Մի քանի տարի առաջ Հանս Մագնուս Էնցեսբերգերը շատ համոզիչ հոդված է հրապարակել այն մասին, որ մեր օրերում քաղաքական գործիչները դատապարտված են սխալ հասկանալու նրանց, ում մասին պետք է հոգ տանեն։ Որքան բարձր է իրենց պատասխանատվության մակարդակն, այնքան ավելի մեծ է մահափորձի վտանգը։ Ավելին՝ նրանք շրջապատված են թիկնապահներով, որոնք նրանց հրելով մտցնում են զրահապատ լիմուզինների, ուղղաթիռների, հատուկ ինքնաթիռների մեջ, նրանք թաքնվում են ամրացված տներում, իսկ արձակուրդների ժամանակ՝ մեկուսացված լողափերում։
Իհարկե, նույնը տեղի է ունեցել նաև փարավոնների և բացարձակ միապետների հետ, սակայն դեմոկրատ քաղաքական գործչի մասին մենք այլ պատկերացում ունենք, նրա դերը էլ է տարբեր է, ուստի մենք ուզում ենք տեսնել՝ ինչպես է նա քայլում փողոցներով և շոյում երեխաներին։ Այնուամենայնիվ, նույնիսկ երեխաներին շոյելիս քաղաքական գործիչն ամեն դեպքում իր մեջ ամփոփում է անտեսանելի պղպջակի նման մի բան, որի սահմանները նշված են մինչև ատամները զինված գորիլաների խմբերով։ Էլ չենք խոսում այն մասին, որ նա հանկարծ ցանկանա «փաղաքշել» մոտ քսան տարեկան աղջկա։ Դա պետք է արվի վայրկյանների ընթացքում, ինչ-որ մի տեղ աշխատասենյակի և լոգարանի միջև, երբ գորիլան մի պահ շրջվել է։ Թութանհամոնը կամ Արևի Աստվածը ժամանակ առ ժամանակ լիցքաթափվելու ավելի շատ հնարավորություն են ունեցել։
Սա ակտուալ է վերջերս տեղի ունեցած իրադարձությունների լույսի ներքո։ Խոսակցությունները հիշեցրել են ինձ Մարիո Վարգաս Լյոսայի հետ հարցազրույցը, որում վերջինս մի քանի շաբաթ առաջ բարձր է գնահատել Մոնիկագեյթը՝ որպես ժողովրդավարության անվերապահ դրսևորում։ Կպատմեմ իմ բառերով՝ ժողովրդավարական երկրում ղեկավարը չպետք է ունենա ուժեղ խարիզմա կամ դուրս լինի քննադատությունից։ Ավելին, նրան կարելի է և պետք է ծաղրել ՝ որքան շատ են նրան վարկաբեկում, այնքան հստակ է հասարակ քաղաքացիների կողմից վերահսկողությունը։
Սա նորություն չէ, առաջացել է դեռ Նոր ժամանակներում իշխանություն ունեցողներին քաղաքական երգիծանքի ենթարկելու պրակտիկայի հետ միասին։ Ոչ փարավոնների, ոչ էլ հռոմեական կայսրերի ժամանակ ոչ մի երգիծանք էլ հնարավոր չէր։ Վիրավորանքները, բղավոցները, որոնք զինվորներն արձակում էին հաղթանակների ժամանակ, մեկ անգամյա կառնավալային ազատություններ էին և ոչ մի կապ չունեին այդ մշտական կոպիտ քննադատությունների հետ, որոնք կոչված են անգթաբար ընդգծել թերությունները։ Նման զենքերն օգտագործել են թշնամիների դեմ, այլ ոչ թե սեփական տերերին և պարոններին վերահսկելու համար։
Պետք է գար ֆրոնդայի և Մազարինիի, այնուհետև 18-րդ դարի անգլիական երգիծական փորագրությունների, Ֆրանսիայի հեղափոխական խմբակցությունների միջև բախումների ծաղրանկարների ժամանակը, որպեսզի հաջորդ դարում իսկապես լիներ քաղաքական երգիծանքի ծաղկումը։ Ես խոսում եմ ծաղրանկարների մասին, քանի որ այն իշխանությունների հետ անմիջական երկխոսության առավել անհարգալից ձևն է, բայց այն իր մեջ ներառում է այսպես կոչված «սկանդալի միջոցով» մշադիտարկման անհրաժեշտ գործիքակազմը։ Բոլոր ժամանակներում ներխուժելով անձնական տարածք՝ ինչպես հոգևոր, այնպես էլ մարմնական տեսանկյունից, ծաղրանկարը մերկացնում է ներքին հիվանդությունն ու թուլությունը, պահարանների կմախքները, կեղտոտ գործերը, սխալ վարքագիծը և այլն։
Նորմալ մարդիկ սովորաբար չեն բախվում դրան, բայց պատկերացրեք՝ ձեզ ամեն օր ասում են (և ցույց են տալիս), որ դուք հրեշ եք, որ վիրավորական ծիծաղելի ինչ-որ բան եք արել, որ դուք իմպոտենտ եք, գող (լինի դա ճշմարտություն, թե զրպարտություն), իսկ դուք դրան ընդհանրապես սովոր չեք՝ չնայած հաստ մաշկին։ Ի՞նչ կանեք դուք։ Կփախչեք ձեր կողմնակիցների մոտ, ովքեր կասեն, որ ուշադրություն չդարձնեք այդ գարշելի ծաղրանկարներին և նախանձողներին, ձեզ կհավաստիացնեն իրենց հավատարմության և հիացմունքի մասին։ Իսկ ինչպե՞ս պահել այդ «մոտ շրջանակը»՝ քաղաքական գոյատևման հոգեբանական վիճակը ձեր շուրջ։ Շնորհակալության ցանցի օգնությամբ, նրանց հանձնելով պատասխանատու պաշտոններ, ստեղծելով շրջանաձև երաշխիքային գոտի։
Գոտին սեղմվում է։ Ժողովրդավարական իշխանությանը վերահսկելի պահելու համար, այդ իշխանությանը պետք է ապալեգիտիմացնել, բայց որ այդ ապալեգիտիմացված դեմոկարտը կարողանա շարունակել կառավարել, պետք է ստեղծել գաղտնի իշխանության ամբողջական պաշտպանական գոտի՝ դուրս ցանկացած վերահսկողությունից։
Թարգմանված է ռուսերենից, բնօրինակը՝ Умберто Еко, «Картонки Минервы. Заметки на спичечных коробках» /Санк-Петербург 2010