ОССRP-ի՝ «Տրոյկա»-ի լվացքատուն» աղմկոտ վերնագրով հետաքննությունը Ռուբեն Վարդանյանի «Տրոյկա Դիալոգ» խմբի մասին հավանաբար արդեն բոլորին հայտնի է։ Բայց դրանում բերված փաստերի և արված հետևությունների մասին քիչ հարցեր չեն մնացել։ Քարնեգի հետազոտական կենտրոնի հրավիրյալ փորձագետ Անդրեյ Մովչանը ներկայացնում է հետաքննության մանրամասները՝ ցույց տալով, որ շատ դեպքերում հետաքննության մեջ փաստերն օգտագործվել են չհիմնավորված եզրահանգումների համար, ինչպես նաև բազմաթիվ պնդումներ ու գնահատականներ տրված են առանց մի շարք էական հանգամանքներ հաշվի առնելու։
Կասկածի էությունը
Կարճ ասած՝ հետաքննության բովանդակությունը հետևյալն է։ Մինչ Սբերբանկին վաճառելը «Տրոյկա Դիալոգ»–ի գլխին կանգնած էր «հայկական արմատներով բանկիր» Ռուբեն Վարդանյանը, ով հայտնի է Ռուսաստանում և արտասահմանում, մասնավորպես իր բարեգործական ծրագրերով։ «Նա արևմտամետ ռուսական կապիտալիստի հեղինակություն ուներ»։
«Տրոյկա Դիալոգ» խումբը 2004 թվականից սկսած ստեղծել է օֆշորային գոտում գրանցված տասնյակ ընկերություններ (այսուհետ՝ «ցանց»)։ Այն մասին, որ հենց «Տրոյկա Դիալոգ»–ն է ցանցի հիմնողը, վկայում են, ինչպես լրագրողներին հասանելի փաստաթղթերը, այնպես էլ այն, որ նամակագրությունը ստացվել է @troika.ru էլեկտրոնային հասցեից։ Ցանցի որոշ ընկերություններ գրանցվել են անվանական սեփականատերերով։ Հետաքննության մեջ օրինակ է բերվում մի ընկերություն՝ գրանցված սեզոնային աշխատողի անունով («որը կիսում է հայկական արմատներ Ռուբեն Վարդանյանի հետ»՝ նույնպես բառացի թարգմանություն հետաքննությունից)։ Այդ սեզոնային աշխատողը նշել է, որ տեղյակ չի եղել իր անունով գրանցված ընկերության գոյության մասին։ 2006 – 2013 թվականներին ցանցի ընկերությունները ստացել են ընդհանուր առմամբ 4.6 միլիարդ դոլար, փոխանցել 4.8 մլրդ և իրականացնել $ 8.8 միլիարդ դոլարի ներքին գործարքներ:
Ընկերությունների ֆինանսական տվյալները ձեռք են բերվել հայտնի պանամական փաստաթղթերի արտահոսքից և այլ աղբյուրներից։ Հետաքննող լրագրողներն ունեն այդ տվյալները և պատրաստ են տրամադրել։ Ցանցի ընկերությունները մասնակցել են տարբեր ապրանքների մատակարարման տարբեր գործարքների՝ սննդից մինչև ավտոպահեստամասեր։ Լրագողները պնդում են, որ դրանք կեղծ գործարքներ են եղել, այսինքն՝ գումարը փոխանցվել է նրանց, իսկ ապրանքները չեն առաքվել։ Տեղեկատվության աղբյուրը, որ առաքում տեղի չի ունեցել, հետաքննությունում նշված չէ։
2006-2013 թվականների ցանցի ընկերությունների կապալառուների մեջ (ընկերություններին գումար փոխանցող և նրանցից գումար ստացող) մտնում են ընկերություններ, որոնք կասկածվում են հասարակությանը լավ հայտի երեք գործերում՝ նախկին Hermitage ընկերության միջոցով ՌԴ բյուջեից 230 միլիոն դոլարի հափշտակումը, ավիավառելիքի գնի բարձրացման անօրինական համաձայնությամբ վաստակած միջոցների արտասահաման դուրս բերումը (այսպես կոչված՝ «Շերեմետևոյի գործ»), ռուսական ապահովագրական ընկերություններին պատկանող գումարների լվացումը՝ կեղծ վերաապահովագրության պայմանագրերի միջոցով (Թիխոմիրովի խարդախությունը):
