Հանրային ֆինանսների կառավարման փորձագետ Հովհաննես Ավետիսյանը կորոնավիրուսով պայմանավորված տնտեսական ճգնաժամի հնարավորություններին մասին
Ինչ քայլեր են ձեռնարկում առաջատար տնտեսությունները
Կորոնավիրուսի պատճառած վնասներով պայմանավորված և դրա հետագա տարածումը կանխարգելելու նպատակով բազմաթիվ պետություններ` մարդկանց տեղաշարժերը և գործունեությունը սահմանափակող, պարտադրված քայլերի են դիմում: Այս սահմանափակումները հանգեցնում են տնտեսական վնասների: Միաժամանակ, սահմանափակումներին զուգահեռ, մեծանում են մարդկանց վախերը և տեղեկատվական ասիմետրիայով պայմանավորված, մարդիկ դիմում են իռացիոնալ քայլերի (չարդարացված գնումներ և սննդի պաշարի կուտակում) և սրանք իրենց հերթին խորացնում են տնտեսական լարված վիճակը, որն ավելի է թեքվում դեպի ապակայունացում:
Ստեղծված իրավիճակը ազդում է տնտեսության մեջ ոչ միայն առաջարկի նվազման վրա, այլ նաև` պահանջարկի: Առաջարկի նվազումը պայմանավորված է միլիոնավոր բիզնեսների պարտադրված պարապուրդով: Արդյունքում, նաև եկամուտների նվազումը կամ դրանց հոսքի դադարման ռիսկն է, որ մարդկանց սպասումային վիճակում է պահում և նրանք հիմնականում սկսում են քիչ ծախսել` մասնավորապես չեն օգտվում զանազան ծառայություններից (հատկապես ժամանցի վայրեր և սննդի հանրային ծառայություններ) և խուսափում են ճամփորդել: Ի դեպ, հանրային սննդի ծառայություններից օգտվողների կտրուկ նվազմամբ է նաև պայմանավորված մանրածախ առևտրի ոլորտում առաջնային սպառման սննդի վաճառքի ծավալների կտրուկ աճը, որը սակայն ժամանակավոր բնույթ է կրելու:
Շատ պետություններ գիտակցում են, որ այս վիճակը կարող է հանգեցնել տնտեսական ճգնաժամի և նրանք կանխարգելիչ քայլեր են պլանավորում: Նախորդ հոդվածում գրել էի, թե ինչ նախնական քայլեր են ձեռնարկում առաջատար տնտեսություն ունեցող երկրները, մասնավորապես տոկոսադրուքների նվազեցման առումով։
Այս հոդվածում հակիրճ կանդրադառնամ, թե ինչ քայլեր են պլանավորում տարբեր երկներ` ներկա վիճակով պայմանավորված վնասները նվազեցնելու և տնտեսական հնարավոր ճգնաժամը կանխարգելելու համար:
Հարկային արձակուրդներ
Մի քանի օր առաջ ԱՄՆ նախագահ Թրամպը առաջարկել էր նվազեցնել աշխատավարձերից և դրան հավասարեցված վճարներից գանձվող սոցիալական հարկի (payroll tax) տոկոսադրույքը (սրա մի մասը Հայաստանում գործող կուտակային կենսաթոշակային համակարգին է նման): Սակայն Կոնգրեսի և Սենատի դեմոկրատները մերժել էին առաջարկը` ասելով որ այս քայլը օգուտ չի տա ստեղծված իրավիճակի հետևանքով ամենաշատ վնաս կրող քաղաքացիներին:
Դեմոկրատների տրամաբանությունը նրանում է, որ եթե բիզնեսը դադարում է գործել, օրինակ տուրիստական ծառայություն, ապա նրա աշխատակիցը կորցնում է իր աշխատանքը, և հետևաբար աշխատավարձի հարկի նվազեցումը նրա վիճակը չի կարող բարելավել:
