Պուտինի սոցիալական նոր թերապիան

Վլադիմիր Պուտինի՝ Դաշնային ժողովին ուղղված ուղերձն ամենակարևոր քաղաքական իրադարձություններից է, հազվադեպ հնարավորութուն՝ գնահատելու, թե նախագահն ինչքանով է տիրապետում իրական օրակարգին։ Ներկայիս ուղերձին պակաս հետաքրքրությամբ չէին սպասում, ինչպես նախկին՝ նախընտրական շրջանի ուղերձին։ Գլխավոր հարցը նրանում էր, թե ինչքանով է նախագահն ու իր աշխատակազմը պատրաստ ուղղել իրավիճակն, այն դեպքում, երբ իշխանության և հասարակության պատկերացումները երկրի զարգացման վերաբերյալ շատ հեռու են իրարից։ Այս իմաստով ուղերձը բավական հաջողված արձագանք էր իշխանությունների վարկանիշի անկմանը։ 

Ժամկետի խնդիրը

Նախագահի ուղերձի մասին տեղեկությունը ստացվեց բավական անսպասելի, ընդհամենը երկու շաբաթ առաջ։ Ընտված օրը նույնպես անսովոր էր։ Ավանդույթի համաձայն նախագահի խոշոր հրապարակային միջոցառումները (ուղիղ կապ, մեծ մամուլի ասուլիս) տեղի են ունենում ուրբաթ օրը։ Դա թույլ է տալիս ԶԼՄ-ներին ավելի արդյունավետ նախապատրաստվել և նախաձեռնությունն իրեց ձեռքը պահել՝ ընդհուպ մինչև կիրակնօրյա ամփոփիչ ծրագրերը։ Այս տարի ուղերձը տեղի ունեցավ ոչ այդքան գրավիչ չորեքշաբթի օրը։ Հայտնի բացատրություններից ամենատարածվածն այն է, որ նախագահը ցանկացել է ինչքան հնարավոր է արագ արձագանքել նվազող վարկանիշին, իսկ մոտակա ուրբաթ օրը կարևոր արտաքին քաղաքական իրադարձություններ էին սպասվում։ Այդ պատճառով փորձ չարվեց համատեղել ուղերձը Ղրիմի միացման օրվա հետ կամ տեղափոխել այն մարտ ամիս, կամ նույնիսկ ապրիլ։

Պարզ ասած, այս ուղերձը Պուտինի համար միջոցառում էր, որի արդյունավետությունը կարելի է նվազեցնել հանուն ավելի կարևոր իրադարձությունների։ Իսկ Ղրիմի տարեդարձի հետ չհամատեղելը ցույց է տալիս, որ Կրեմլում հասկանում են, որ ռուս հասարակությունը եկամուտների նվազման ֆոնին հոգնել է վայ-հայրենասիրական հռետորաբանությունից։ Հատկանշական է, որ ուղերձի օրը համընկել է Դաշնային խորհրդի նախագահ Վալենտինա Մատվիենկոյի Հարավ-արևելյան Ասիա կատարած այցի հետ, ինչի պատճառով վերջինս կրճատեց այցի ծրագիրը և ավելի շուտ վերադարձավ Մոսկվա։ Այս պատմությունը խոսում է որոշումների կայացման որոշ առանձնահատկությունների մասին. Ուղերձի օրն այնպես արագ և անսպասելի են ընտրել, որ անգամ վերին պալատի նախագահի ժամանակացույցը հաշվի չեն առել։

Փող կա

Ուղերձից արված գլխավոր քաղաքական եզրակացությունն այն է, որ նախագահի աշխատակազմին հաջողվել է համոզել նախագահին, որպեսզի նա փոխի իր հռետորաբանությունը։ Հակառակ դեպքում, իշխանության և հասարակության օրակարգերի տարբերությունը, անկում ապրող վարկանիշի պայմաններում, կարող է բերել քաղաքական վերահսկողության կորստի։ Անցած տարի, երբ նախագահն իր ուղերձում և հետընտրական շրջանում շեշտը դնում էր աշխարհաքաղաքական հարցերի վրա,  հասարակության մոտ անհասկացվածություն և վրդովունք էր առաջացնում։ Ապագայի տեսլականի բացակայությունը, չափից դուրս ռազմականացումը և ագրեսիվ հռետորաբանությունը, դրան գումարած կենսաթոշակային բարեփոխումը 20% տոկոս նվազեցրել են իշխանության վարկանիշը։ Տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրություններում արձանագրված պարտությունները հաստատեցին խնդրի լրջությունը։ Նախագահի աշխատակազմին պետք էր վերադարձնել Պուտինին ներքին քաղաքական օրակարգ և համոզել նրան ժամանակ գտնել սոցիալ-տնտեսական հարցերի վերաբերյալ։ Դատելով վերջին ուղերձից՝ դա նրանց հաջողվել է։

