«Մեդունովի գործի» շուրջ հակասական դիրքորոշումներն ու վեճերը դեռ շարունակվում են։ Ոմանք հավատում են, որ ազդեցիկ կուսակցական գործչի դեմ այդ պատմությունը քաղաքական պայքարի համատեքստում էր, մյուսներն առարկում են՝ մասշտաբային չարաշահումների փաստերն իսկապես աղաղակող էին։
1997 թվականի սեպտեմբերին, երբ Մոսկվան շոկի մեջ էր տների պայթունից, իսկ Դաղստանում ետ էին մղվում Շամիլ Բասաևի խմբավորման ներխուժումները, մի շարք լրատվամիջոցներում պայթեց «Խորհրդային Միության առաջին կոռուպցիոների» մահվան մասին լուրը։ «Կոռուպցիոների հուղարկավարությանը ներկա էին Կրասնոդարի երկրամասի նահանգապետ Նիկոլայ Կոնդրատենկոն, ինչպես նաև Կուբանի մի քանի պաշտոնյաներ, գործարարներ և հասարակական գործիչներ։ Նրանց համար Սերգեյ Ֆյոդորովիչ Մեդունովը մնաց որպես ուժեղ և փութաջան մարդ, ով շատ բան էր արել Կրասնոդարի երկրամասի համար՝ փոխարենն անարդարացիորեն ենթարկվել էր քաղաքական հետապնդումների։
«Օվկիանոսի» սոչիական հետքերը
Այսպես կոչված «Ձկնային գործի» հետաքննության շրջանակում քննիչները դուրս եկան Սոչիի «Օվկիանոս» խանութի տնօրեն Արսեն Պրուիձեի հետքերի վրա։ Իրավապահ մարմինները Պրուիձեի մասին բավական նյութեր էին հավաքել։ Վերջինս, վախենալով ամենադաժան պատժից, ցուցմունքներ տվեց այն մարդկանց դեմ, որոնց հետ կիսում էր իր եկամուտները։ Պրուիձեի բացահայտումները իրավապահներին տարան դեպի Սոչիի քաղաքապետ Վյաչեսլավ Վորոնկովի կողմ, ով շուտով ձերբակալվեց և տեղափոխվեց Լեֆորտովոյում գտնվող ԽՍՀՄ ԿԳԲ-ի քննչական մեկուսարան։ Սոչիի քաղաքապետը մոտ էր Կրասնոդարի շրջանային կոմիտեի առաջին քարտուղար Սերգեյ Մեդունովի հետ։ Սա մեծամասշտաբ սկանդալ էր։ Ստալինյան դաժան ժամանակներում կուսակցության քարտուղարները զրկվեցին իրենց պաշտոններից, իսկ հետո էլ կյանքից՝ քաղաքական մեղադրանքներով։ Սակայն նման մեծ չափերի կոռուպցիա Խորհրդային Միությունը դեռևս չէր տեսել։
Օրինակելի երկրամասի սեփականատերը
Սերգեյ Մեդունովը ծնվել է Սլեպցովսկայա գյուղում երկաթուղային աշխատողի ընտանիքում։ 16 տարեկան հասակում ավարտել է տեխնիկումը, որից հետո աշխատել դպրոցում։ 1939 թվականին Մեդունովը զորակոչվել է Կարմիր բանակ, որտեղ ծառայությունը տևել է ութ տարի։ Նա անցել է պատերազմի միջով, իսկ 1947 թվականին կուսակցական աշխատանքի համար ուղարկվել է Ղրիմ։ 1951 թվականին Մեդունովն արդեն ղեկավարում էր Յալթայի կուսակցության քաղկոմը, որտեղ իրեն դրսևորեց որպես տաղանդավոր ղեկավար, ով ինքնուրույն, առանց ավագ ընկերների կարող էր լուծել խնդիրները։ 1959 թվականին Մեդունովը, ով հեռակա ավարտեց ԽՄԿԿ կենտրոնական կոմիտեի բարձրագույն կուսակցական դպրոցը, դարձավ Սոչիի քաղկոմի առաջին քարտուղար։ Կրկին իրեն լավագույնս դրսևորեց, այնուհետև տեղափոխվեց Կրասնոդար, որտեղ 1973 թվականին դարձավ ԽՄԿԿ-ի Կրասնոդարի շրջանային կոմիտեի առաջին քարտուղար, այսինքն, այսօրվա լեզվով՝ տարածաշրջանի ղեկավար։
