություն ունենային։

Իհարկե, թատերականացված մեղանչումներն ու անակնկալ խոստովանությունները, որ կարելի է լսել ու տեսնել, օրինակ, Իրանում իսլամական ատյանի առաջին նիստերի ժամանակ, միշտ էլ թերահավատություն են առաջացնում․ այնպես, ինչպես դժվար է անվերապահ հավատալ Սադեղ Ղոթզադեին (Իրանի արտգործնախարարը, ով 1979-ի իսլամական հեղափոխությունից հետո մահապատժի ենթարկվեց), որը հեռուստատեսային հանդիպման ժամանակ ընդունեց իր դավաճանությունը պարսիկ ժողովրդի նկատմամբ ու ներում հայցեց, այդպես էլ մենք ընթերցողին ենք թողնում որոշելու այս հարցազրույցի պատասխանների անկեղծության աստիճանը։

Թարգմանիչ․

– Պարոն Առնո Համելենը ֆրանսիացի լրագրող է, Ֆրանսիայից հատուկ եկել է ձեզ հանդիպելու։ Նա հոդվածաշար ու գիրք է գրելու, ուզում է ձեզ մի քանի հարց տալ։

– Իմ անունը Լեւոն Էքմեքճյան է, ծնվել եմ Լիբանանում՝ 1958-ին։ 24 տարեկան եմ։

– Ինչպե՞ս նախապատրաստվեց Անկարայի օդանավակայանի գրոհը։ Բուն նպատակը ո՞րն էր։

– Բուն նպատակը հայկական հողերի պահանջատիրությունն էր, ասելը, որ այդ հողերը մերն են եւ այն, որ թրքական կառավարությունն ընդունի, ընդունի՛ վերջապես մեր իրավունքները։ Ահա բոլորը։

– Դուք կարծում էիք, որ հարձակումից հետո կարող եք փախչե՞լ։ Ուզում եմ ասել՝ դա ինքնասպանակա՞ն գործողություն էր։

– Իննսունինը տոկոսով փախչելու հույս չկար, մեր նպատակը ժողովրդից պատանդ վերցնելն ու եթե հնարավոր լիներ՝ մի այլ երկիր թռչելու համար ինքնաթիռ պահանջելն էր։

– Հայկական կազմակերպությունները միշտ հայտարարում էին, որ թուրք ժողովրդի վրա երբեք չեն հարձակվի, նրա դեմ թշնամանք չունեն․․․ Բռնարարքին նախապատրաստվելիս դուք նման հետեւանք կանխատեսու՞մ էիք։

– Ո՛չ, ամենեւին։ Մենք հասանք այստեղ, որպեսզի մեր զենքն ուղղենք կառավարության դեմ, բայց, իհարկե, դուք ճիշտ եք, ես էլ եմ շատ ցավում, որ ժողովուրդը տուժեց։ Չգիտեմ, ինչպես դա բացատրել։ Այն, ինչ ԱՍԱԼԱ-ն որոշել էր եւ այն, ինչ տեղի ունեցավ, լիովին հակասում են իրար։ Մենք չգիտեինք, որ այսպես կստացվի․․․

– Ինչո՞ւ դուք մտաք ԱՍԱԼԱ-ի շարքերը՝ 1915-ի ցեղասպանության զոհերի վրեժը լուծելո՞ւ, թե մի այլ, ասենք հայկական հողերը վերադարձնելու նպատակով։

– ․․․ Եթե դուք ժամանակ ունենայիք, սիրով կբացատրեի իմ՝ ԱՍԱԼԱ-ին անդամագրվելու պատճառները։ Դա խիստ անձնական խնդիր է։ Լիբանանահայության կյանքն զգալիորեն տարբեր է մյուս երկրներում ապրող հայերի կյանքից։ Պատերազմները հայ երիտասարդության վրա շատ են ազդել․․․

– Որքա՞ն ժամանակ է, որ բանտում եք։

– Իմ գիտակցությունը վերականգնվել է սեպտեմբերի 7-ին՝ ուրեմն երկու ամիս է։ Ինձ կանոնավոր սնում են, եթե ուզեմ՝ կարող եմ ընթերցել, մի խոսքով՝ այս մարդկանց հետ որեւէ խնդիր չունեմ։

– Ձեր ծնողներն ո՞ւր են։ Միջազգային մամուլը հաղորդեց, որ նրանց թույլ է տրված այցի գալ ձեզ։ Նրանք գիտեի՞ն, որ դուք անդամակցում եք ԱՍԱԼԱ-ին։

– Ո՛չ, չգիտեին։ Լիբանանում հրաժեշտ տալիս ասել եմ, որ մեր գյուղն եմ գնում։ Բնականաբար, նրանք չպետք է որեւէ բան իմանային ԱՍԱԼԱ-ի հանձնարարության մասին․․․

– Դատն արդեն ավարտվել է, դատավճիռը ձեզ հայտնե՞լ են։

– Այո՛, ես մահվան եմ դատապարտված։ Իմ գործը գտնվում է վճռաբեկ ատյանում, որը եթե որոշումը հաստատում է՝ իսկույն ի կատար է ածվում։ Հենց հաջորդ առավոտը։

1983 թ․ հունվարի 29-ի առավոտյան Լեւոն Էքմեքճյանին կախեցին Մամակի բանտում։ Մահից առաջ հերոսը գրել է․ «․․․Ինձ ոչ ոք չի այցելում, ոչ ոքի չեմ տեսնում։ Ես պիտի կարողանամ զսպել իմ ապրումներն ու հեռանալ այս աշխարհից»։

Տեքստը վերցված է «Հայեր, գիտե՞ք որ …»  կայքից

.