Ամենայն հավանականությամբ բեկումնային կետը Անդրեյ Տարասենկոյի պարտությունն էր Պրիմորիեի նահանգապետի ընտրությունների երկրորդ փուլում, այն դեպքում, երբ ընտրությունից օրեր առաջ նախագահը հրապարարակավ հայտնեց իր աջակցությունը նրան։ Պարտությունը միայն քաղաքական տեխնոլոգիաների և տեղական առանձնահատկությունների խնդիր չէր։ Դա Պուտինի անձնական պարտությունն էր և նա չէր կարող չզգալ՝ ինչ որ բան փոխվել է։ Նախագահի աշխատակազմը ձեռնամուխ եղավ նոր օրակարգի ձևավորմանը, որի արդյունքներից մեկն այդ ուղերձն էր։ Այս ելույթը Կրեմլի պատասխանն էր իր նվազող վարկանիշին։ Այն ժողովրդի նվազող եկամուտները մեղմելու փորձ էր ամենապարզ ձևով՝ փող բաժանելով։ Այսպիսի ուղերձը դժվար վրդովմունք առաջացնի և անգամ վարկանիշը չբարձրացնելու դեպքում, կմեղմի դրա անկումը։ Սակայն այն չի պատկերում ապագայի տեսլականը, չի մեղմում կենսաթոշակային բարեփոխումների ազդեցությունը և չի անդրադառնում սոցիալական անարդարությանը։ Իսկ ռուս հասարակութայն մեջ աճում է ավելի վճռական հակաօլիգարխական և հակաբյուրոկրատական քաղաքականության պահանջը։

Ուղերձը նաև չվերակագնեց Պուտինի՝ ավանդական ուժեղ առաջնորդի կերպարը, որն ունակ է հաղթահարել միջավայրի դիմադրությունը։ Նախագահը փորձում է փոխակերպվել կենսաթոշակային բարեփոխման անհրաժեշտության մասին խոսացող չար հաշվապահից բարի հաշվապահի, ով պատրաստ է կիսվել իր փողերով դժգոհ կոլեկտիվի հետ։ Սակայն նա չի կարող թաքցնել իր աճող կախվածությունը համակարգից և միջավայրից։ Հանրության աչքերում նա ավելի շատ վերածվում է թույլ առաջնորդի, որը չի կարողանում ընդունել կարևոր կադրային որոշումներ կամ կանգնեցնել հեռուն գնացած ընկերներին։ Այս առումով ուղերձը մակերեսային արձագանք է հասարակության՝ կենսամակարդակի բարձրացման պահանջներին։ Հայտարարված միջոցները ոչ թե վերադարձ է սոցիալիզմ կամ անցում նոր սոցիալ-տնտեսական մոդելին, այլ փորձ է բյուջեի ավելորդ գումարներով ծածկել հանրային դժգոհոթյունը, ինչը չի կարող փոխարինել սոցիալական քաղաքականության համապարփակ հարմարեցմանը հանրային կարիքներին։

Քաղաքականությունը կեղտոտ բան է

Այս ուղերձը նաև ամենա ոչ քաղաքականն էր վերջին տարիների ուղերձներից։ Եթե նախկին ուղերձներում արտաքին քաղաքականությունը գերիշխում էր, որի մասին Պուտինը խոսում էր մանրամասն և մեծ եռանդով, այս անգամ, և՛ ներքին և՛ արտաքին քաղաքականությունը գրեթե բացակայում էր։ Ներքին քաղաքականությունը վաղուց դադարել է լինել ուղերձների առարկա, որը մեծ մասամբ հասկանալի է. նախագահի կարծիքով ամեն ինչ լավ է աշխատում։ Գոյություն ունի իշխանության կուսակցություն, կա համակարգային և «ընդհանուր արժեքներ» կիսող ընդդիմություն, կան մրցակցային ընտրություններ, որոնց ժամանակ երբեմն հաղթում են Կրեմլի դրածոների հակառակորդները։ Խելամիտ է ձեռք չտալ այս համակագրին։ Ինչ վերաբերում է կուսակցությունների և սահմանադարության հասունացող բարեփոխումներին, կարծես Կրեմլի համար այս հարցերը հասունացած չեն։ Արդյունքում ներքին քաղաքականության մասով այլևս բան չկար, չնայած նահանգներում անցած տարի գրանցած անսպասելի պարտություններին։