Փաստը, որ Մեդունովի օրոք Կրասնոդարի երկրամասը ծաղկում էր, չեն հերքում նույնիսկ նրանք, ովքեր մեղադրում են կուսակցական ղեկավարին չարաշահումների մեջ։ Սա ոչ միայն գյուղատնտեսության բարձր ցուցանիշների մասին էր, այլև տարածաշրջանի առողջարաններում հանգստացողների կայուն աճի։ Նրա օրոք ծաղկում էր մշակութային կյանքը, բացվեց դրամատիկական թատրոն, կառուցվեց կրկես։ Մեդունովի օրոք Կրասնոդարի երկրամասը նշանավորվեց ԽՄԿԿ կենտրոնական կոմիտեով, ԽՍՀՄ նախարարների խորհրդով, Արհմիությունների համամիութենական կենտրոնական խորհրդով, Կոմսոմոլի կենտրոնական կոմիտեով, որոնք վստահվել էին Կրասնոդարի երկրամասին, Սոչի քաղաքին, Բրյուխովեցկայայի, Կանևսկայայի, Կրասնոարմեյսկիի շրջաններին։
Շրջանի ղեկավարը բարեկամական հարաբերություններ ուներ Լեոնիդ Բրեժնևի հետ։ Մեդունովը վերականգնել էր «Малая земля»-ի մի շարք օբյեկտներ, որտեղ պատերազմական տարիներին կատաղի մարտեր են ընթացել, և որտեղ կռվել է Լեոնիդ Իլիչը։ Գլխավոր քարտուղարը զգացմունքային մարդ էր և դրանից հետո Սերգեյ Ֆյոդորովիչին թույլ տվեց մտերմանալ իր հետ։ Բրեժնևը սիրում էր գեղեցիկ խնջույքներ, և երբ գլխավոր քարտուղարը եկավ Կրասնոդարի երկրամաս, Մեդունովը ապահովեց Լեոնիդ Իլիչի այս բոլոր պահանջները բարձրագույն մակարդակով։
Կրասնոդարի երկրամասի քաղկոմի առաջին քարտուղարը ցանկանում էր, որ նրան վստահված շրջանը լինի ամենալավն ամենուր և ամեն ինչում։ Ենթականերին, որոնք կարող էին ապահովել բարձր ցուցանիշներ, նա պատրաստ էր ներել ամեն ինչ։ Ձեռներեց ընկերներն օգտվում էին այդ հանգամանքից։ Խոսակցություններ կային, որ Մեդունովը սպասում էր Մոսկվայում իր հետագա կարիերայի շարունակությանը գյուղատնտեսության նախարարի պաշտոնում։ Բայց դրա փոխարեն սկսվեց հետաքննություն, որի մեջ ընկան շատ ու շատ մարդիկ, ովքեր կապված էին Կոմունիստական կուսակցության տարածաշրջանային կառույցի ղեկավարի հետ։
Բորոդկինայի մեծագույն ծառայությունը
1982 թվականին իրավապահ մարմինները տեղեկություն ստացան այն մասին, որ Գելենջիկի ռեստորաններից մեկում տեղի են ունենում էրոտիկ ֆիլմերի գաղտնի ցուցադրություններ։ Ոստիկանությունը ժամանեց նշված ռեստորան և հանցագործության վայրում բռնեց «ելակի» սիրահարներին։ ԽՍՀՄ-ում նման բաների համար ազատազրկման էին դատապարտում, այդ իսկ պատճառով ռեստորանի վախեցած անձնակազմն արագ խոստովանեց, որ էրոտիկ ֆիլմերի ցուցադրությունը տեղի է ունեցել Գելենջիկ քաղաքի ռեստորանների և սրճարանների տիրոջ՝ Բերտա Նաումովնա Բորոդկինայի թույլտվությամբ։
