Միջազգային ձեռնարկատիրության կենտրոնի գործադիր ղեկավար Ջոն Սուլիվանի հարցազրույցը՝ Հուվերի ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող, «Journal of Democracy» հեղինակավոր հանդեսի խմբագիր Լարրի Դայմոնդի հետ։
Կարո՞ղ է ամբողջ աշխարհը դառնալ ժողովրդավարական։
-Այո, և պատճառը ես նշել եմ իմ՝ «Ժողովրդավարության ոգին» գրքում։ Վերջին երեսուն տարում աշխարհում ժողովրդավարությունների քանակը (նվազագույնն էլեկտորալ ժողովրդավարությունների, որոնք իրապես ազատ և արդար ընտրություններ են անցկացնում) քառորդից հասել է 60 տոկոսի։ Դրանցից որոշները մահմեդական մեծամասնություն ունեցող երկրներ են, ինչպես Ինդոնեզիան և Սենեգալը։ Միգուցե Պակիստանը նույնպես վերադառնա ժողովրդավարությանը։ Նրանցից ոմանք բավական աղքատ երկրներ են։ Այսօր ամեն 5 շատ աղքատ երկրից երկուսը ժողվրդավարական են։ Սրանք երևույթներ են, որոնք նախկինում մենք չենք տեսել և դրանք ապագայի մասով դրական հույսեր են տալիս։
Այսինքն, Դուք չե՞ք համարում, որ իսլամն անհամատեղելի է ժողովրդավարության հետ։
–Ընհանրապես։ Պատճառն այն է, որ երբ նայում ենք արաբական աշխարհից դուրս, ապա աշխարհում կտեսնենք 43 մահմեդական մեծամասնությամբ երկրներ։ Դրանցից 22-ը Արաբական լիգայի անդամ են, 21-ն՝ այդ կազմակերպությունից դուրս են։ Վերջինները ժողովրդավարության մեծ փորձ ունեն և ազատության բարձր ցուցանիշներ՝ ըստ Freedom House-ի։ Արդյո՞ք իսլամն ու ժողովրդավարությունը համատեղելի են։ Գոյություն ունեն մահմեդական մեծամասնությամբ երկրներ, ինչպիսին են Ինդոնեզիան, Սենեգալը և Մալին, որոնք մոտ տաս տարի արդեն ժողովրդավարական են։ Կան նաև Պակիստանը և Բանգլադեշը, որոնք ժողովրդավարության մեծ փորձ ունեն և հավանաբար ներկայումս կվերադառնան ժողովրդավարական մոդելին։ Արաբական աշխարհում իսլամից այն կողմ կան բաներ, որոնք լուրջ խնդիր են հանդիսանում. մասամբ այն, թե ինչպես է իսլամը մոբիլիզացվում, մասամբ իսրայելա-պաղեստինյան կոնֆլիկտի անլուծելիությունը և Պարսից ծոցի նավթի պաշարները։ Աշխարհում 23 պետություն կա, որոնց արտահանման առյուծի բաժինը հասնում է նավթին ու գազին և նրանցից ոչ մեկը ժողովրդավարական չէ։
Տեղափոխվենք մեկ այլ տարածաշրջան, որտեղ, շատերի պնդմամբ, ժողովրդավարությունը կանգ է առել և անգամ անցումը չի սկսվել։ Խոսքն Ասիայի մասին է՝ մասնավորաապես Չինաստանի։ Նրանց մոտեցումն այն է, որ կարելի է ունենալ ավտորիտար կապիտալիստական ռեժիմ՝ որպես այլընտրանքային մոդել։ Ի՞նչ եք կարծում սրա մասին։ Արդյո՞ք չինական մոդելն այլընտրանք է ժողովրդավարությանը։
-Դա այլընտրանքային մոդել է խոշորագույն մի երկրում, որի տնտեսական դինամիզմն ապշեցնում է մարդկանց աշխարհով մեկ։ Դա իրավիճակային այլընտրանք է։ Սակայն հարցն այն է, թե ինչքան դա կտևի։ Ինչպես ես նշում եմ իմ գրքում, մենք կարող ենք հիմնավորապես վստահ լինել, ես միանշանակ վստահ եմ, որ երեսուն տարի հետո Հնդկաստանը կունենա շատ թե քիչ նույն ժողովրդավարական համակարգը, որն ունի այսօր։ Նրանք կարող են որոշ ուղղումներ անել, բայց կշարունակեն մնալ դաշնային ժողովրդավարություն՝ հիմնված ճկուն օրենքի գերակայության վրա։ Սակայն Չինաստանը հավանաբար կունենա այլ քաղաքական համակարգ քան ունի այսօր, որովհետև քաղաքական ինստիտուտները չեն կարողանա ապահովել մասնակցության, ինքնորոշման և բողոքի այն պահանջը, որը ունեն ավելի կիրթ, կազմակերպված և իշխանության չարաշահումները չհանդուրժող չինացիները։ Այսինքն, ինչ որ բան պետք է փոխվի։ Չինական համակարագը կամ կդառնա ավելի սահմանադրական, ազատ և իրավունքի վրա հաստատված կամ դրամատիկ իրադարձություններ տեղի կունենան, որոնք կհանգեցնեն կոմունիստական կառավարման տապալմանը։
Գիտեք, մենք մեր կենտրոնում ուսումնասիրել ենք Չինաստանի հարավը, որտեղ իրապես աճում են անկախ բիզնես կազմակերպությունները և քաղաքացիական հասարակության այլ ձևերը։ Կարծո՞ւմ եք դրանք Ձեր նշած փոփոխության շարժիչ ուժերն են։