Ցանցի ընկերությունները գործարքներ են կատարել նաև Ռուսատանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հայտնի ընկեր, հայտնի թավջութակահար Սերգեյ Ռոդլինգին պատկանող ընկերությունների հետ։ Ռոդլինգի ընկերության հետ ցանցի գործարքներից առնվազն մեկը չի կատարվել, և այդ պատճառով ցանցի ընկերություններն ի օգուտ Ռոդլինգի ընկերության վճարել են շատ մեծ տուգանք։ Ցանցի ընկերությունները մասնակցել են ներդրումային գործողությունների, մասնավորպես ներդրումներ են կատարել վրացական ջրամատակարարման համակարգում և Ռուսաստանի տարածաշրջանային էներգետիկ ընկերություններում։
Ցանցի ընկերությունները միջոցներ են փոխանցել բազմաթիվ հայտնի հասցեատերերի, այդ թվում՝ փոխանցումներ են կատարել Մեծ Բրիտանիայի արքայազն Չարլզի հիմնադրամին, վճարել են երգիչ Պրինցի Ռուսաստան գալու համար, վճարել են մի շարք ռուս գործարարների երեխաների՝ արտասահամանյան դպրոցներում կրթություն ստանալու համար։ Ցանցի ընկերություններից մեկը նաև երկարաժամկետ վարկ է տրամադրել «Ростехнологий»–ի բարձրաստիճան աշխատակիցներից մեկին՝ Իսպանիայում անշարժ գույք ձեռք բերելու համար։
Հետաքննությունը ներկայացվում է լրագրողական կերպով և շահարկումների համար հարուստ հիմքեր է տալիս։ Դրան անդրադարձել են շատ հարգված ԶԼՄ–ներ՝ ավելացնելով շեշտադրումներ, որոնք համապատասխանում են այս կամ այն ԶԼՄ-ի ընդհանուր քաղաքականությանը և հոդվածի հեղինակի ճաշակին։ Այս նյութերի մեծ մասը հեղինակների կողմից գրվում է բարեխճությամբ, սակայն այդ ժամանակաշրջանի ֆինանսական փոխանցումների, շուկայի պատմության, ռուսական ֆինանսական էկոհամակարգի ոչ մանրամասն պատկերացումներով։ Դրա համար դրանք նվիրված էին ոչ թե իրականության ուսումնասիրությանն, այլ կոռուպցիայի վախերի վերացմանը և ֆինանսական շուկայում ապօրինի գործողություններից խուսափելուն։
Հերքում
Հետաքննությանը վերաբերող հերքումը գրվել է հետաքննության համահեղինակ Դրյու Սալիվանի կողմից (Դրյուն աերոկոսմիակական ինժեներ է, ով աշխատել է «Շաթըլ» նախագծում, բազմաթիվ լրագրողական մրցանակների դափնեկիր է)։ Նա գրում է, որ չնայած «Տրոյկա Դիալոգ» ընկերության հետ կապված ցանցի ընկերությունների միջոցով 2004 թվականից սկսած կասկածելի ծագում ունեցող մեծ գումարներ են անցել ՝ (1) չի կարելի պնդել, որ այդ գործարքներից որևէ մեկն անօրինական է, քանի որ երկրի օրենքները տարբերվում և տարբերվել են այդ տարիներին, (2) չի կարելի պնդել, որ «Տրոյկայի» համապատասխան ենթկառուցվածքներն իմացել են տվյալ միջոցների աղբյուրների անօրինականության մասին, (3) այդ ժամանակ Ռուսաստանի համար օֆշորային ընկերությունների համակարգի միջոցով իրականացվող գործողությունները, որոնք իրենց կողմից տրամադրված գումարները փոխանացում էին տեխնիկական պայմանագրերի հիման վրա, շուկայական նորմերն էին, և այդպիսի գործողությունների նպատակն էր պաշտպանել սեփականատերերի գաղտնիությունը և ունեցվածքը հարձակումներից։
Այնուամենայնիվ Ռուսաստանի՝ մեծությամբ երկրորդ բանկը հետաքննության մեջ կոչվում է «լվացքատուն», իսկ նյութերը, կարծես թե, ուղղված են կոնկրետ անձի՝ Ռուբեն Վարդանյանի վարկաբեկմանը։ Ընդհուպ մինչև այն, որ հետաքննությունում օգտագործված է նաև «ազգային հարցը»՝ ռուսական ներդրումային բանկիրի հայկական արմատները հիշատակվում են այնպես, ասես կապ ունեն գործի հետ։ Ռուբեն Վարդանյանի նկատմամբ հարձակումներ նախիկնում էլ են տեղի ունեցել։ Օրինակ՝ 2009թ ընդդիմադիր Ալեքսեյ Նավալնին Վարդանյանին մեղադրել է Սբերբանկի անվերադարձ և ոչ շուկայական վարկը «Սկոլկովո» բզնեսի դպրոցի շինարարության մասնակի ֆինանսավորման համար օգտագործելու մեջ։ Մեղադրանքներն անհիմն էին (վարկը տրամադրվել է դոլարով 13% տոկոսադրույքով, տոկոսները վճարվել են, վարկը մարվել է, հազիվ թե Սբերբանկն իր պորտֆելում ավելի հաջողված գործարք կգտնի)։ Սակայն Նավալնին, անտեսելով փաստերը, շարունակում է կրկնել իր մեղադրանքները մինչ օրս։
