Կկարգավորվի գեոպոլիտիկ նույն միջավայրում

Քաղաքական գիտությունների դոկտոր Խաչիկ Գալստյանն անդրադառնում է Բրատիսլավայում ԵԱՀԿ Նախարարական վեհաժողովից առաջ և ընթացքում Ղարաբաղյան հակամարտության գործընթացի առանձնահատկություններին, հակամարտության կարգավորման և էսկալացիայի հնարավորություններին:

–Միանգամից ուղիղ հարց՝ ի՞նչ հանգրվանում ենք այսօր ղարաբաղյան կագավորման պրոցեսում։

–Ուղիղ հարցին ուղիղ պատասխանեմ՝ այն հանգրվանում ենք, ինչ երեսուն տարի առաջ։

–Որևէ բան չի՞ փոխվել։

–Փոխվել է ժամանակը, փոխվել են դերակատարները, բայց կողմերի հիմնական մոտեցումները և սկզբունքային դիրքորոշումների մեջ այս պահին ես ոչ մի առարկայական փոփոխություն չեմ տեսնում։ Ըստ էության, Բրատիսլավայում Ադրբեջանը բացեց խաղաքարտերը․ եթե վերջին տարի ու կեսվա ընթացքում Ադրբեջանը կիրառում էր Սայլամիի մարտավարությունը, այսինքն՝ փոքր պրոպորցիաներով էր ներկայացնում իր դիրքորոշումը, կարծես թե Բրատիսլավայում իրենց համբերության բաժակը արդեն հատեց և իրենք ամբողջականությամբ իրենց առավելապաշտական դիրքորոշումը դրեցին շրջանառության, ինչն էլ հիմք տվեց Հայստանին, արդեն նախարարի ելույթում, շատ ավելի կոշտ արձագանքել և ներկայացնել նաև հայկական տեսլականը խնդրի կարգավորման վերաբերյալ։

–Տեսեք՝ ոչ մի նորություն չկար, ոչ Ադրբեջանի դիրքորոշման մեջ, ոչ, ըստ էության, Հայաստանի։

–Մի փոքր նորություն կարող եմ ես մատնանշել։ Եթե նախկինում երկար տարիներ՝ մոտ մեկ տասնամյակից ավել, Ադրբեջանը շատ կտրուկ էր դնում պահանջ՝ կարգավորում վերջնական, հետո նոր միայն համագործակցություն, իսկ կարգավորման իրենց տարբերակը մեզ բոլորիս հայտնի է՝ ինչ նկատի ունեին, այս անգամ արդեն, ըստ էության, Ադրբեջանը մի փոքր հետքայլ է արել, որովհետև այդ վստահության միջոցառումների ամրապնդումը, հումանիտար նախաձեռնությունները ոչ այլ ինչ են, քան համագործակցության փոքրիկ օրինակներ, որից հետո աստիճանաբար կողմերը կարող են ստեղծել համապատսխան մթնոլորտ, ինչը թույլ կտա ավելի խորքային վարել պրոբլեմային բանակցությունները։

–Ինձ հետաքրքրիր է ինչը ստիպեց, որ Ադրբեջանը պաշտոնապես  հանդես գա հայտարարությամբ,որտեղ նշված են որոշակի կարմիր գծեր։ Այսինքն՝ ի՞նչն է փոխվել։

–Տեսեք՝ մեծ հաշով անցած տարի մենք ունեցանք հեղափոխություն, իշխանափոխություն, Հայստանում ձևավորվեց նոր կառավարություն, որը նախկինում Արցախյան կարգավորման բանակցային գոչծընթացում որևէ փորձառություն չուներ, և նոր մարդիկ էին, ովքեր նոր էջից պետք է սկսեին բանակցությունները։ Եվ այս մեկ ու կես տարին, ըստ էության, Հայաստանի կառավարությունը, հրապարակավ նաև հայտարարում էր, որ այստեղ պետք է խորամուխ լինել խնդիրներին, մոտավորապես հասկանալ թե ինչի մասին է խոսքը, ստանալ Մադրիդյան սկզբունքների բացվածքը և հասկանալի լինել, և Ադրբեջանը, ըստ էության, հենց Բրատիսլավայում ներկայացրեց իր բացվածքը՝ իր ինտերպրիտացիան, ինչը շատ կարևոր է մեզ համար, որովհետև քանի գնում խաղը ավել է պարզվում, երբ որ խաղաքարտերը բացում են։ Նախ՝ հայկական կողմը մեկ ու կես տարին բավանակաչափ է ես ենթադրում եմ, որ խորոմուխ լինելու, ծանոթանալու պրոցեսի ակունքներին, դրա համար համանախագահները նշում էին, որ արհեստական ձգձգումներից պետք է զերծ մնալ, դա կարծեմ մեզ էր ուղղված, և նախապայմաններով խոսելը՝ դա էլ Ադրբեջանին էր ուղված։

–Տեսեք՝ բանակցություններում և առհասարակ կոնֆլիկտի լուծման ընդհանուր կոնտեքստում մենք անընդհատ պնդում ենք Ադրբեջանի ոչ դեմոկրատկան լինելը և Հասայտանի՝ հատկապես վերջին տարիների ընթացքում, դեմոկրատիայի ուղղությամբ մեծ ձեռքբերումները։ Չե՞ք կարծում, որ այս տարբերությունը պետք բանակցությունների ընթացքում արտահայտվի և առաջին հերթին պետք է արտահայտվի բանակացությությունների գատնազերծմամբ։ Տեսեք՝ քանի որ սկզբունքորեն ոնց որ բոլորին հայտնի է՝ ինչ մասին են խոսում, բայց կողմերը անընդհատ շահարկում են իրենց սեփական մեկնաբանություններով այդ սկզբունքները։ Ի՞նչն է խանգարում, որպեսզի հայկական կողմը հավատարիմ մնալով թե արտաքին, թե ներքին քաղաքականության բնագավառում թափանցիկության սկզբունքին, պահանջի և նոր էլեմենտ որպես այդպիսին մտցնի, այն է՝ բանակցությունների գաղտազերծման պահանջը։

–Շատ հետաքրքիր հարցադրումներ եք բարձրացնում։ Իսկապես անցած տարվա իշխանափոխությունից հետո, թավշյա հեղափոխությունը Հայստանին տվեց մրցակցային առավելություն, այն, որ Հայստանում ժողովրդավարական գործընթացները ավելի խորքային են և ժողովրդավարության կայացման գործընթացում Հայստանը ևս մի քանի քայլ առաջ անցավ իր հարևան Ադրբեջանից այստեղ երկրորդ կարծիք լինել չի կարող։ Ժամանակին մենք ժողովրդավարության կոնցեպտը շրջանառում էինք Արցախի ժողովրդավարության էտալոնային լինելու կտրվածքով, եթե հիշում եք մենք ժամանակին շատ հաճախ էինք այդ թեզը օգտագործում, մանավանդ Արցախում եղել են այնպիսի ընտրություններ, երբ ունեցել ենք ընդդմադիր քաղաքապետ։ Այդ տեսանկյունից իսկապես մեծ մրցակցային առավելություն է։ Մի քանի ամիս առաջ մի քանի փորձագիտական հանդիպումների ժամանակ ես էլ եմ այդ հարցը բարձրաձայնել, որ Հայաստանի ղեկավարությունը Ղարաբաղյան կարգավորման բանակցություններում էլ ժողովրդավարության, մարդու իրավունքների բացարձակ արժեք լինելու հանգամանքը պետք թմբկահարի։ Բրատիսլավայում իհարկե ես դրա մասին չլսեցի, նախարարը առանձնապես դրա վրա չշեշտադրեց։ Մյուսը՝ դուք նշեցիք՝ ժողովրդավարական հասարակությունը ավելի բաց է, տեղեկատվությունը ավելի հասնելի, թափանցիկ է։ Այս առումով Բրատիսլավան նաև մի փոքր թեստային հարց բարձրացրեց, ինչ առումով, որ հայկական դիրքորքշման պատասխանը մեկ րոպե ուշացումով հնչեց, և մենք տեսանք՝ հայկական փորձագիտական հանրությունում, սոցիալական հարթակներում ինչ փոթորիկ բարձրացավ։ Այդ փոքրիկ միկրոերկրաշարժը մեր իշխանություններին պետք է ուղենիշ լինի՝ մենք այլևս սովոր ենք՝ մեր ինֆորմացիան պետք է լինի հասնելի, թափանցիկ։ Գիտեք ինչ ես դեմ եմ, բանակցություններն անհնար է, որ բաց թափանցիկ լինեն ինչպես մենք ունեցանք «Մարիոթ» հյուրանոցում․ այդպիսի բանակցությունները խայտառակություն են, և ես՝ որպես մասնագետ, այդպիսի հանդիպումը բանակցություն չեմ որակի, այդպիսի կարգով բանակցություններ աշխարհում անհնարին է։

–Նմանատիպ հակամարտությունների դեպքում կողմերը, բնականաբար, թեկուզ կայուն երկխոսության շրջանակներում, հետամուտ են տարբեր նպատակների։ Մեր դեպքում կարելի է մատնանշել երեք, թերևս՝ իրապես լուծման ցանկություն, ժամանակի ձգում՝ պարզապես ստատուս–քվոն երկրաացնելու նպատակով և ժամանակի ձգձգում՝ պատերազմի նախապատրաստվելու նպատակով։ Մենք, կարծես թե, անցած երեսուն տարիների ընթացքում այս երեքի հետ էլ բախվել ենք։ Ըստ Ձեզ այսօրվա ստրատեգիան կողմերի ինչպիսի՞ն է։

–Ես մի քանի նախորդիվ բաց հրապարակային տեքստում եմ դա ասել, որ Հայաստանի նոր ղեկավարության խնդիրը պետք է լինի առնվազն քսան տարի բանակցել Ղարաբաղին բանակցային սեղանի շուրջ վերադարձնելու հարցի շուրջ, իսկ այդ  ընթացքում զուգահեռ զարգացնել այն թույլ կողմերը, որոնք մենք այս տարիներին բաց ենք թողել, ասյինքն՝ ունենալ ավելի ուժեղ տնտեսություն, ավելի ռազմականացված և անվտանգային խնդիրները լուծող բանակ և ունենալ դեմոգրաֆիկան բում։ Միայն այս երեք պայմանների դեպքում այդ ժամանակի ձգձգումը կարա աշխատի մեր օգտին։

–Ձեր խորհուրդն է դա , իսկ այսօր եթե նայենք Հայաստանի դիրքորքշումը, Ադրբեջանի դիրքորոշումը և նաև միջազգային հանրության, կողմերի ստրատեգիան ո՞րն է, ինչի՞ են գնում իրականում՝ մի կողմ թողնելով բանակցությունները և հնչած հայտարարությունները։

–Նորից եմ ասում այս պահի դրությամբ ես չեմ նշմարում որևէ միջավայր, այդ թվում նաև աշխարհաքաղաքական, որը կարող է նպաստել խնդրի խաղաղ լուծմանը։ Այդպիսի միջավայրի խնդրի խաղաղ լուծման հնարավորությունները էապես կմեծանան, եթե հակամարտող բոլոր կողմերը հայտնվեն աշխարահաքաղաքական միևնույն բևեռի ազդեցության տակ՝ կլինի դա եվրասիական, կլինի  ՆԱՏՕ–ական, Եվրաամերիկյան, բայց միայն հակամարտող երեք կողմերի՝ Հայաստանի, Արցախի, Ադրբեջանի համատեղ միևնույն աշխարահաքաղաքականության գոտում հայտնվելու պարագայում կամ հանկարծ եթե տա Աստված,կոնֆեդերատիվ  հարավկովկասյան կամ կովկասյան կոնֆեդերացիա և այլն այդպիսի ինտեգրացիոն հարաբերություններ հաստատվեն մեր ու ադրբեջանցի ժողովուրդների միջև դա կլինի հարատև լուծման կարևոր բանալիներից մեկը։

–Իսկ պատերազմի հավանականությունը ինչպիսի՞ն է։

–Պատերազմի հավանականությունը միշտ պետք է բարձր գնահատել, ինչու, որովհետև մեծ հաշվով մեր տարածաշրջանում այնուամենայնիվ նկատում ենք անվտանգության տարբեր համակարգերի կոշտ մրցակցություն։ ՆԱՏՕ-ն իր դեպի արևելքը ընդարձակումը, շարժումը, կարծես թե, չի դադարեցնում, վերջին հավաքի ժամանակ հայտարարվեց, որ Ուրկրաինան ու Վրաստանը վաղ թե ուշ պետք է ՆԱՏՕ–ին անդամակցեն, Ադրբեջանը, իհարկե, այս պահին պահպանում է անվտանգային համակարգերի չեզոքությունը և Չմիացած պետությունների շարժման նախագահողն է առնվազն երկու տարի, բայց վաղ թե ուշ Ադրբեջանը իր անվտանգության համակարգը պետք է կապի կամ Թուրքիրայի կամ Ռուսաստանի կամ մեկ այլ, կամ Չմիավորման շարժման հետ։ Բնականաբար, մենք տարածաշրջանում ինչքան ունեցանք բաժանարար գծեր, այնքան հակամարտության ռազմական ճանապարհով լուծման հավանականությունը մեծանալու է։

Մանրամասները՝ տեսանյութում