Կարծում եմ նրանք կանգնած են փոփոխության եզրին։ Մարդիկ ասում են, որ «կապիտալիստական դաս»-ի մի հատված Կոմունիստական կուսակցության անդամ են և դարձել են կոմունիստական ռեժիմի մի մասը։ Սակայն, այն ինչ ես հասկացել եմ Չինաստան իմ այցերի ժամանակ, այն է, որ կան շատ գործարարներ՝ մասնավորապես միջին մակարդակում, ովքեր զգում են պետության կոռումպացված ձեռքի ազդեցությունը և ուզում են ավելի կանոնակարգված, օրենքով և թափանցիկ հասարակություն ու տնտեսություն ունենալ և նրանք մեծապես ունեն ռեսուրսներ նման պահանջներ ներկայացնելու համար։ Սրան գումարած ԶԼՄ-ներում աճող բազմակարծությունը, ինտելեկտուալ պլյուրալիզմի աճը ոչ միայն համալսարաններում, այլ նաև Կոմունիստական կուսակցության դպրոցներում, ոչ պակաս նաև կուսակցության՝ Պեկինի կենտրոնական դպրոցում, և քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունների աճը՝ մասնավորպես բնապահպանական շարժումները, մարդու իրավունքերի և կրոնական խմբերը։ Այս ամենը հող է նախապատրաստում ժողովրդավարական փոփոխության և հնարավոր է ինչ որ պահի, գուցե անսպասելի հանգամանքներում, ժողովրդավարությանն անցման համար։
Եվ վերջին հարցը Լարրի, որպեսզի ավարտենք դրական նոտայի վրա։ Դուք այն մարդկանցից եք, ովքեր ասում են, որ ժողովրդավարացման երրորդ ալիքն ավարտվել է։ Արդյո՞ք մենք այժմ հետընթացի մեջ ենք։ Ինչպե՞ս ենք մենք մոտենալու այն ժողովրդավարական աշխարհին, որի մասին դուք խոսում եք Ձեր գրքում։
-Չեմ կարծում, որ դա մեկ գիշերում տեղի կունենա։ Ինչպես իմ ուսանողներին եմ ասում, գուցե դա իմ կյանքի ընթացքում տեղի չունենա, բայց դա ձեր կյանքի ընթացքում կլինի, երբ աշխարհում բոլոր երկրները ժողովրդավարական կլինեն։ Եվ մենք տեսնում ենք դրա միտումները ժամանակ առ ժամանակ։ Դրանք դրական են ոչ միայն քանակական աճի առումով, այլ նաև զարգացող երկրներում ժողովրդավարության կայունությամբ և ամրությամբ։ Ոչ ոչ երբեք չէր ակնկալի, որ Բրազիլիան, Մեքսիկան, Չիլին, Արգենտինան և Լատինական Ամերիկայի այլ երկրներ այդքան հեռուն կգնան։ Մենք այսօր կարող ենք մեծ հաշվով ասել, որ զինված հեղաշրջումների դարաշրջանն ավարտվել է Լատինական Ամերիկայում։ Այսօր Կորեան կայուն ժողովրդավարություն է, սակայն նայեք նրա անցյալին։ Մահմեդական ամենամեծ բնակչությամբ Ինդոնեզիան հաջողություններ է գրանցում այս ուղղությամբ։ Այսպիսով, ես կարծում եմ մի քանի տասնամյակում տեղի կունենա տնտեսական աճ, տնտեսական և քաղաքական կառուցվածքի փոփոխություններ, արժեքների շարունակական փոփոխություն, գլոբալիզացիայի առաջընթաց, որտեղ ժողովրդավարության գաղափարները բազմաթիվ ճանապարհերով կտարածվեն աշխարհում։
Ուշադիր նայեք համաշխարհային նորմերի միտումներին և դրանց արտացոլմանը միջազգային փաստաթղթերում, ինչպես վերջերս՝ «Ժողովրդավարությունների համայնք»-ում։ Տեսեք, ինչպես են դրանք արմագրվել Ամերիկյան պետությունների կազմակերպության կանոնադրության մեջ, որն այսօր ունի ժողովրդավարության կանոնադրություն Ամերիկաների համար և նոր կանոնադրություն՝ Աֆրիկյան միության համար։ Անգամ ավտորիտար Ռուսաստանում, Վլադիմիր Պուտինը փորձում է, որոշակի մակարդակի ընդունելության արժանալ Արևմուտքում և քողարկել իր ավտորիտար դեմքը ժողովրդավարական փոքր քայլերով։ Այս ամենը վկայում է, որ ժողովրդավարությունը շարունակում է մնալ միակ լեգիտիմ կառավարման ձևն աշխարհում։ Եվ դա հույս է ներշնչում։ Եթե մենք չընկրկենք և պահպանենք մեր միտքը՝ որպես միջազգային հանրույթ խաղաղ ձևով աջակցենք աշխարհում լավ կառավարման նորմերի տարածմանը, եթե կարողանանք օգտագործել աջակցության ծրագրերն ավելի խելամիտ և կապենք դրանք ավելի լավ կառավարման սպասելիքների, այլ ոչ թե երկրները փողով ողողելու հետ, անկախ նրանից ինչքան կոռումպացված են դրանք (սա իմ գրքի հիմնական թեման է) , ապա ես շատ լավատես եմ ապագայի հարցում։