Այնուամենայնիվ, ի տարբերություն այդ դեպքի՝ OCCRP–ում հետաքննությունն իրականացրել են պրոֆեսիոնալ լրագրողներ՝ նրանք սովոր չեն ստելու, ուստի նկարագրված փաստերը կարելի է արժանահավատ համարել։ Կարևորն այն է, թե ինչպես պետք է մեկնաբանել այդ փաստերը և ինչ է դրանցից հետևում։ Կարդալով հետազոտությունը՝ մենք ներթափանցում ենք ներդրումային բիզնեսի իրական աշխարհ՝ աշխարհ, որտեղ ռացիոնալությունը գերակայում է էթիկայի և էսթետիկայի նկատմամբ։
Մուլտիընտանեկան գրասենյակ
Ի պատասխան՝ Ռուբեն Վարդանյանը նշում է, որ ցանցի ընկերությունները ներկայացրել են «Տրոյկա Դիալոգ» խմբի՝ 2004թ-ին ստեղծված, այսպես կոչված, բազմաընտանեկան գրասենյակը։ Սա HNWI-ների ֆինանսական և ներդրումային գործառնությունների համալիր սպասարկման համակարգ է `հարուստ անհատների համար: Այն փաստը, որ «Տրոյակա»–ն նման ծառայություններ է մատուցել հայտնի է։ Այսպիսի ծառայության մի մասը օֆշորային պատվիրատու ընկերությունների ստեղծումը և պահպանումն է։ Հաճախորդն օգնություն է խնդրում իր ակտիվների պահպանման համար, նրան խորհուրդ են տալիս պահպանել դրանք արտոնյալ հարկման գոտում, իսկ նա, որպես կանոն, խնդրում է ստեղծել այդպիսի ընկերություն, իսկ հետո կառավարել այն՝ կազմել փաստաթղթեր, հրամաններ ուղարկել, վճարել վարձավճարները և այլն։
Նման ծառայությունները տարեկան արժեն մեկ միլիոն դոլար մեկ ընկերության համար, լավ մուլտիընտանեկան գրասենյակը կառավարում է հարյուրավոր, եթե ոչ հազարավոր ընկերություններ․ նրա իրավաբանները պատվիրում են դրանց ստեղծումը, նրանք են վճարում հաշիվները, նրանք են վարում ընկերության հետ կապված նամակագրությունը՝ տպավորություն ստեղծելով, որ դա «իրենց» ընկերությունն է։ «Տրոյկա Դիալոգ»-ն, իսկապես, շատ օֆշորային ընկերություններ ունի։ Խումբը տասնյակ շուկաներում գործարքներ է իրականացրել և ծառայել է հազարավոր հաճախորդների։
Ռուսաստանի համար օֆշորները ևս մեկ կարևոր դեր են կատարում՝ դրամական միջոցները և գույքը փոխադրելով օֆշոր՝ հաճախորդները պաշտպանում են (ինչքանով հնարավոր է) իրենց սեփականությունը հանցագործներից և ուժայիններից։ Հենց այդպիսի պաշտպանության համար շատ հաճախորդներ ընտանեկան գրասենյակներին խնդրել են (և խնդրում են) ստեղծել իրենց կազմակերպությունների համար անվանական սեփականատերեր և նշանակել տնօրեններ՝ ոչ միայն նրա համար, որ չփայլեն գրանցամատյաններում և չընկնեն կոռումպացված քննիչի գրիչի տակ, այլ նաև նրա համար, որ ֆիզիկապես հնարավորություն չունենան հանձնել ակտիվները։
Համաշխարհային ֆինանսական համակարգերը վաղուց և շատ ակտիվորեն արձագանքել են այդ պահաջարկին։ White label-ը և Back-to-Back-ը տերմիններ են, որոնք նշանակում են պահպանել սեփական ակտիվները ֆինանսական խոշոր կառույցների օգնությամբ։ Այդ ծառայությունները պատրաստկամությամբ մատուցվում են շվեյցարական խոշորագույն բանկերի կողմից։ Օֆշորային իրավասության շրջանակներում հազարավոր մարդիկ (իրավաբաններից մինչև գյուղացիներ) աշխատում են որպես պրոֆեսիոնալ անվանական տնօրեններ և ընկերության սեփականատերեր։ Ռուսաստանը պաշտոնապես ընդունում է այս պրակտիկան։
