Հատված Փերսի Լ. Գրիվզի “Free Market Economics” գրքից
Ավելի վաղ՝
Ինչպես են սահմանվում աշխատավարձերը․ մաս 1
Խնայողությունն է, որ բարձրացնում է աշխատավարձերը
Ավելի բարձր աշխատավարձի իրական գաղտնիքը մեկ շնչին բաժին ընկնող խնայողությունների աճն է, որն ի հայտ է գալիս սպառվածից ավելի մեծ ծավալով ապրանքներ կամ ծառայություններ արտադրելիս, քանի որ դրանց չսպառված մասը հասանելի է դառնում գործիքների, գործարանների եւ արտադրության ավելացմանն անհրաժեշտ այլ բաների ստեղծման համար։ Ամերիկյան կենսամակարդակը տարիների ընթացքում աճել է զուտ այն պատճառով, որ սերնդեսերունդ ծնողներն իրենց երեխաներին ապահովել են ավելի լավ մեկնարկային պայմաններով, քան ստացել են իրենց ծնողներից։ Երկրի պատմությունը հիմնականում եղել է այսպես. ներգաղթյալների առաջին սերունդը երեխաներին տվել է տարրական կրթության, հաջորդ սերունդը խնայել է բավարար, որպեսզի նրանց ապահովի լրիվ միջնակարգ կրթությամբ, իսկ երրորդ սերունդն արդեն երեխաներին ուղարկել է քոլեջ։ Ներկայումս շատերն են անցնում դիպլոմավորված աշխատանքի։ Այս կերպ, ամեն սերունդ հաջորդին ապահովել է ավելի բարձր կենսամակարդակով, եւ յուրաքանչյուր դեպքում այդ բարձրագույն կրթությունը եղել է խնայողությունների աճի արդյունք։ Առաջին սերունդները պարզապես չէին կարող իրենց թույլ տալ երեխաներին ապահովել այն ամենով, ինչ ամերիկացի երեխաների մեծ մասն ունի այսօր։
Երբ կապիտալիստական համակարգում կուտակվում են խնայողություններ, մարդիկ դրանք չեն դնում դոշակի տակ ու պահում, փոս չեն փորում ու թաքցնում, ինչպես Հնդկաստանում կամ Չինաստանում, ուր խնայողը վախենում է, որ եթե գործարան հիմնի, միեւնույն է հարկադրաբար կզրկվի սեփականությունից։ Ո՛չ, կապիտալիստական հասարակության մեջ մարդիկ իրենց խնայողությունները ներդնում են այնտեղ, որտեղից հույս ունեն եկամուտ ստանալ։ Կապիտալիստական հասարակության մեջ խնայողությունները չեն կուտակվում բացառապես հարուստների ձեռքում։ Ավելին, կապիտալիստական հասարակության մյուս խոշորագույն առավելությունն այն է, որ ցածր եկամտի տեր անձինք եւս կարող են կուտակած խնայողությունները ներդնել գործի մեջ՝ եկամուտ ստանալով դրանից, կարող են պարտատոմսեր գնել, իրենց փողը դնել խնայողական բանկ, ձեռք բերել կյանքի ապահովագրություն։ Եւ բոլոր այդ դեպքում բանկերն ու կյանքի ապահովագրության ընկերություններն այդ մարդկանց խնայողությունները հասանելի կդարձնեն գործարարներին եւ մեծ կորպորացիաներին։
Փաստացի, ցածր եկամտի տեր մարդիկ են ներկայիս խոշորագույն վարկատուները եւ նրանք են, որ ամենից շատ են տուժում բանկային ցածր տոկոսադրույքներից։ Ի դեպ, տոկոսադրույքների ցածրությունից ամենաշատը շահում են բարձր եկամուտ ունեցողները, որոնք էլ հիմնականում հենց վարկառուներն են, շահառուները, եւ որոնց կորպորացիաներն իբրեւ վարկ վերցնում են ցածր եկամտի տեր մարդկանց խնայողությունները։ Ազատ շուկայական համակարգի մյուս խոշորագույն առավելությունն այն է, որ ցածր եկամտի տեր մարդկանց համար ուղի է բացվում դեպի խնայողություններով ձեւավորվող եկամտի դաշտ։
Նոր խնայողությունների ազդեցությունը
Աներկբա է, որ խնայողություններն են ապահով ծերության եւ ավելի բարձր կենսամակարդակի միակ իրատեսական աղբյուրը։ Երբ նոր կամ ընդլայնվող ընկերության մեջ ներդրվում են նորանոր խնայողություններ, առաջինը աճում են աշխատավարձերի եւ հումքի համար առաջադրվող հայտերի գները։ Եւ առհասարակ, աճում է արտադրության ընդլայնման համար անհրաժեշտ ցանկացած ռեսուրսի գինը՝ ներառյալ աշխատանքինը, իսկ առանց աշխատանքի ոչինչ հնարավոր չէ արտադրել։