Փոխարենը Պուտինն արտաքին քաղաքականության մասով փոխել էր իր ագրեսիվ հռետորաբանությունն ավելի խաղաղասիրականի՝ միաժամանակ նվազեցնելով արտաքին քաղաքականության բլոկի ծավալը։ Սա արձագանքն է հանրային այն դժգոհության, որ ռուսական իշխանությունները տարված են աշխարհաքաղաքականությամբ և կենտրոնցած են ԱՄՆ-ի, Ուկրաինայի, Սիրիայի և «քայքայվող Եվրոպայի» վրա։ Ժողովուրդը պահանջում է Պուտինից ներս նայել, և նա կարծես թե հասկացել է դա, անգամ անսովոր կերպով արդարանալով՝ Միջին և փոքր հեռահարության հրթիռների մասին համաձայնագիրից ԱՄՆ-ի դուրս գալը մեկաբանելու անհրաժեշտության համար։ Այս առումով դիրքորոշման փոփոխություններ չկան, Պուտինը կրկնեց վաղուց հայտնի թեզերը (սեփական նախաձեռնությամբ զինաթափման  բանակցություններից և Եվրոպայում հրթիռների տեղադրումից հրաժարվելը, պատասխան միջոցառումներ ձեռնարկելու պատրաստակամությունը), բայց ավելի խաղաղ տոնայնությամբ։ Սա կարևոր սոցիալ-տնտեսական  առանձնահատկություն է, որը սահմանափակելու է նախագահին, ով հակված է Արևմուտքի հետ կոշտ խոսակցությունների։

Իսկ Կալվի՞ն

Եթե նախորդ տարվա ուղերձում խոսք չկար սոցիալական օրակագրի մասին, ապա այս մեկն իրականությունից հեռու էր ուժայինների կողմից բիզնեսը ճնշելու հարցի առումով։ Ուղերձին նախորդած գլխավոր նորությունը «Восточный» բանկում տեղի ունեցած կոնֆլիկտի պատճառով Մայքլ Կալվիի և «Baring Vostok»-ի այլ բարձրաստիճան ղեկավարների ձերբակալությունն էր։ Ներդրումային միջավայրի բարելավման, տնտեսական հանցագործությունների ապաքրեականացման, ուժայիների կողմից բիզնեսմենների նկատմամբ աշխատանքի նոր մոտեցման ներդրումը Կալվիի ձերբակալության ֆոնին ծիծաղելի էր։ Որպեսզի տպավորություն չստեղծվի, որ իրականությունից կտրված է, Պուտինը կարող էր կամ չխոսել բիզնեսի մասին, կամ ինչ-որ բան ասեր այդ գործի վերաբերյալ։ Բայց նա նախընտրեց այնպիսի տեսք ընդունել, կարծես ոչինչ տեղի չի ունեցել։ Հնարավոր չէ համոզիչ լինել հաշմանդամներին մարզասարքեր տրամադրելով։ Հնարավոր չէ խոսել ներդրումային միջավայրի մասին, բայց չխոսել խոշորագույն ներդրումային ֆոնդում արված ձերբակալությունների մասին, որտեղ ակնհայտորեն կողմնակալություն կա։ Սա ուղերձի ամենախոցելի մասն էր։

Ուղերձի ժամկետի շուրջ շտապողականությունը, հասարակ մոտեցումների և փող բաժանելու մասին շեշտադրումները, Կալվիի ձերբակալությանը չանդրադառնալը հաստատում են, որ հռետորաբանությունը փոխվել է, բայց քաղաքականությունը՝ ոչ։ Իշխանությունները փորձեցին մոտեցնել Պուտինի և հասարակության օրակարգերը, բայց դա մարտավարական քայլ է՝ իրական քաղաքականության վրա թուլ ազդեցությամբ։ Միակ բացառությունը կարող է լինել պետության նորմատիվ-իրավական բազայի վերահսկողության բարեփոխումները, բայց դա դժվար թե բավարար լինի այսօրվա իրավիճակում։ Պուտինը հայտարարեց՝ փող կա։ Թե ինչքանով դա մեղմացրեց  հասարակական վերաբերմունքը պարզ կլինի առաջիկա ամիսներին արձանագրվող վարկանիշային տվյալներից։


Հոդվածի բնօրինակը՝ Carnegie.ru կայքում։