Սակայն ցանկացած անվանական սեփականատեր կարող է լուրջ վտանգ ներկայացնել ակտիվների համար, եթե հանկարծ որոշի խաղալ շահառուի հետ։ Հետևաբար, բանկային պրակտիկայում ընդունված է ընկերության հաշվի փաստաթղթերում անվանական սեփականատիրոջ հետ նշել նաև իրական սեփականատիրոջը և նրանից ստանալ բոլոր գործարքների հաստատում։ Անվանական սեփականատերն, իհարկե, զգուշացվում է, որ ինքն իրավունք չունի որևէ գործողություն իրականացնել առանց շահառուի իմացության։
Հայ աշխատողը
Այստեղ արժե հիշել OCCRP-ի հետաքննությունից «հայ սեզոնային աշխատողների» մասին։ Մեծ է հավանականությունը, որ «Տրոյկա»–ի հաճախորդն ընդհանրապես փողերի լվացման համար չի նշանակվել օֆշորային ընկերության անվանական սեփականատեր։ Փողերի լվացման համար (ինչպես նաև «Տրոյկա»–ի սովորական գործառնությունների համար) ոչ մի իմաստ չկա օգտագործել անվանական տնօրեն, ինչը կարող է հեշտությամբ հայտնաբերվել Ռուսատանի տարածքում, բացահայտվել որպես նոմինալ։ Ավելի հեշտ է օգտագործել կիրպրոսցի կամ կայմանյան գյուղացու, իրավաբանի կամ քարտուղարի։
«Հայ սեզոնային աշխատողի» ներգրավման մի քանի պատճառ կարող է լինել։ Հաճախորդը չի խոսում անգլերեն, սակայն ցանկանում է նոմինալի հասանելիություն ունենալ։ Հաճախորդն ինչ–որ կապ ունի նոմինալի հետ (հետաքննության մեջ նշվում է, որ նոմինալներից մեկը «Տրոյկա Դիալոգի» գործընկերներից մեկի բարեկամն է)։ Հաճախորդը ցանկացել է, որ փաստաղթերը արագ ստորագրվեն։ Ի դեպ, միտքը, որ «հայ աշխատողը» կստորագրի փաստաթղթերն ավելի քիչ հարցերով, քան կիպրոսցի իրավաբանը և ավելի քիչ, քան կիպրոսցի քարտուղարը կամ գյուղացին, անհիմն է։ Իմ փորձը ցույց է տալիս, որ և այնտեղ, և այնտեղ մեծամասամբ հարցերի քանակը զրո է, հատկապես, եթե շահառուն նախապես ստորագրել է indemnity letter–ը՝ նոմինալին պատասխանատվությունից ազատող նամակը։
Ի վերջո, ամբողջովին անհիմն է այն տարբերակը, որ հայ աշխատողը տեղյակ չի եղել իր դերի մասին։ Պատկերացրեք, որ ոմն ռեյդեր գտնում է ընկերություն, որը պահում է ակտիվներ և որը պատկանում է այդպիսի աշխատողի։ Աշխատողին գտնելը հեշտ է (ինչպես պարզեցին լրագրողները)։ Ռեյդերը գտնում է նրան և արագորեն պարզում, որ նա ոչինչ չգիտի։ Հետո 1000 ռուբլու դիմաց ռեյդերը ստորագրել է տալիս փաստաթղթեր՝ ընկերությունն իրեն փոխանցելու մասին (կամ կեղծում է ստորագրությունը․աշխատողը այսպես թե այնպես ոչինչ չգիտի)՝ վերջ՝ ակտիվը գնաց։ Անգամ ամենահիմար հաճախորդներն այդպես վարվել չեն կարող։ Նոմինալները ամեն ինչ լավ գիտեին, իրենց դերի համար գումար էին ստացել (99%–ով կանխիկ) և զգուշացվել են գործելու կանոնների մասին։ Եվ իհարկե, նրանց զգուշացվել է, որ շատ չխոսեն։ Դրա համար էլ «հայ աշխատողը» չի ասել լրագրողին, որ նա իրավիճակի մասին տեղյակ է եղել և երբեք էլ չի ասի՝ «իսկ եթե ինչ–որ բան լինի» սկզբունքից ելնելով։
Այլ հարց է թե արդյո՞ք կարող է այդ նոմինալի (կամ այլ ցանկցած նոմինալի) ստորագրությունը կեղծված լինել հենց ընտանեկան գրասենյակում կամ հաճախորդի կողմից։ Տխուր պատասխան՝ կարող էր և ամենայն հավանականությամբ ժամանակ առ ժամանակ կեղծվել են։ Միայն այն ոչ մի կապ չունի փողերի լվացման հետ․դա խոսում է միայն կրտսեր իրավաբանների ծուլության մասին, որոնք երբեմն ստորագրություն ստանալու վրա ժամանակ վատնելու փոխարեն իրենք են ստորագրել կամ pdf-ֆայլի սքան են տեղադրել։ «Իսկ ինչ կա՝ այսպես թե այնպես նա կստորագրեր»։
Ցանցի կառուցվածքը
