1995 թվականի սեպտեմբերի 4-ին «Լիբերասիոն» թերթում Ժան Բոդրիարի հրատարակած հոդվածը:
Ապրում ենք ամբողջովին քայքայված քաղաքական իրականությունում: Մի կողմից՝ անպատժելիորեն էվոլյուցիա ապրող քաղաքական դասը, տեխնիկապես գաղտնի գործազուրկ զուգահեռ միկրո-հասարակությունը, կոչված լինելով, թվում է թե, միայն վերարտադրման. աջակողմյանի ու ձախակողմյանի այս արյունապիղծ միությունը՝ չհրահրելով մի ամբողջ պաթոլոգիա ու արյունակցական կապի բնույթի անկումը: Մյուս կողմից՝ քաղաքական ոլորտից ավելի ու ավելի հեռացված «իրական» հասարակություն: Մեկը մյուսից ահռելի արագությամբ հեռանալով, հանրային կարծիքի ուսումնասիրման կամ ԶԼՄ-ների միջոցով միմյանց հետ կապված միակ պորտալարով՝ երկուսն էլ, թվում է, յուրաքանչյուրն իր անկյունում, քիչ թե շատ կոչված են թուլանալու կամ էլ ավիրվելու: Վիրտուալությունը, այն իմաստով, որ քաղաքական կամքը գործում է միայն հեռուստացույցների մտավոր պատկերների համաձայն և հանրային կարծիքի ուսումնասիրման միջոցով, կյանքի կոչեց գրեթե անօգուտ վերապրուկների գործառույթն ու քաղաքական թատրոնը:
Ոչ մի դիալեկտիկա այլևս չի օժանդակում երկու բևեռների փոխազդեցությանը: Այնուամենայնիվ, տնտեսության մեջ նրանք հայտնվում են միևնույն վիճակում: Մի կողմից` հատվածային արտադրություն ու իրական տնտեսում, մյուս կողմից՝ ահռելի չափերի հասնող վիրտուալ միջոցների շրջանառություն, որպես հետևանք` հանկարծակի փոփոխությունների արդյունք հանդիսացող բորսային և այլ տիպի ֆինանսական սնանկացումներ, որոնք իրենց հետևից չեն բերում անգամ իրական տնտեսությունների ավելի մեծ կործանումներ, որքան միմյանց տարանջատում: Նույնն է նաև քաղաքական դաշտում՝ սկանդալներ, կոռուպցիա. կազմալուծված հասարակությունում ընդհանուր դեգրադացիան հանդես է գալիս առանց որոշիչ հետևանքների, որտեղ պատասխանատվությունը (երկու կողմերի համար իրար պատասխանելու հնարավորությունը) այլևս խաղի մաս չի կազմում:
Այս զարմանալի իրավիճակը ինչ-որ տեղ շահավետ է, որովհետև այն պաշտպանում է քաղաքացիական հասարակությանը (ինչն էլ մնում է նրան անել) քաղաքական դաշտի անկայունությունից, ինչպես նաև տնտեսությանը (ինչն էլ կրկին մնում էր անել) բորսայի ռիսկերից ու միջազգային ֆինանսական վայրիվերումներից: Հայելու մեջ չզանազանվող մեկի իմունիտետը փոխադարձաբար ձևավորում է մյուսի իմունիտետը: Շատ ավելի լավ, ամբողջովին տրվելով ներկայացմանը, իրական հասարակությունը հեռու է մնում քաղաքական դասի մասը կազմելուց: Այդպիսով, վերջապես, ԶԼՄ-ներն իրենց ծառայեցնում են ինչ-որ բանի, և «հանդիսանքի հասարակությունը» իր ողջ իմաստը ձեռք է բերում այդ դաժան հեգնանքում. քաղաքական դասի շրջանակներում հանդիպող կոռուպցիայի դեպքերի միջոցով զանգվածները ներկայացնում են վերարտադրման խոչընդոտների հանդիսանքը: Ոչ մի այլ բան չի մնում, քան ինքնասրբացնել պարտավորությունը՝ երաշխավորելու մարդկանց հաճույքին ծառայող անհրաժեշտ հանդիսանքը: Քանի որ եթե նախկինում իշխանության սկզբունքը ներառում էր մահվան ռիսկ, իշխանության զրոյական մակարդակ, ապա այդ սկզբունքը ենթադրում է միայն արհեստական հրադատություն (autodafé): Եվս մեկ անգամ մեր երախտիքի խոսքը հայտնենք այն քաղաքական գործիչներին, որոնք մեզ ազատում են այդ դատարկ տեղը կառավարելուց, ինչը դարձավ իշխանություն, որովհետև փողերը, գործերը, ազատ ժամանակը, բարոյականությունը, մշակույթը տնօրինելու համար այն բաժին է ընկած ուրիշներին: Բարեբախտաբար խաբեբաներին, կողոպտիչներին, բորսայի գործարարներին բաժին է ընկել ցանկացած այլ խնդիր, չհաշված փիլիսոփաներին, որոնց շուրթերին՝ չորացած կաթը:
Քաղաքականության սպիտակարյունության այս սոցիալիստական հատվածը կլիներ ամենագեղեցիկ պատկերումը: Անկում ապրած քաղաքական կամքը և վիրտուալորեն ազատ իշխանության ամենաձեռնտու դիրքը, թեև լինելով անմշակ (միգուցե 68 թվից ի վեր), ձախակողմյան թևն առաջ նետվեց այն գրավելու և միանգամից ունայնության մեջ կազմալուծվեց (Նույն կերպ, վիրտուալորեն արական ամենաշահեկան դիրքը չզբաղեցրած վիճակում, ունենալով անհետացած մարդու առավելությունը, ֆեմինիզմին որևէ այլ բան չի մնում, քան շտապել դրան լիազորել, և, իհարկե, այն զարնվում է ընդհատակյա քարին, որն էլ հենց իշխանության անբովանդակությունն է): Թերևս պետք է շնորհավորել Միտերանին աշխատանքի մեծ մասն իրականացնելու համար` հետմահու մաքրման պես հաստատելով քաղաքական ողջ համակարգում առկա խորը կոռուպցիան, մոլորեցված ու սրբած-մաքրած աստվածային ամբողջ ձախակողմյան թևը: Եթե ձախակողմյան թևն իր իրական անկումից այն կողմ այդպես ուժասպառ եղավ, և նրա հետ միասին էլ՝ իշխանության երևակայության շուրջ ունեցած ողջ երազները, ապա բանն այն չէ, որ նա դրան ընդունակ չէ կամ էլ որ ճակատագրական սխալներ է գործել (դժբախտաբար ողջ կուտակածը լոկ հասարակ վրիպակներ էին), այլ այն, որ չնայած իր առաջադիմական պատմական հիմքերի խարխլմանը (ոսկրախտին)՝ ի վիճակի չէր իր վրա վերցնել այդ անտարբերությունն ու հասարակական իներտությունը: Չիմանալով, ըստ էության, որ իր համար պատիվ է լինել ընկած, իր իդեալից ամբողջովին հրաժարված, վերջնականորեն դրանից ազատված: Աջակողմյան թևը հանկարծակիորեն նույնականացվում է հասարակական այդ իներտ ուրվականի հետ և գտնվում քաղաքականությանն ուղղված խորը հիշաչարության մեջ: Այս իմաստով այն ավելի շատ միջքաղաքական է, քան քաղաքական, այսինքն՝ քաղաքականապես չգործող ամենափոքր ընդհանուր հայտարարով հավասարեցված հասարակություն: Հետևաբար հենց նա է օգուտ քաղում անգործությունից: Բայց որովհետև այն իրենից նաև քաղաքական հեռանկար է ներկայացնում, ձախակողմյանների թերություններն ու աջակողմյան թևը ներդաշնակորեն համատեղվում են:
Ո՞վ է խոսում իշխանության երևակայության մասին: Երբեք էլ նման բան չի եղել:
Ինչ վերաբերում է այն իրադարձություններին, որոնք բերում են մասնատված հասարակության ի հայտ գալուն, Եվրոպան դրա լավագույն օրինակն է: Դա անգամ մեր ժամանակներում տեղի ունեցող իրադարձություն է` իրադարձություն ունայնության ներքո, ցնդաբանություն ունայնության ներքո: Եվրոպան տեղ չի գտնի ոչ գլխում, ոչ երազներում, ինչպիսին որ լինի, ոչ էլ բնական ոգեշնչման մեջ (համենայն դեպս ներկայիս ծրագրում) կամ էլ քաղաքական կամքի լուսնոտության, արխիվների, դիսկուրսների, ծրագրերի ու հաշվարկների տարածքում և կարծիքի արհեստական սինթեզում, որը, փորձագետների ու քաղաքական գործիչների խորամանկ իդեալիզմի համաձայն, ուղղորդված ու կառավարվող համընդհանուր ընտրական իրավունքն է: Այնպես, ինչպես ուրվագծվում է Եվրոպան, ինչ-որ տեղ այն լիովին սոցիալական ամայացման մեջ նետված սիմուլյացիայի մոդել է: Պարտադիր վիրտուալ իրականություն՝ ներկայացված որպես թվային համադրություն (վակուումում արդեն իսկ իրագործված էր Պարսից ծոցի պատերազմը, մատուցված որպես վիրտուալ իրականություն):
Մենք դրանից կխուսափենք ոչ ավելին, քան ինտերնետից, միասնական արժույթից կամ էլ սառեցված սննդամթերքից: Նման բաները տեղի են ունենում բոլոր ձևերով, չնայած ամեն տեսակ հակասական զգացումների՝ նրանք հետամուտ են լինում իրենց ընթացքին: Կշարունակվեն ընդունվել էլիտայի, փորձագետների և ստրատեգների կողմից շրջանառվող որոշումներ առանց հաշվի առնելու հանրային կարծիքը: Մեր անզորությունը համընդհանուր է, չնայած կամ շնորհիվ անգամ այն տեղեկատվության, որով հագեցած ենք: Դա շատ լավ երևաց Ռուանդայում. բոլոր ԶԼՄ-ները հստակ կերպով նշում էին, թե որտեղ են մարդասպանները, սադրիչները (որոնք, ընդ որում, մենք էինք), մինչդեռ ամեն բան շարունակում էր իր հունով ընթանալ: Տեղեկատվությունը համընդհանուր է, սակայն որևէ ազդեցություն չի թողնում: Համաձայնությունը, կոլեկտիվ վախկոտությունն իր ալիբին գտնում են նման ընդհանուր տեղեկատվության մեջ: Վերջինս, աշխարհի բոլոր երկրներում, կոլեկտիվ բոլոր ցանկություններում, հերձադանակի դեր է կատարում՝ ընդմիշտ բաժանելով իշխանության մարմիներին և որպես հետևանք՝ սպիանալով տաք երկաթին նմանվող հակասություններում:
Հելոտների և էլիտաների այս բեկման միջև զուր և ծիծաղելի է ափսոսալը՝ քողարկվելով աստվածային ձախակողմյանների ձևերով ու իրենց ժողովրդավար մեծամտությամբ: Զուր և ծիծաղելի են մեդիայի զոհ դարձած զանգվածների հիմարությունը և ընտրական համակարգը, ինչպես վերջերս կրկնվեց Իտալիայի և Բերլուսկոնիի կամ էլ մեզ մոտ՝ Լը Պենի ու քաղաքային մարմինների դեպքում: Քաղաքական դրդապատճառով պայմանավորված` այս ամենը վկայում է կարճատես և պայմանական վերլուծության մասին: Ըստ էության, վերը նշվածը տեղի է ունենում այնպես, կարծես թե «կույր» զանգվածներն ունեին ավելի «զգայուն» աչք, քան «լուսավորված» մտավորականները: Գիտակցելով, որ իշխանությունը փուչ, կոռումապացված, անհույս բան է, և որ տրամաբանության համաձայն՝ այնտեղ պետք է տեղավորել միևնույն դատարկ բնագավառի տեր մարդկանց՝ խեղկատակների, կատակերգուների ու խաբեբաների շրջանում, որոնք կատարյալ ձևով կմարմնավորեն իրավիճակը: Օրինակ՝ Բերլուսկոնին… Քաղաքական աշխարհն այնպիսին է, ինչպես որ այն համապատասխանում է միակ «իրական» հնարավորին, անգամ եթե այն ռացիոնալ չէ: Եթե ցանկանում են փոխել ինչ-որ բան, պետք է ընդամենը իրականությանն ուղղված ոտնձգության փորձ անել, որն արդեն այլ բան է: Բերլուսկոնին, Լը Պենն այնպիսին են, ինչպիսին որ են, և «իռացիոնալ» զանգվածներին ուղղված ցանկացած հանդիմանություն արդյունքն է միամիտ լուսավորչականության (այնքան խորամանկ, որքան և քաղաքականապես ճշգրիտ): Մինչդեռ, կասկածից վեր է, որ մենք չենք հանդուրժում իրերի նման դրությունը, այսինքն` ո՛չ Բերլուսկոնիին, ո՛չ Լը Պենին, ո՛չ էլ ներկայիս քաղաքականության անկումը: Հետևաբար պետք է հաշվի առնել այս հակասական ակներևությունը, որը մենք ունենք՝ մեզ իսկ արժանի համակարգ ու նաև քիչ աննշան փաստ, որը չենք հանդուրժում: Հենց սա է անլուծելի երկընտրանքի եղանակը: Կարող են ունենալ հակամիասնական, գործադուլային, խորապես հակաֆրանսիական, ինչպես նաև լիովին հակաէլիտային, հակակաստային, հակամշակութային, հակաանվանացուցակային խորը արձագանք: Պե՞տք է զանգվածների կամ էլ արտոնյալ մեծամիտների կողքին հիմար լինել (գլխավորապես երբ հավատարիմ ծառայում են զանգվածներին): Լուծում չկա: Գտնվում ենք երկու ինտեգրացիաների միջև. մեկը՝ պոպուլիստական (կամ իսլամական և հիմնային), մյուսը՝ լիբերալ, էլիտար, ունիվերսալ, հարկադրական ժողովրդավարության: Լուսավորականների ֆանատիզմը, որն ըստ էության այլևս չգիտի, թե ինչպիսի արժեքներին հետամուտ լինել, և մյուսի դեպքում՝ պոպուլիստական և իսլամական ինտեգրացիան, ծառայել նախասահմանված նպատակին: Բայց ինչն էլ իր հերթին հավասար անհանդուրժողականությամբ, ուղիղ կերպով չի ճանաչում բարոյական իրավունքը և գոյություն ունենալու քաղաքականությունը: Երկուսն էլ գործառնում են անտարբեր աշխարհի նոր կարգի միևնույն ուխտի համաձայն: Այսքանից հետո, այդ երկուսի մեջտեղում, տեղ կգտնվի՞ ազատության տգետ օգտագործման համար:
Վերցված է «Պիեռ Բուրդիե, Ժան Բոդրիար. Հոդվածներ, հարցազրույցներ, էսսեներ» գրքից, ԵՊՀ հրատարակչություն, Երևան 2018