Փիլիսոփայական գիտությունների թեկնածու Մովսես Դեմիրճյանը «Առաջին հայացքից» հաղորդման շրջանակներում անդրադառնում է Հայաստանում հեղափոխությունից հետո հասարակական-քաղաքական գործընթացների առանձնահատկություններին, քաղաքական օրակարգի ու քաղաքական մասնակցության հիմնախնդիրներին:
–Անցած տարվա պրոցեսներից հետո 2019 թվականին բևեռացումը ըստ Ձեզ խորացա՞վ, թե՞ մեզ հաջողվել է հաղթահարել։
–Առհասարակ, երևի օրինաչափ է, որ մեծ քաղաքական պրոցեսներից, ցնցումներից հետո, մանավանդ, եթե դրանք հավակնում են լինել հեղափոխություն, ինչպես առաջ այնպես էլ հետո պիտի բևեռացում լինի։ Դա շատ օրինաչափ է, տրամաբանական է, բնական է, բայց նույնչափ օրինաչափ է, որ այդ բևեռացումը պետք է հաղթահարվի։ Երևի թե, դա առաջին հերթին ձեռնտու է հենց իշխանության եկած ուժերին , որովհետև ցանկացած իշխանություն, այսպես թե այնպես հիմնված է հասարակության միասնականության վրա և պատասխանատու է ոչ միայն ընտրողների, այլև բոլորի համար։ Այս իմաստով մենք Հայաստանում ունեցանք այդ բևեռացումը, ունեցանք այդ բևեռացման շարունակությունը նաև հեղափոխությունից հետո, բայց այդ միասնականության ապահովման հետ մի քիչ առայժմ խնդիրներ ունենք։
-Հիմա՝ 1.5 տարի անց այդ իրադարձությունների վեկտորն ինչպիսի՞ն է մենք գնում ենք դինամիկան դեպի մարու՞մ բևեռացման, թե՞ գնալով խորանում է։
– Եթե նախորդ տարի բևեռացումը քաղաքական հիմքի վրա էր՝ հների և նորերի, բռնապետության (պայմանական) և ժողովրդավարության (պայմանական), սևերի ու սպիտակների, հիմա բևեռացման ավելի մեծ հիմք է ծառայում ոչ թե քաղաքականությունը, այլ արդեն տնտեսությունը, բարեկեցությունը, իշխանության ստանձնած պարտավորությունների կատարումը։
–Իսկ դա սովորական, առօրյա կյանքում ինչպե՞ս է դրսևորվում։
–Սովորական օրինակ կարելի է քննարկել՝ մարդ նայում է՝ անցել է 1.5 տարի հեղափոխությունից իր մոտ ոչինչ չի փոխվել՝ իր կենցաղում, առօրյայում, բարեկեցության մակարդակը չի բարձրացել, մյուսները նայում են՝ բարձրացել է, մի մասը նայում է՝ չի բարձրացել, բայց հավանականություն կա, որ բարեկեցությունը կբարձրանա, մի մասը նայում է՝ չի բարձրացել և հավանականություն չկա, ոնց որ թե, որ չի բարձրանալու։ Ուզում եմ ասել, որ մենք այսօր մի քանի բևեռացման մասին կարող ենք խոսել՝ քաղաքական, տնտեսական, մշակութային և դրանք փոխկապակցված են․ քաղաքականությունը միշտ թելադրող է։
–Եվ հետևաբար մենք ի՞նչ ունենք քաղաքական դաշտում։
–Մենք, ըստ էության, ունենք այդ բևեռացման հաղթահարման փորձեր, որոնց արդյունավետությունը պետք է քննարկել, իրենք կարող էին շատ ավելի արդյունավետ լինել, քան հիմա են։
–Իսկ ու՞մ մեղքով արդյունավետ չեն։
–Դա բավականին բարդ հարց է․ երկու կողմն էլ պատասխանատվություն կրում է՝ և իշխանությունը, և քաղաքականության օբյեկտը։ Այստեղ գլոբալ հարցի ենք գալիս՝ հնարավոր է արդյոք հեղափոխական խոստումների ակնկալիքների իրականացում սկզբունքորեն։ Հեղափոխության ժամանակ միշտ հռչակվում է մաքսիմալը, որպեսզի հասարակությունը դրսևորի մաքսիմալ էներգիա և մոբիլիզացվի էմոցիաների, անցյալը մերժելու ազդեցության տակ։ Հնարավո՞ր է դա իրականացնել սկզբունքորեն, թե՞ հնարավոր չէ՝ սա շատ լուրջ հարց է։ 1.5 տարին ցույց է տալիս, որ ինչ–որ բան հնարավոր էր անել, ինչ–որ բան այս պահին, կարծես թե, անհնար էր թվում անել։ Բայց նաև պետք է երևի ասել, որ 1.5 տարին հնարվորություն չի տալիս դատելու իշխանությանը, հնարավորություն է տալիս ինչ–որ դատողություններ անել իշխանության մասին։ Բայց որ հասարակության մոտ գնալով պետք է հիասթափությունը ավելանա դա բնական է, նորմալ է։
–Դա սպասումների ճգնաժամն է, որը որոշակի ժամանակ հետո անպայման լինելու է։
–Իշխանությունն էլ բնականաբար պետք է աշխատի սպասումները, ակնկալիքները հնարավորինս իրացնել, որպեսզի դրանք կոմպենսացնեն հիասթափությունը։
–Իշխանությունը դա փորձում է անել որոշակի խնդիրնե՞ր լուծելով, այդ թվում նաև բարեկեցության հարցում տնտեսական, սոցիալական ոլորտներում բարեփոխումների, թե՞ իշխանությունը զինվել է հեղափոխության շարունակականության գաղափարով և փորձում է պերմանենտ դարձնել այդ իդեան՝ ըստ այդմ նաև խորացնելով բաժանանար գծերը։
–Շատ հետաքրքիր հարց է, որովհետև այսպես կարելի է քննարկել՝ եթե հեղափոխությունը քաղաքական պրոցես է, երևույթ է ապա այն Հայաստանում ավարտվել է, և իշխանության կողմից հռչակվող հեղափոխությունը տնտեսության, կրթության մշակույթի ոլորտում, դա մի քիչ անհասկանալի է բան է, որովհետև կրթությունն էլ մշակույթն էլ կոնսերվատիվ համակարգեր են։ Այնտեղ պետք է քայլ առ քայլ փոփոխություններ անել, բարեփոխումներ, ոչ թե հեղափոխություն։ Որովհետև եթե քաղաքականության մեջ մեկ օրով է այդ խնդիրը լուծվում, ապա կրթության մշակույթի ոլորտում դա հնարավոր չի, որովհետև հնարավոր չի մարդկանց ասել՝ այսօր մենք ունենք այս բարոյականությունը, վաղը առավոտից ունենք ուրիշ բարոյականություն, այսօր սա ենք սովորում, ճիշտ համարում, վաղը սա սխալ ենք համարում, սա ենք սովորում։ Դա հնարավոր չի անել։ Դրա համար, երևի թե, պետք է խոսել նրա մասին, որ մյուս փուլերում հեղափոխության փոխարեն պետք է ունենանք բարեփոխումներ։ Իհարկե, պետք է դրանք շատ արագ անել՝ սպասելիքներին համապատասխանելու համար, Հայաստանի հասարակության և պետության առաջ կանգնած մարտահրավերների համար, բայց չխոսել հեղափոխության մասին, այլ խոսել արագ ընթացող բարեփոխումների մասին։
–Մենք դեռ չե՞նք հասունացել այն մակարդակի, որ կարողանանք ինքնակազմակերպվել տեղերում։
–Չենք կարող։ Սրա մասին Հայաստանում, ցավոք սրտի, քիչ է խոսվում, շատ քիչ, մենք չենք վերլուծում մեր իրականությունը մշակութային տեսակետից։ Մենք կենցաղային մշակույթ ունեցող հասարակություն ենք։ Մեր հասարակության համար չափանիշը կենցաղն է։ Դա է պատճառը, որ 1.5 տարի անց մարդիկ ասում են, որ Հայաստանում ոչինչ չի փոխվել, իրականում շատ բան է փոխվել, բայց կենցաղում չի փոխվել։ Քաղաքացիական ընկալում չկա, որովհետև դա կենցաղին խանգարում է։ Այլ կերպ ասած մարդու սառնարանում ոչինչ չի ավելացել, տանը ոչինչ չի ավելացել, գրպանում ոչինչ չի ավելացել՝ չնայած դրսում տրամադրություն է փոխվել, մարդկանց դեմքին ժպիտ կա, ակնկալիքներ կան շատ, բայց դա դեռ տուն չի մտել։ Մենք կենցաղային հասարակություն ենք, մենք դատում ենք կենցաղով։ Ինքնակազմակերպում չկա, որովհետև հասկանալի չէ, թե այդ ինքնակազմակերպումը կենցաղում ինչ է տալու։ Հենց որ մենք հասկանանք, որ կենցաղն ուրիշ բան է, հանրային գործունեությունն ուրիշ բան է, հա իհարկե, եթե մարդը աշխատանք է անում, պիտի բարեկեցություն ապահովի, բայց այդ կապը այնքան ուղղակի չի, որքան մենք ենք պատկերացնում։
Մանրամասները՝ տեսանյութում։