Աշխատանքը ամենահազվագյուտ բաներից մեկն է աշխարհում։ Բազմաթիվ հանքեր չեն արդյունահանվում բացառապես այն պատճառով, որ աշխատուժի հասանելի առաջարկն այլ զբաղմունքներում ավելին արժե։ Նույն դրությունն է գյուղատնտեսության մեջ կամ բոլոր մյուս ոլորտներում։ Տնտեսական յուրաքանչյուր ձեռնարկում սահմանափակված է աշխատուժի թանկությամբ։ Իսկ աշխատուժը միշտ սակավություն է անում, քանի որ շուկան դրա նվազ առկայությունն ուղղորդում է այն ապրանքների եւ ծառայությունների արտադրությանը, որոնց համար սպառողից սպասելի է առավելագույն վճար։ Մնացյալ ապրանքներն ու ծառայություններն անհասանելի են մնում հենց աշխատուժի այս սակավության պատճառով։
Նոր խնայողությունների պայմաններում գտնվում են գործատուներ կամ ձեռներեցներ, որոնք մշտապես փորձում են վարձել նորանոր աշխատուժ, ինչի համար պետք է բարձրացնեն դրույքաչափերը՝ աշխատաշուկայի սահմանափակ ռեսուրսն իրենց կողմը գրավելու համար։ Աշխատուժին առավելագույնս օժանդակող գործոնը խնայողությունների աճն է, որ գործատուին հնարավորություն է տալիս դեպի իրեն գրավել այլուրեք պակաս վարձատրվող աշխատողներին։ Երբ այս խնայողությունները վերածվում են նոր կամ ընդարձակված գործարանների, դրանք պիտի սկսեն արտադրել նախկինում անհասանելի ապրանքներ եւ ծառայություններ։
Ընդլայնված ճյուղերի մենեջերներն այժմ պետք է որոշեն, թե ինչ արտադրել՝ փորձելով պարզել, թե ինչն է, որ տվյալ պահին չկա, սակայն հաջորդն է սպառողի անհրաժեշտությունների սանդղակում։ Այդ ժամանակ նրանք ընդլայնում են այն իրերի արտադրությունը, որոնք չկան բավարար քանակությամբ, սակայն ենթադրաբար ամենացանկալին են սպառողի համար։ Արդյունքում նրանք շուկա են հանում նորանոր արտադրանք։ Յուրաքանչյուր աշխատող, տրամադրության տակ ունենալով ավելի շատ ու լավ գործիքներ, արտադրում է ավելին։ Եթե փողի քանակը շուկա հասնող ապրանքների աճին զուգընթաց չավելանա, արդյունքում գներն են, որ պիտի ընկնեն։ Սպառողական ապրանքների ավելի էժան գնի դեպքում յուրաքանչյուրն իր սահմանափակ դրամական միջոցներով կարող է հայթայթել ավելին։ Միակ ուղին, որով հասարակությունը կարող է բարձրացնել իր բոլոր աշխատավորների իրական աշխատավարձերը՝ մեկ աշխատողի հաշվով խնայողությունների ծավալն ավելացնելն է։
Օրինակ, ամերիկյան պողպատագործական ընկերություններին տարեկան անհրաժեշտ է մեկ աշխատողի հաշվով 20,000 դոլարի ներդրում, որպեսզի վերջիններս շարունակեն ստանալ վճարվող բարձր աշխատավարձերը։ Շուկայական տնտեսության պայմաններում յուրաքանչյուրի բարձր աշխատավարձը բաժին է հասնում բոլորին։ Վարսավիրը, որը վերջին երկու դարում իր մեթոդներն առանձնապես չի փոխել, աշխատաշուկայում մրցակցում է պողպատագործի հետ, որը գործածում է մոտ 20,000 դոլարի համարժեք սարքավորում։ Հետեւաբար, բոլոր աշխատողների աշխատավարձերը սահմանվում են այն միջին խնայողություններով, որոնցով կարելի է օգնել աշխատողներին ավելացնելու իրենց արտադրանքը։ Ավելի բարձր աշխատավարձերն ու ավելի ցածր գները պետք է սկսեն երեւան գալ ավելի վաղ, քան խնայողները կկարողանան որեւէ գումար հետ ստանալ իրենց սպեկուլատիվ ներդրումից՝ չասած արդեն որեւէ տոկոսի կամ շահույթի մասին։
Ինչ խոսք, շահույթ նույնպես կարող է լինել, սակայն՝ ուշ եւ միայն այն դեպքում, եթե գնորդները սեփական կամքով որոշեն, որ շուկայի նոր պարգեւներն ավելի նախընտրելի են, քան եղած բոլոր մյուս ապրանքներն ու ծառայությունները։ Սա է ազատ շուկայական հասարակության մեջ աստիճանաբար աճող կենսամակարդակի գաղտնիքը։ Մյուս կողմից՝ ավելի բարձր աշխատավարձերի գաղտնիքը մատչելի աշխատուժի միավորի հաշվով խնայողությունների աճն է։ Ժամանակակից էքսկավատորով զինված բանվորը կարող է անհամեմատ ավելի հող փորել, քան աշխարհի ամենաուժեղ տղամարդը՝ ձեռքով կամ նույնիսկ բահով։ Հասանելի ավելի շատ ու ավելի լավ գործիքների եւ արտադրված ավելի շատ ապրանքների հետ միասին կաճի նաեւ բոլոր նրանց կենսամակարդակը, ովքեր մասնակից են շուկայական տնտեսությանը։
Շարունակությունը՝
Ինչպես են սահմանվում աշխատավարձերը․ մաս 3