Վերջինիս տան խուզարկությունը ցնցեց օպերաշխատողներին. երեք լիտրանոց տարրաներով գումար, կիլոգրամներով թանկարժեք զարդեր, մորթյա բաճկոններ, բյուրեղապակյա ամանեղեն։ Որոշ գնահատականներով, Բերտա Նաումովնայի գանձերի արժեքը խորհրդային ռուբլով կազմում էր մոտ մեկ միլիոն։ Այդ գումարն ընկալվում էր այդ ժամանակ այնպես, ինչպես հիմա ընկալվում են գնդապետ Զախարչենկոյի միլիարդները։ Բերտա Բորոդկինան, ժպտալով ոստիկանությանն ասել էր. «Դուք խնդիրներ կունենաք»։ Նա համոզված էր, որ աշխարհի հզորները կպաշտպանեն իրեն։
Ծնվելով Բելայա Ցերկվում, նա 1951 թվականին հայտնվեց Գելենջիկում Կարոլ ազգանունով և որոշ ժամանակ աշխատեց որպես մատուցողուհի։ Ամուսնացավ պաշտոնաթող սպայի հետ, ով շատ չանցած մահացավ՝ նրան թողնելով կուրորտային քաղաքի իր տունը։ Բորոդկինան աստիճանաբար բարձրացավ կարիերայի սանդուղքով։ Սկզբում դարձավ ճաշարանի տնօրեն։ Նրա ճաշարան էին հաճախում պաշտոնյաներ, որոնց Բորոդկինան միշտ պատրաստ էր կերակրել առաջին հերթին։ Աստիճանաբար աճեց պաշտոնյաների թիվը, և տնօրենի հովանավորների շրջանում հայտնվեցին քաղգործկոմի ղեկավար Նիկոլայ Պոգոդին, իսկ հետո նաև Սերգեյ Մեդունովը։ Նրանց շնորհիվ Բերտա Բորոդկինան դարձավ Գելենջիկի ռեստորանների և սրճարանների ղեկավարը։
Նման մարդը Մեդունովին պարզապես անհրաժեշտ էր, քանի դեռ ողջ կուսակցական նոմենկլատուրան, նախարարությունների և գերատեսչությունների պաշտոնյաները Սև ծով էին գալիս։ Եթե նրանց պատշաճ կերպով դիմավորեին, կերակրեին և խմեցնեին, ընդունելություն կազմակերպեին ամենաբարձր մակարդակով, ապա նրանք կարող էի լուծել տարածաշրջանի համար կարևոր հարցեր։ Եթե Մեդունովն ասում էր «պետք է», ապա Բերտան պատասխանում էր՝ «կա»։ Հյուրերը հիացած էին, երկրամասի ղեկավարը շնորհակալություն էր հայտնում Բորոդկինային, առանց հարցնելու՝ ինչը որտեղից է գալիս։
«Երկաթյա Բելլայի» մեթոդները
Ենթակաները ռեստորանների ցանցի տիրոջը գիտեին «Երկաթյա Բելլա» մականունով։ Նա փոխել էր ոչ միայն ազգանունը, այլև անունը։ Հզորների խնդիրները նա օգտագործում էր սեփական շահերի համար։ Առանց մսի կոտլետներ, զտված ալկոհոլ, թեյ գրեթե առանց թրմելու՝ նման հնարքների պետք է տիրապետեին Բորոդկինայի բոլոր ընկերները։ Հակառակ դեպքում սրճարանի կամ ռեստորանի տնօրենը չէր կարողանա վճարել «Երկաթյա Բելլայի համար հարկը», որն ամսական հասնում էր 500-1000 ռուբլու։ Պահպանված սնունդը ուղարկվում էր ռեստորաններ, որտեղ դրանք վաճառվում էին եռակի թանկ. այնտեղ նորմալ էր հաճախորդների հաշիվը դիտավորյալ սխալ հաշվելը։
Բորոդկինան լավ հոգեբան էր։ Խորհրդային քաղաքացիները ծով հասնելով թեև փնփնթում էին, բայց նրանք չէին ցանկանում հանգստի թանկարժեք ժամանակը ծախսել ատյաններում բողոքելու վրա։ Եվ նույնիսկ, եթե գնային էլ, ո՞վ կհավատար նրանց բողոքներին մի մարդու հասցեին, ում գնահատում է անձամբ Մեդունովը։ Այս անգամ Կրասնոդարի երկրամասի քաղաքապետը չէր կարող նրան օգնել։ Հետաքննողները բացատրեցին՝ նման չափերի հափշտակումը ենթակա է բացառապես պատժի։ Առանց սպասելու օգնության, Բերտա Բորոդկինան վկայություն տվեց ավելի քան երկու տասնյակ բարձրաստիճան պաշտոնյաների մասին։