Այս պահին ԱՄՆ դեմոկրատները, որոնք Կոնգրեսում մեծամասնություն են կազմում, մշակում են օրենքի նախագիծ, որով հնարավոր կլինի լրացուցիչ աջակցություն տրամադրել գործազրկության նպաստենրի տեսքով, ցածր երկամուտ ունեցող ընտանիքի երեխաներին սննդի ապահովության միջոցներ ավելացնելով. Առանձին աջակցություն է նախատեսվում ցածր եկամուտ ունեցող կանանց, մանկահասակ երեխաներ ունեցող կանանց, նաև հղիներին, որոնք վիրուսի պատճառով կորցրել են իրենց աշխատանքը: Նաև նախատեսում են լրացուցիչ միջոցներ հատկացնել բուժհաստատություններին` կորոնավիրուսի անվճար թեստեր անելու և վիրուսով պայմանավորված բժշկական ծառայություններ մատուցելու համար: Նախատեսում են նաև վճարովի արձակուրդներ, որով մտածում են կխրախուսեն սիմպտոմներ ունեցող մարդկանց դիմել բժշկական հաստատություններ` կորոնավիրուսի թեստավորում անցնելու համար (կան դեպքեր, երբ աշխատանքը չկորցնելու համար մարդը թաքցնում է իր հիվանդ լինելը): Նախատեսում են նաև փոքր և միջին ձեռնարկություններին աջակցություն տրամադրել, սակայն աջակցության եղանակները այս պահին դեռ պարզ չեն:
Գերմանական կառավարությունը հարկային արձակուրդներին զուգահեռ պլանավորում է բիզնեսներին վարկեր տրամադրել:
Բիզնեսի վարկավորում
Գերմանիայի կառավարության ղեկավար Անգելա Մերկելը մի քանի օր առաջ տված հարցազրույցում հայտարարել էր, որ Գերմանիայի բնակչության (ներկայում շուրջ 83.5 միլիոն) 60-ից 70%-ը կարող է վարակվել վիրուսով, քանի որ այս վիրուսի հանդեպ մարդիկ իմունիտետ չունեն, նաև չկա բուժման թերապիա: Նա նաև հայտարարել էր, որ պետք է կենտրոնանալ վիրուսի տարածման պրոցեսը դանդաղեցնելու վրա, որպեսզի բժշկական հաստատությունները չծանրաբեռնվեն և հավելել էր, որ ջանքերը ուղղված են ժամանակ շահելուն:
Գերմանիայի կառավարությունը հայտարարել է, որ հարկային արձակուրդներից բացի բիզնեսներին վարկեր է տրամադրելու: Կառավարությունը ասում է, որ վարկերը լինելու են անսահմանափակ չափի և տրվելու են, ոչ միայն փոքր և միջին բիզնեսներին, այլ նաև խոշորներին: Նպատակն է կանխել ձեռնարկությունների սնանկացումը:
Նմանատիպ մոտեցում է որդեգրել նար Մեծ Բրիտանիայի կառավարությունը` կենտրոնանալ մարդկանց կյանքերը փրկելու և վիրուսի տարածումը դանդաղացնելու վրա, որպեսզի առողջապահական համակարգը կաթվածի չենթարկվի, իսկ զուգահեր փրկել բիզնեսին սնանկացումից:
Բժշկական հաստատությունների կարողությունների ընդլայնում
Կոորոնավիրուսի դեմ պայքարում առողջապահական համակարգի կարողությունները մեծացնելու նպատակով, բրիտանական կառավարությունը ձեռք է բերում լրացուցիչ բժշկական սարքավորումներ և հագեցնում են բուժհաստատությունները` հատկապես թոքերի բորբոքման ուղղությամբ ծառայություններն ավելի ուժեղացնելու և ընդլայնելու համար (կորոնավիրուսի առաջնային ախտահարման օջախը թոքերն են): Կառավարությունը նաև տեղի արտադրողների հետ է բանակցում` անհրաժեշտ աջակցություն տրամադրելու համար, որպեսզի սրանք կարողանան բավարարել այս բժշկական սարքավորումների և նյութերի նկատմամբ երկրում մեծացած պահանջարկը, քանի որ ամբողջ աշխարհում է այս ապրանքների նկատմամբ պահանջարկը մեծացել և անհրաժեշտ քանակի ներկրումը իրատեսական չէ:
Միաժամանակ, բրիտանական կառավարությունը պլանավորել է աջակցել բիզնեսներին, որպեսզի չսնանկանան և երբ այս ամենը ավարտվի, մարդիկ կարողանան աշխատանքի վերադառնալ: Այս նպատակով բրիտանական կառավարությունը շուրջ 30 միլիարդ ֆունտի ֆիսկալ ծրագրեր է նախատեսում, որոնց մասին չորս օր առաջ Մեծ Բրիտանիայի պառլամենտում հայտարարեց ֆինանսների նախարարը:
Կորոնավիրուսին դիմակայելու Մեծ Բրիտանիայի կառավարության ֆիսկալ ծրագիրը հակիրճ
Ֆիսկալ աջակցության ծրագիրը ներառում է բժշկական հաստատութուններին տրվող` ցանկացած տեսակի անհրաժեշտ ռեսուրսների ձեռբերման գումարները: Կտրամադրվեն վճարովի արձակուրդներ բոլոր նրանց ում ցուցում կտրվի մնալ ինքնամեկուսացված: Սրան զուգահեռ, սոցիալական ծառայություններից օգտվելու հայտերը կդառնան օնլայն (մարդկանց չեն պահանջի անձամբ ներկայանալ) և որոշ հարկային արձակուրդներ կտրվեն սոցիալական վճարների գծով: Միաժամանակ, 500 միլիոն ֆունտ կտրամադրեն տեղական ինքնակառավարման մարմիններին, համայնքներում սոցիալապես խոցելի խմբերին աջակցելու համար: Փոքր և միջին ձեռնարկություններին (ՓՄՁ) աջակցության շրջանակում, 250 հոգուց քիչ աշխատող ունեցող բիզնեսներին ամբողջությամբ կփոխհատուցեն մինչև քառասուն օր հիվանդության արձակուրդում գտնվելու ժամանակ աշխատողներին կատարվող վճարները: Այս բիզնեսների ֆինանսական դժվարությունները և սնանկացումը կանխելու համար, բանկերի միջոցով մինչև 1.2 միլիոն ֆունտ վարկեր կտրամադրեն` Կառավարության երաշխիքով (երաշխավորելու է վնասների մինչև 80% փոխհատուցում): Այս ամենին զուգահեռ մանրածախ առևտրի, ժամանցի և տուրիստական գործունեության մեջ ներգրավված բոլոր բիզնեսները, ում անշարժ գույքի շուկայական վարձավճարը (անգլերեն rateable value, բիզնեսի մեծության չափման միավոր, որ օգտագործվում է հարկային և այլ քաղաքականությունների կիրառման մեջ) չի գերազանցում 51,000 ֆունտը, հաջորդող 12 ամիսների ընթացքում ազատված կլինեն բոլոր հարկերից (միայն այս գործողությունը կառավարության համար շուրջ մեկ միլարդ ֆունտ կարժենա): Ի լրումն սրա, բոլոր միկրոձեռնարկություններին, որոնք արդեն ազատված էին հարկերից, 3,000 ֆունտի չափով դրամաշնորհ կտրամադրվի, որը տնտեսության մեջ շուրջ 2 միլիարդ ֆունտի ուղիղ ներարկում է:
Ինչպես արդեն նշեցի, այս աջակցությունը Մեծ Բրիտանիայի կառավարության համար շուրջ 30 միլիարդ ֆունտ կարժենա: Սա իհարկե բավականին կմեղմի կորոնավիրուսի հասցրած վնասները, բայց նաև կավելացնի պետական պարտքը, որը արդեն մեծ է: Սակայն, երկարաժամկետ հատվածում, նման գործողություններ չիրականացնելը պետությանը ավելի մեծ վնասներ կհասցնի` առնվազն գործազրկության աճի և պետության հարկային եկամուտների նվազման տեսքով:
Սրանք ընդամենը մի քանի երկրներից օրինակներ էին: Շատ պետությունների կառավարություններ այս օրերին իրենց աջակցության ծրագրերն են մշակում և գործի դնում: Իսկ թե որոնք են տնտեսական միջամտություն իրականացնելու համար մեր Կառավարության նախաձեռնած քայլերը, այս պահի դրությամբ հայտնի չէ: Եվ սա կրկին պայմանավորված է նրանով, որ մեր Կառավարությունը գործում է արձագանքող ռեժիմով, այլ ոչ թե` նախաձեռնողական, ինչը իհարկե կարող է մեծացնել վիրուսի տարածմամբ պայմանավորված սոցիալ-տնտեսական անհանգիստ և վախերով լի վիճակը: