Էկոն քաղաքական կոռեկտության մասին

Արդեն առիթ ունեցել եմ ասելու, որ ճնշված փոքրամասնությունների իրավունքները պաշտպանելու, ցանկացած ռասսայական խտրականությանը դիմակայելու համար Ամերիկայում ասպարեզ եկած քաղաքական կոռեկտությունն այսօր դառնում է նոր տեսակի ֆունդամենտալիզմ։ Ցանկացած ֆունդամենտալիզմ հիմնված է այն փաստի վրա, որ Ճշմարտությունը կարող է գոյություն ունենալ միայն մեկ ձևով, իսկ մնացյալ ամենը՝ դրանից շեղումները, թեև պարտադիր չէ, որ անընդունելի համարվեն (այնպես որ նույնիսկ կարող է և ֆունդամենտալիզմի տպավորություն չստեղծել), բայց անպայման կա մեծ ռիսկայնություն, որ կդառնան այդպիսին՝ հանրությունից դուրս մղելով այսպես կոչված «ընդհանուր գծից» շեղվողներին»։

Ամերիկայի համալսարաններից մեկի պրոֆեսորը, ով նաև իմ ընկերն է,  ինձ նման մի դեպքի մասին պատմել է։ Նա ծխող է և, քանի որ համալսարանի ներսում ծխելն արգելված է, ընդմիջմանն է դուրս է գալիս ծխելու։ Որոշ ուսանողներ նույնպես ծխում են և նույնպես դուրս են գալիս։ Նրան միասին են կանգնում և շուրջ տասը րոպե զրուցում։ Ի դեպ, ես էլ եմ նույնն անում։ Իմ դասախոսությունները տևում են 2 ժամ և դրանց միջև կա 10 րոպե ընդմիջում, որի ժամանակ դուրս եմ գալիս այգի կամ փողոց ծխելու համար  և այնտեղ բախվում եմ նույն ուսանողներին, ովքեր ևս հակվածություն ունեն այդ սարսափելի ախտի նկատմամբ (որն, իհարկե, ինձ համար պատվաբեր չէ, բայց աշխարհն այդպես է կառուցված)։

Այսպես, որոշ չծխող ուսանողներ իմ ամերիկացի ընկերոջից բողոքել էին դեկանին։ Նրանց կարծիքով, դասախոսը դասից դուրս որոշ ժամանակ անցկացնելով ծխող ուսանողների հետ, նրանց հետ հաստատում է արտոնյալ հարաբերություններ ի տարբերություն չծխող ուսանողների։ Այդ հարաբերությունները խախտում են կարգը, որը մենք կարող ենք անվանել par condicio (լատիներենից թարգմանաբար նշանակում է հավասար պայմաններ), այնպես որ նրա վարքը դատապարտելի է։ Ինչպես տեսնում ենք, այս դեպքում խոսքը ոչ թե մեկ անգամ կամ պոտենցիալ ճնշված փոքրամասնությունների իրավունքները հարգելու մասին է, այլ հակառակը, մեծամասնության պաշտպանության մասին է, կամ ավելի շուտ, մտահոգություն, թե ինչպես չստեղծել փոքրամասնություններ, որոնք կունենան որոշ առավելություններ։

Դժվար չէ պատկերացնել, թե ինչպես կարող է հարգանքի մասին նմանատիպ մտահոգությունը կարող է առաջացնել յուրաքանչյուրի նկատմամբ վտանգավոր անհանդուրժողականության իրավիճակ։ Օրինակ՝ դուք կարող եք օրենք ընդունել, որը կպարտադրի ինձ ամուսնանալ ոչ թե նրա հետ ում ես սիրում եմ, այլ նրա հետ, որը նշանակված է ինձ համար որևէ ազգային փոքրամասնությունների իրավունքները պահպանելու նկատառումներից ելնելով (այսինքն, եթե 10 չինուհիներ արդեն ամուսնացել են, ապա ես պետք  է ամուսնանամ հնդկուհու կամ ֆիննուհու հետ, բայց ոչ չինուհու, որպեսզի յուրաքանչյուր ազգային փոքրամասնության համար ապահովվի հավասար հնարավորություններ)։

Արմատական լիբերալիզմի հիմնական պաշտպաններից մեկը (անխտիր բոլորի իրավունքների պաշպանությամբ հանդես եկող, օրինակ նրա, ով որոշել է ինքնակամ կյանքից հեռանալ) համարվում է Ռոնալդ Դվորկինը (իրավունքի փիլիսոփայության մասնագետ), ով դարձել է Բոլոնիայի համալսարանի իրավունքի պատվավոր դոկտոր։ Նա իր դասախոսությունը նվիրել է ակադեմիական ազատության խնդրին։

Համալսարանի ստեծումը (ի դեպ, միջնադարում «համալսարան» նշանակում էր հենց Բոլոնիայի համալսարանը) դարձել է մեծ իրադարձություն, քանզի անհրաժեշտություն դարձրեց այնպիսի կրթական հաստատության գոյությունը, որը ոչ միայն անկախ է քաղաքական և կրոնական իշխանություններից, այլ նաև դրա յուրաքանչյուր դասախոս գաղափարապես է անկախ համալսարանից. Արևմտյան գիտական առաջընթացը հնարավոր դարձրած հեղափոխական գաղափար։

Սակայան քաղաքական կոռեկտության գալստով այս ազատությունը կասկածի տակ  է դրվում։ Անգլիական գրականության դասախոսին առաջարկում են «Օթելլոյի» առանձին դասընթաց չանցկանցել, որովհետև նախանձ և մարդասպան Մավրի կերպարը կարող է վիրավորել ոչ արևմտյան ուսանողներին։ Էլ չասած «Վենետիկյան վաճառականի» մասին՝ այն ակնհայտ պատճառներով, որ այդ ողբերգության մեջ Շեքսպիրն ազատ չէ որոշակի ներքին հակասեմիտիզմից (անկախ նրանից, թե որքան զարմանալի է Շերլոկը)։ Ավելին, ցանկալի չէ Արիստոտելի մասին դասընթաց ևս անցկացնել, քանի որ այն դիտվելու է որպես որոշ աֆրիկյան ժողովուրդների փիլիսոփայության և առասպելաբանության հանդեպ հարգանքի պակաս (որոնց սերունդները հաճախում են համալսարան)։

Ճիշտ և օգտակար է ուսումնասիրել թե՛ Արիստոտելին և թե՛ դագոնների առասպելաբանությունը. սա քննարկման ենթակա չէ։ Բայց, ցավոք, քաղաքական կոռեկտությունն այսօր պատժում է նրան, ով դասավանդում է Արիստոտել և խրախուսում է նրան, ով ուսուցանում է դագոնների առասպելները։ Սա ֆանատիզմի և ֆունդամենտալիզմի ճիշտ այնպիսի ձև է, ինչպես և այն, որն ավետում է՝ Արիստոտելը մարդկային բանականության մարմնավորումն է, իսկ դագոնի առասպելները պարզապես նախնադարյան մտածողության արտացոլումն են։

Իհրակե, համալսարանն, ինչպես ամբողջ կրթական համակարգը, պետք է տեղ հատկացնի բոլոր տեսակետներին (և դրա համար, ես վաղուց համոզված եմ, որ լավ դպրոցը պետք է պատմի, թե ինչ է խոսվում Հին Կտակարանում, ինչ են ասում Ավետարանը, Ղուրանը և բուդդայական վեդաները)։ Սակայն արգելել որևէ մեկին խոսել Աստվածաշնչի մասին միայն այն պատճառով, որ նման քննարկումները բացառում են Ղուրանը՝ անհանդուրժողականության վտանգավոր ձև է՝ քողարկված տարբեր տեսակետների նկատմամբ հարգանքի պատրվակով։


Թարգմանված է ռուսերենից, բնօրինակը՝ Умберто Еко, «Картонки Минервы. Заметки на спичечных коробках» /Санк-Петербург 2010