Ժամկետը, գնդակահարումը, պաշտոնը Մոսկվայում
Մեդունովը նրանց մեջ չէր, բայց կար Գելենջիկի քաղաքապետ Նիկոլայ Պոգոդին։ 1982 թվականի հունիսի 14-ին նրան կանչեցին Մեդունովի մոտ։ Հայտնի էր, որ Սերգեյ Ֆյոդորովիչը սարսափելի զայրանում էր։ Նիկոլայ Պոգոդին գունատ դուրս եկավ նրա սենյակից, նստեց մեքենան և վարորդին հրամայեց իրեն տանել Գելենջիկ քաղաք։ Մեկ ժամ մնալով այնտեղ, Պոգոդինը դուրս եկավ շենքից և գնաց դեպի ծով։ Ոչ ոք այլևս նրան չտեսավ։ Խոսակցություններ կային արտասահման փախուսի մասին, բայց դրանք փաստերով հիմավորված չէին։ Հնարավոր ինքնասպանության վարկածը նույնպես ոչնչով ապացուցված չէր, մարմինը երբեք չի հայտնաբերվել։
Բերտա Բորոդկինային ճանաչումը չօգնեց։ Դատարանը նրան դատապարտեց գնդակահարման և 1983 թվականին «Երկաթյա Բելլային» մահապատժի ենթարկեցին։ Սա ԽՍՀՄ հետպատերազմական շրջանում կնոջ գնդակահարման երկրորդ դեպքն էր։ Սոչիի քաղաքապետ Վյաչեսլավ Վորոնկովը դարձավ «Մեդունովի գործով» դատապարտված բարձրաստիճան անձերից մեկը։ Նա ստացավ 13 տարվա ազատազարկում։
Սերգեյ Մեդունովին պատասխանավության չենթարկեցին, քանի որ չունեին նրա դեմ ծանրակշիռ վկայութուներ։ Պաշտոնից նրան հեռացրին «ղեկավարությունում թույլ տված սխալների» համար, բայց միաժամանակ տեղափոխեցին Մոսկվա։ Ճիշտ է, ոչ թե Գյուղատնտեսության նախարարի պաշտոնում, այլ ԽՍՀՄ պտուղ-բանջարեղենի տնտեսության փոխնախարարի քիչ հեղինակավոր պաշտոնում։ 1985 թվականին նրան ուղարկեցին թոշակի։
Մեկ այլ ժամանակաշրջան
Մեդունովի կյանքում շատ դժվար ժամանակաշրջան սկսվեց։ Մեկ տարվա տարբերությամբ կյանքից հեռացան կինը և կրտսեր որդին, իսկ ինքը հայտնվեց վակուումում։ Մարդկանց մեծամասնությունը, ովքեր մի ժամանակ հպարտանում էին նրա հետ ծանոթությամբ, այժմ գերադասում էին շրջանցել թոշակառուին։ Սերգեյ Ֆյոդորովիչը հասավ այն բանին, որ դատախազությունը պաշտոնական գրությամբ տեղեկացնի, որ իր դեմ բոլոր մեղադրանքներն անհիմն են։ Բայց դա այլևս ոչ մեկին հետաքրքիր չէր։ Առաջին հերթին, փոխվել էր դարաշրջանը և նախորդ հերոսները ստվերում էին։ Երկրորդ, Կրասնոդարի երկրամասում կուռուպցիայի հետաքննության փաստերը պատմության մեջ անցան որպես «Մեդունովի գործ», չնայած այն մարդը, ում անունը շրջանառվում է այդ գործով, այդպես էլ չդատապարտվեց։ Հարցը, թե ինչպես կարող է ղեկավարը չնկատել իր հսկողության տիրույթում կատարվող այդպիսի չարաշահումները, այդպես էլ անպատասխան մնաց։
Վյաչեսլավ Վորոնկովը, Մեդունովից 10 տարի անց, արդեն 2000-ական թվականներին ռուս նոր պաշտոնյաների մասին ասում էր. «Եթե մեզ անվանեցին կոռուպցիոներներ, ապա ինչպե՞ս անվանել սրանց նմաններին»։
Հրապարակման բնօրինակը՝ «Аргументы и Факты»-ի կայքում։