Հետաքննությունը մեկնաբանել առաջարկելիս OCCRP–ի լրագրողները բանավոր ինձ ասացին «բազմաթիվ խճճված ներքին ցանցային գործարքների» մասին՝ դրանք որակելով obscure՝ պղտոր։ Այդ ժամանակ ես պատասխանեցի, որ գործարքների մեծ քանակությունը «վատ նշան է»։ Սակայն հետաքննության գործում հիշատակվում է ոչ այնքան մեծ թվեր և կարևորը՝ ցանցի ոչ շատ մեծ ներքին շրջանառություն։
Ունենալով 4 միլիարդ դոլար մուտքում և նույնքան էլ ելքում՝ ցանցի ներքին գործարքները կազմել են 9 միլիարդ դոլարից քիչ։ Նույնիսկ եթե ենթադրենք, որ «Տրոյկա»–ի ընտանեկան գրասենյակի ներսում իրականացրել են միայն լիկվիդացիայի կառավարում և ազատ միջոցները «վաճառվել են» հենց իրենց բրոքերին կամ այլ բանկերին (իսկ ես հստակ գիտեմ, որ այդպես էլ եղել է․ դա արել է ոչ միայն «Տրոյկա»–ն, այլ նաև բոլոր բանկերը՝ դա միանգամայն օրինական գործողություն է) ներքին շրջանառությունն արդեն ավելի շատ կլինի։
Բայց իհարկե ավելի շատ ներքին գործարքներ են եղել՝ հաճախորդները վաճառել են արժեթղթեր, վերցրել և տվել են վարկեր, միջոցներ են ներդրել և վերադարձրել են դրանք, մեծ քանակությամբ back-to-backs իրականացվել (վարկեր են տվել հենց «Տրոյկային» և անմիջապես ստացել են այն այլ վայրում) և այլն։ Այսպիսով՝ ցանցի ներսում բազմաթիվ գործարքների միջոցով փողերի լվացման գաղափարը կարելի է մոռանալ․ եթե այնտեղ եղել է լվացում, ապա շրջանառությունը դրա մասին չի վկայում։
Ավելին, եթե իմ մոտավոր հաշվարկները (հիմնված տվյալների վրա, որոնք մենք, աշխատելով «Ренессанс Управление инвестициями»–ում, հավաքել ենք շուկայի մասին) ճիշտ են, ապա «Տրոյկա Դիալոգ»-ն օրական հարյուրավոր միլիոն դոլարների գործարքներ է իրականցրել՝ կապված հաճախորդների հաշիվների հետ։ Ուսումնասիրված յոթ տարիների ընթացքում նրա շրջանառությունը պետք է գերազանցի 0.5 տրիլիոն դոլարը (իսկ ավելի հավանական է և 1 տրիլիոն դոլարը)։ Այսինքն՝ OCCRP–ի առանձնացրած գործողությունները կազմել են բիզնեսի շրջանառության 1 %-ը։ Մի կողմից պարզ չէ, թե ինչ սարսափելի գաղտնիքներ են թաքնված մնացած 99%-ում։ Մյուս կողմից էլ՝ հաճախորդների գործարքներից առանձնացնել 1 %-ը ամբողջ շրջանառությունից և մեղադրել նրանց փողեր լվանալու մեջ, ակհայտ անհիմն է։
Հանցագործության հետքերը
«Տրոյկայի» գործարքների ծավալի 1%-ի մեջ հետաքննողները գտել են «Մագնիտսկու գործում», «Շերեմետևոյի գործում» և «Տիխոմիրովի գործում» նկատված կազմակերպություներին պատկանող գումարների հետքեր։ Բոլոր երեք դեպքերում փողերի լվացմանը մասնակցած ընկերությունները փողերը փոխանցել են «Տրոյկա»-ի ցանցին, իսկ հետո հետաքննողները ենթադրում են, որ այդ գումարները գնացել են ավելի հեռու՝ հանցագործ շահառուներին։ Պետք է խոստովանել, որ դա բավականին հնարավոր իրավիճակ է։ Այն պահին, երբ կատարվել են այդ փոխանցումները, բոլոր երեք աղմկալի գործերը դեռևս աղմակալի չէին, գործեր չէին։ «Մագնիստկու գործով» գործել են նույն ընկերությունները, որ դրանից առաջ գործում էին Hermitage ֆոնդի ակտիվներում նրանց պետք չէր «Տրոյկա»-ում հաշիվ բացել. նրանք այնտեղ էին արդեն շատ տարիներ։ Այս հաշիվներում միջոցների շարժը business as usual էր։
2008 թվականին համաձայնությունը բանկերում ևս բարձրունքում չէր՝ հաշիվները բացում էին հարցազրույցով։ Ռուսական բրոքերների հաճախորդների փաստաթղղթերի ձևավորումը բավականին ձևական էր․ փաթեթն, իհարկե հավաքվել է, սակայն հիմնականում կանոնադրական փաստաթղթերը, եկամտի աղբյուրները նկարագրվել են բառերով և չեն հաստատվել, երբեմն չի ստուգվել անգամ ինտերնետային տեղեկատվությունը։ Բանկում ներդրումը կատարյալ միջոց էր գումարների դուրսբերման և լվացման համար, այնքան կատարյալ, որ բանկն ընդհանրապես պարտավոր չէր տեղյակ լինել տեղի ունեցածի մասին։
«Տրոյկա» ընկերության միջոցով դուրս հանված միջոցների խմբերի գործունեությունը մասշտաբով այնքան էլ մեծ չի եղել։ Հետաքննողները պնդում են, որ Hermitage ընկերության կողմից գողացված 230 միլիոնից 130 միլիոնը դուրս է բերվել «Տրոյկա» ընկերության միջոցով։ Սա զգալի գումար է, բայց ես կարծում եմ, որ այստեղ տվյալները սխալ են։ Hermitage–ի գործով միջոցների դուրսբերումն արդեն բազմիցս ուսումնասիրվել և նկարագրվել է։ Հանցագործները, նախքան միջոցների՝ արտասահման դուրսբերումը, Ռուսաստանում մոտ 10 հազար գործարքներ են իրականացրել, որպեսզի թաքցնեն հետքերը։ Եվ հետքերն, իհարկե, թաքցրել են, այդ թվում՝ բանկիրներից։
Միջոցների մեծ մասը դուրս են հանվել մոլդովական բանկերի և Trasta Commerzbanka–ի միջոցով (ի դեպ ակամայից մասնակցել են CitiBank և Credit Suisse–ի դուրսբերմանը և ոչինչ չեն նկատել)։ «Յուկիո բանկի» միջոցով իրականցված գործողությանն ուղղակի չէր կարող մնալ գումարի կեսից ավելին՝ հաշվի առնելով այն, որ մինչև OCCRP ոչ ոք այս գործի հետ կապված չի հիշատակել «Յուկիո»–ին։ Ամենայն հավանականությամբ այդ 130 միլիոն դոլարի մի մասը Hermitage ընկերության առևտրային շրջանառությունն է, որը կապ չունի փողերի լվացման հետ։
Չի կարելի բացառել, որ «Տրոյկա»-ում ինչ–որ մեկը կարող էր իմանալ իր համակարգով փոխանցված գումարների բնույթի մասին, բայց դա քիչ հավանական է թվում. ոչ մի հատուկ աջակցություն այդ փոխանցումների համար «Տրոյկա»-ից չի պահանջվել, ինչի՞ համար հանցագործները բրոքերներին պիտի տեղյակ պահեին իրենց գործերի մասին։
Ավտոպահեստամասեր
Հետաքննության մեջ ամենից տհաճն այն չէ, որ ցանցի ընկերությունները կապվում են հայտնի հանցագործությունների հետ, այլ այն, որ ցանցի ընկերությունները կնքել են մեծ գումարնների ֆիզիկական ապրանքների առքուվաճառքի պայմանագրեր (ըստ լրագրողների)։ Լրագրողները ենթադրում են, որ այդ կերպ ընկերությունից ընկերություն է փոխանցվել դրամական միջոցներ։ Առաջին հայացքից դա խարդախություն է թվում։ Սակայն լրագրողական հետազոտության ավելի ուշադիր ուսումնասիրությունն ավելի մեծ հարցեր է առաջ բերում։
Ֆինանսկան աշխարհում, եթե անհրաժեշտ է օֆշորային ընկերությունից գումար փոխանցել ընկերության մեկ այլ սեփականտիրոջ, ապա ավանդաբար օգտագործվում է փոխհատուցման վարկային սխեման։ Օֆշորային աշխարհում այն չի հարկվում, չի արգելվում և հարցեր չի առաջացնում։
Ճիշտ է՝ հնարավոր է իրավիճակ (հազվադեպ, բայց հնարավոր է), երբ անհրաժեշտ է ոչ թե փոխանցել գումար, այլ ձևացնել,, որ ստացողն այն ազնիվ է աշխատել։ Սակայն այդ նպատակի համար առկա ունիվերսալ միջոցը՝ արժեթղթերով կամ արժույթով գործարքն ավելի հարմար է՝ իր ածանցյալներով․ դրանք կարելի է ստորագրել հետին ամսաթվով, փոխարժեքը բարձրացնել, չափերը սահմանափակ չեն։ Ինչու՞ պիտի ինչ–որ մեկն օգտագործի ապրանքների հետ կապված բարդ սխեման։
Պատկերը չի ամբողջանում։ Գուցե «Տրոյկա»–ի հաճախորդները գործարարներ էին, որոնք իրականում վաճառել են ֆիզիկական ապրանքներ․նրանք կարող էին թողնել ընկերությունների միջոցով, որոնց կառավարում էր «Տրոյկա»-ն։ Գուցե այդ պայմանագրերը հաճախորդների աշխատանքներն են (ինչ կարողացել են, դա էլ արել են սկզբունքով)։ Այդ դեպքում ընտանեկան գրասենյակի աշխատակիցները պարզապես փոխանցել են վճարումներն՝ առանց ապրանքի առաքման նրբությունների մեջ խորանալու։ Հնարավոր է ես սխալվում եմ, և «Տրոյկա»-ի իրավաբաններն են խորհուդ տվել հաճախորդներին այդպիսի պայմանագրեր, բայց դա հազիվ թե, քանի որ շատ անգրագետ իրավաբաններ պետք է լինեն նման բան անելու համար։
Հարկ է նշել, որ հետաքննության մեջ գրեթե ոչինչ չկա արժեթղթերի հետ կապված կեղծ գործարքների մասին՝ բացառությամբ տուգանքի գործարքի չեղարկման մեկ դեպքի, (Roldugin ընկերության հետ կապված): Այսպիսով՝ ամենայն հավանականությամբ հետաքննության արդյուքները վկայում են «Տրոյկա»-ի ընտանեկան գրասենյակում կեղծ գործարքների բացակայության (կամ քիչ օգտագործման) մասին։
Երկու արքայազն և թավջութակ
Արքայազն Չարլզին և երգիչ Պրինցի համեգին գումար փոխանցելը, դպրոցների համար վճարումները և այլ ծախսեր չպետք է հիշատակվեն ընտանեկան գրասենյակի աշխատանքի համատեքստում։ Սա ակնհայտորեն ընդգրկված է հետաքննությունում գեղարվեստական ազդեցություն ստանալու համար․ անուներն ու գումարները կազմում են սովետական ֆիլմից գանգստերի ամբողջական պատկեր։ Նա գողանում է ցերեկը, իսկ գիշերը շքեղ կյանք է վարում։ Ընտանեկան գրասենյակի շատ հաճախորդներ իրականում շքեղ կյանք են վարում, բայց դա տեսնելու համար պետք չէ հետաքննել ֆինանսական տվյալները և փնտրել գաղտնի օֆշորներ, բավական է գնալ Մոսկվայի կենտրոն կամ զբոսանավերի ու ինքնաթիռների, Եվրոպայի լավագույն հանգստի գոտիների առանձնատների և Լոնդոնի կենտրոնի տների սեփականատերերի ցուցակները կարդալ։
Նույնը վերաբերում է նաև ներդրումներին՝ կարևոր չեն վրացական ջրամատակարարումը և РАО ЕЭС–ը եղել են ներդրումների օբյեկտներ։ Ներդնելը ներդրումային բանկի ուղղակի խնդիր է և զարմանալի կլիներ «Տրոյկա»-ում նման գործունեության չհանդիպելը։ Առանձնահատուկ ուշադրության է արժանի հայտնի թավջութկահար Սերգեյ Ռոլդուգինին պատկանող գումարների տեղաշարժը ցանցից ընկերություն։ Աչալուրջ լրագրողները հարց են տալիս՝ հաշվի առնելով Ռոլդուգինի և Պուտինի բարեկամական հարաբերությունները, կարո՞ղ է այդ վճարումը կաշառք համարվել։ Սակայն այս հարցին պատասխանել հնարավոր չէ․ կաշառքը տարբերվում է հովանավորչության վճարից և բարեգործությունից միայն մեկ բանով՝ ստացողի պատասխան գործողությամբ։ Ով էր կանգնած Ռոլդուգինի հետևում կոնկրետ այս անգամ և ինչ է նա արել ի պատասխան, ամենայն հավանակնությամբ ոչ ոք երբևէ չի իմանա։ Հնարավոր է միայն մեծ հավանականությամբ պնդել, որ վճարումը չի արվել «Տրոյկա»-ի անունից։ «Տրոյկա»-ն ոչինչ չուներ խնդրելու և ոչինչ չի ստացել։
Այն ժամանակ, երբ տեղի են ունեցել գործարքները «Տրոյկա Դիալոգը» ակտիվորեն համագործակցում էր РГК «Ростех»–ի հետ, որը վստահելի գործընկեր էր այնպիսի բարդ նախագծերում, ինչպիսն են ВАЗ-ը և КамАЗ–ը, «Տրոյկա»- աշխատակիցներն ակտիվորեն խորհրդատվություն էին տրամադրում «Ростех»–ի ղեկավարությանը։ Օգնության կարիք ունենալու դեպքում Վարդանյանը կդիմեր նրանց, ոչ թե իր լավագույն ռազմավարական հաճախորդի ղեկավարին։ Այնպես, որ գրեթե անկասկած Ռոլդուգինի գումարների շարժը տեղի է ունեցել հաճախորդի պատվերով։ Գուցե մենք մի օր կիմանաք դա, գուցե՝ ոչ։
Ֆինկվիզիցիա
Եթե դուք հետաքննությունն անաչառ կարդաք, ապա միակ եզրակացությունը, որ կարելի է դրանից անել, ոչ մի կերպ նոր չես անվանի։ Ֆինանսական ինստիտուտների հետ կապված օրենսդրությունը 10 տարի առաջ այնքան խիստ չէր, որքան այսօր պահանջում է եվրոպական օրենսդրությունը, ուստի դրանք կարող էին օգտագործվել փողերի լվացման համար։ Այս եզրակացությունն ավելի օրիգինալ չէ այն եզրակացությունից, որ դանակով կարելի է մարդ սպանել։ Այնուամենայնիվ, երբեք ոչ մեկի մտքով չի անցել Solingen ընկերությանը մեղադրել սպանության մեջ, իսկ դանակները շարունակում են ազատորեն վաճառվել, այս դեպքում՝ օրենսդիրների մտքով դեռ չի անցել հանցագործության մեջ մեղադրել դրա գործիքը ստեղծողին։
Ֆինանսական աշխարհում իրավիճակը, ցավոք, ավելի լարված է դառնում։ Առաջատար երկրների իրավապահ մարմիններն ի վիճակի չեն ինքնուրույն զբաղվել հանցագործներով, որոնք փողեր են լվանում և խուսափում են հարկերից, այդ թվում նաև նրա համար, որ շատ երկրներում փողերի լվացումը և հարկերց խուսափումը սկսվում է վերին մակարդակից։ Այս պայքարում արդեն զոհաբերվել է բանկային գաղտնիքը, և դեռ ավելի ու ավելի են ուզում օգտագործել ֆինանսական հաստատությունների հնարավորությունները։ Բայց վերջիններից պահանջել ավելի քան օրենքի տառին հետևելը, առնվազն անհիմն է․բանկերը և բրոքերները ստեղծված են ոչ թե հանցագործներ բռնելու, այլ ֆինանսական գործարքներ իրակացնելու համար։
Այս իմաստով հետաքննության կողմից ֆինանսական ինստիտուտների վրա շեշտադրումը նման է պակաս դիմադրության հանդիպելու ուղիով ընթանալուն։ Փնտրիր ոչ թե այնտեղ, որտեղ թաքնված է, այլ լապտերի տակ։ Արդյունքում բարի համբավի վտանգման տակ է հայտնվում այն շատ քիչ ներդրումային բանկերից մեկը, որն աննախադեպ մեծ ներդրումներ է կատարել ռուսաստանյան շուկայում, արդյունաբերությունում, ֆինանսական հատվածի զարգացման, ներդրումային բանկերի ստանդարտների ստեղծման մեջ, որոնք իր գոյության ժամանակ ավելի վատը չէին, քան զարգացած երկրներում։
Հետաքննության մեջ շփոթում են «ով է խախտել օրենքը» և «ինչի օգնությամբ է այն խախտվել» հարցերը, հնարավոր կասկածները բխում են անմեղ փաստերից, որոնք ավելացվում են գործին փայլ տալու համար։ Կոռուպցիայի, փողերի լվացման, քրեական գործարքներ բացահայտել և ցուցադրել ձգտող լրագրողների աշխատանքի նկատմամբ ամենայն հարգանքով՝ հարկ է հիշել ֆինանսական համակարգի ողջ արժեքը: «Տրոյկա»-ի հետ մեկտեղ մոտ մեկ տասնյակ խոշորագույն բանկեր են նշվում միայն այս հետաքննության մեջ: Եթե շարժվենք նույն ուղղությամբ, կարող ենք հասնել արդյունավետ ֆինանսական մեքենայի կաթվածին՝ ֆինանսական հաստատությունները կվախենան ցանկացած բարդ գործարքների իրականացումից, համապատասխանության ստուգման գործընթացը տարիներ կտևի, հաճախորդների դրամի սառեցման դեպքերը կդառնան մշտական:
Պետք չէ հուսալ, որ սա կկանգնեցնի հանցագործներին․հանացագործությունները կիրականացվեն տեղական բանկերի և ոչ հայտնի կազմակերպությունների միջոցով, կդառնան ավելի ճկուն, դուրս կգան կրիպտոարժույթներով։ Վերջ ի վերջո մենք տեսնում ենք իրականությունը՝ սովորական հաճախորդի հաշիվ բացելու մի քանի ամիս տևող գործողության ֆոնին գնդապետ Զախարչենկոն առանց խնդիրների շվեյցարական Falcon բանկում պահել է 300 միլիոն դոլար։ Յուրաքանչյուր ոք պետք է իր գործն անի՝ իրավապահ մարմինները բռնեն հանցագործներին, բանկերը գործարքներ իրականացնեն։ Բանկերից և բրոքերներից պետք է հարցնել ոչ թե ում գումարն են փոխանցել, այլ պահպանել են, արդյոք բոլոր ընթացակարգերը։ Ցավոք 2008թ–ից առաջ այդ հարցը չես տա արդեն ոչ մեկի, գումարած նաև այն հանգամանքը, որ այդ ժամանակ ընթացակարգերն էլ արդյունավետ չէին։