Առաջին մաքրումը (տերմինը պատկանում է Լենինին) տեղի է ունեցել 1921 թվականին։ Հատուկ ուշադրություն էր դարձվում սոցիալական ծագմանը և Քաղաքացիական պատերազմին մասնակցությանը։ 1922 թվականին ԽՄԿԿ անդամների թիվը 732-ից հասնում է 410 հազարի։ Գրեթե մեկ երրորդը զրկվում է կուսակցական տոմսերից «անկայունության» և «պարապության» պատճառով, մեկ քառորդը՝ «մորթապաշտության» և «բուրժուական կյանքի ուղու» պատճառով։
Հաջորդ մաքրումը 1929 թվականին էր և ուղղված էր մանր բուրժուական տարրերի դեմ։ Խորհրդային «նորույթում» դա նշանակում է, որ այն ուղղված էր գյուղացիության դեմ։ Մասնավորապես այն մասի, որը որոշել էր կուսակցական տոմսերը որպես պաշտպանիչ վահան ծառայեցնել ռազմական կոմունիզմի և շարունակական կոլեկտիվացման ժամանակաշրջաններում։
Սակայն բոլշևիկյան կուսակցությունը շարունակում էր աճել։ 1931-1932 թվականներին կուսակցությանն անդամակցում էր 1,4 միլիոն մարդ։ Այսինքն այնքան, որքան մնացել էր նախորդ մաքրումից հետո։ Կուսակցության վերին ղեկավարությունը դժգոհում է, որ ընդունելությունն իրականացվել է առանց պատշաճ ստուգման։ ԽՍՀՄ մատակարարման ժողովրդական կոմիսար Անաստաս Միկոյանը խորհրդային առևտրականների հետ հանդիպման ժամանակ բացահայտ ասել է. «Կոմունիստի համար ավելի հեշտ է գողանալը, քան մյուսների։ Նա ապահովված է կուսակցական տոմսով»։
ԽՄԿԿ կենտրոնական կոմիտեի որոշմամբ նախատեսված էր մաքրումն իրականացնել «բարեկամական և բարյացակամ մթնոլորտում»։ Գործնականում այնքան էլ այդպես չէր։ Երբ ստուգող անձը հայտնվեց մաքրման հանձնաժողովի առջև, նրան հրամայեցին՝ «կուսակցական տոմսն ու զենքը՝ սեղանի վրա»։ Այդ տարիներին կուսակցության անդամների համար շատ հեշտ էր ստանալ մարտական հրացան կամ ատրճանակ կրելու թույլտվություն։ Եվ «մաքրողները» վախենում էին, որ «մաքրվողը» կարող է զենքն օգտագործել որպես վերջին փաստարկ։ Նման դեպքեր նույնպես եղել են։
Կուսակցությունից դուրս գալու հիմքերն այսօրվա չափանիշներով շատ ծիծաղելի են։ Ահա մի քանիսը՝ «սովխոզի կովի օգտագործման և դա ժխտելու համար», «խորհրդային թերթեր չկարդալու համար», «կուսակցությանը միանալու և գրանցման գործընթացում սոցիալական ծագումը թաքելու համար»։ Եվ ահա ինչպես էին աշխատում մաքրման հանձնաժողովները։ Ռազմական խորհրդի անդամ Ի. Գրինբերգի խոսքով՝ «կուսակցության փաստաթղթերի ստուգման ընթացքում այնպես էր պատահում, որ հաճախ 2-3 մարդու հեռացնում էին, որպեսզի հետո չասեին, որ քչերին են հեռացրել»։ Ինչ էլ ասվի՝միևնույնն է՝ պլանային տնտեսությունը մեծ արժեք է։
Կուսակցությունից հեռացրին նույնիսկ գրող Նիկոլայ Օստրովսկուն։ Որոշ տեղերում կուսակցության թարմացման գործընթացը գերազանց է անցել։ 1933 թվականին Կուբանի և Դոնի կուսակցական կազմակերպությունները կորցրեցին իրենց կազմի ավելի քան կեսը։ Ընդհանուր առմամբ, մաքրման արդյունքում կոմունիստների 18%-ը դուրս մնաց կուսակցությունից, իսկ 15%-ն ինքնուրույն դուրս եկավ շարքերից։ «Մեծ ահաբեկչության» նախօրեին ԽՄԿԿ-ում մնալը դարձել էր առավել վտանգավոր։
1939 թվականին 18-րդ համագումարի ժամանակ Ստալինը հայտարարել է, որ մաքրման աշխատանքները լավ ազդեցություն են ունեցել, սակայն ուղեկցվել են բազմաթիվ սխալներով։ Դրանցից առնվազ երկուսը ամբողջ երկրի համար ճակատագրական հետևանքներ ունեցան։
ՍԽԱԼ № 1՝ Լենինգրադի կուսակցության պատմության ինստիտուտում ցածր շերտի մի կուսակցական որպես հրահանգիչ էր աշխատում։ 1934 թվականի ապրիլին նա հեռացվել էր ԽՄԿԿ-ից այն բանի համար, որ մերժել էր տրանսպորտային խնդիրների կարգավորման շուրջ աշխատել կուսակցության համար։ Թեև որոշ ժամանակ անց նրա կուսակցական տոմսը վերականգնում են, սակայն քանի, որ դժգոհություններ ուներ և այլևս որպես հրահանգիչ չէր աշխատում, սկսում է Լենինգրադի մարզկոմի և քաղկոմի գլխավոր քարտուղար Սերգեյ Կիրովի դեմ բողոք-դիմումներ գրել։ Այդ նամակները մնում են անպատասխան և կուսակցության վիրավորված անդամը (նրա ազգանունն, ի դեպ, Նիկոլաև էր) լիցքավորում է իր ատրճանակն ու կրակում Կիրովի վրա։ Այս սպանությունը ծառայեց որպես ԽՍՀՄ-ում սկսվող «մեծ տեռորի» արդարացում։
ՍԽԱԼ № 2՝ 30-ականների ճնշումների գաղափարախոսներից մեկը դարձավ մի մարդ, ով անցել է կուսակցական մաքրման բոլոր զտիչների միջով։ Նա մենշևիկ էր։ Եվ այն էլ այն դեպքում, երբ նույնիսկ Լենինը պահանջում էր՝ հարյուրավոր նախկին մենշևիկներից կուսակցությունում թողնել միայն մեկին, դեռ ավելին՝ հարյուր անգամ էլ տարբեր ձևերով ստուգեն։ Երկրորդ, փետրվարյան հեղափոխությունից հետո լինելով Մոսկվայի Յակիմանկա թաղամասի ոստիկանության կոմիսար՝ հրամանագիր է ստորագրել ժամանակավոր կառավարության հրամանով իրեն հանձնված տարածքներում անշեղ կատարել գերմանական լրտես Լենինի հետախուզման, կալանավորման և գերմանական դատարանին հանձնման հրամանը։ Ի դեպ, նրան անվանում էին Անդրեյ Վիշինսկի։ Նա եղել է ԽՍՀՄ դատախազ և «խոստովանությունն ապացույցի թագուհին է» թեզի հեղինակը։
Կուսակցական զտումների ընթացքում այս ընտրողականությունը բավական ընդգծված շեշտվել է դեռևս շնորհազուրկ բոլշևիկ Լև Տրոցկու կողմից։ Արդեն որպես էմիգրանտ՝ նա այսպես է գրել ԽՍՀՄ կուսակցական պաշտոնյայի ճակատագրի մասին։ «Եթե նա գողության մեջ բռնվել է, կաշառք է տվել կամ վերցրել, ծեծել կամ բռնաբարել է ենթակային, մի խոսքով, նա «կուսկացության էթիկայի դեմ լուրջ զանցանք է գործել», սակայն դրա հետ մեկտեղ շարունակում է հավատարիմ մնալ իշխանությանը, ապա այդ «օգտակար» մարդուն պետք է այլ աշխատանք առաջարկել։ Անգթություն խորհուրդ է տրվում ցուցաբերել միայն քաղաքական հակառակորդների նկատմամբ։ Հլու-հնազանդ կաշառակեր մարդը թշնամի չէ, ազնիվ ընդդիմադիրը՝ մահացու թշնամի է»։ Սրանք 70 տարվա վաղեմության խոսքեր են, բայց թվում է՝ երեկ են գրվել։
Հրապարակման բնօրինակը՝ «Аргументы и Факты» թերթի կայքում։