Արևելյան Եվրոպայի խնդիրը Ռուսաստանը չէ

«Քարնեգի» հիմնադրամի ավագ փորձագետ Թոմ դե Վաալի հոդվածը՝ Վրաստանում, Ուկրաինայում և Մոլդովայում անարդյունավետ կառավարման և քաղաքականության վրա ստվերային գործիչների ազդեցության մասին։

Արևելյան Եվրոպայի հետխորհրդային պետությունները մի թշնամի ունեն, որը վնասում է նրանց կառավարություններին, հարձակվում է տնտեսության վրա և անկայունություն է սերմանում։ Ոչ, դա Ռուաստանը չէ։ Վրաստանի, Մոլդովայի և Ուկրաինայի պես երկրների համար ամենամեծ սպառնալիքն իրենց իսկ անարդյունավետ կառավարումն ու ոչ ֆորմալ իշխանության չարաշահումն է։ Այս թերությունները թեև նրանց ավելի խոցելի են դարձնում իրենց արևելյան հզոր հարևանի նկատմամբ, սակայն իրական մեղավորը հենց իրենց ներսում է։

Իրականում ռուսական ռազմական ագրեսիան լուրջ վտանգ է Ուկրաինայի համար։ Սրա վառ օրինակն անցած տարի Ազովի ծովում ուկրաինական նավերի և անձնակազմի նկատմամբ ագրեսիան էր։ Սակայն այպիսի բացահայտ գործողություններն ավելի շատ բացառություն են, քան օրինաչափություն։ Վրաստանում տեղի ունեցած վերջին զարգացումները դրա ապացույցն են։ ԱՄՆ-ի ռազմական օգնությունն, ինչպես նաև հակատանկային «Ջավելին» հրթիռների երկարաձգված վաճառքը թուլացրեցին պետության վախը ռուսական ռազմական ագրեսիայից և նվազեցրին ՆԱՏՕ-ին անդամակցության հրատապությունը։ Իրոք, Ռուսաստանի և Վրաստանի միջև հարաբերությունները մեծապես կարգավորվել են 2008թ.-ի Հնգօրյա պատերազից հետո, երբ դիվանագիտական կապերը խզվեցին, իսկ Մոսկան ճանաչեց Աբխազիայի և Օսեթիայի անկախությունը։

Այս օրերին Վրաստանում ամենամեծ խնդիրը Մոսկվայից եկող սպառնալիքը չէ, այլ այն անազնիվ խաղն է, որը սպառնում է Վրաստանի ամենամեծ ենթակառուցվածքայի ծրագրին՝ Սև ծովում Անակլիայի նավահանգստի կառուցմանը։ Դրա բացումը նախատեսված է 2020թ.-ին։ Այն նպատակ ունի ամրացնել Վրաստանի դերը որպես Արևելք-Արևմուտք տրանզիտային ճանապարհի և թույլ կտա ընդունել խոշոր բեռնատար նավեր՝ նպսատելով նաև ճանապարհների և երկաթգծերի ակտիվացմանը։ Ծրագիրը գրավել է օտար ներդրողներին և կառույցներին։ Առաջին փուլը, որը արժե 600 մլն դոլար, մասամբ ֆինանսավորվել է չորս համաշխարհային առաջնորդների կողմից, իսկ Եվրոպական հանձնաժողովը խոստացել է ֆինանսավորել նաև երկրորդ փուլը։ Այն կառավարվելու է ամերիկյան առաջատար նավահանգստային օպերատորներից մեկի կողմից։ 

Ծրագիրը սերտորեն կապված է Վրաստանի նախկին վարչապետ Գեորգի Կվիրիկաշվիլիի հետ, ով հրաժարական տվեց անցած տարի Բիձինա Իվանաշվիի հետ ունեցած հակասության պատճառով։

Սակայն նավահանգստի ապագան բավական անորոշ է։ Այս ծրագրի պատասխանատու «TBC» բանկի նկատմամբ սկսված փողերի լվացման հետաքննությունը, համարվում է, որ ունի քաղաքական ենթատեքստ, որի հետևում հնարավոր է, որ կանգնած է Իվանաշվիլին, ով շարունակում է մնալ նոր կառավարության հովանավորը։  Նախկին վարչապետի և նրա գործընկերների անհանգստությունը կարող է պայմանավորված լինել Փոթի նավահանգստով, որի համար նոր նավահանգիստը մրցակից է լինելու։ Անցած շաբաթ կառավարությունը հայտարարեց Փոթիի նավահանգստի ընդլայնման ծրագրի մասին։ Պաշտոնապես կառավարությունն իր աջակցությունն է հայտնել Անակլիայի ծրագրին և այն լավ շանս է հաղթահարելու ճգնաժամը։ Սակայն իշխանության համար պայքարի արդյունքում ստեղծված անորոշությունն իր հերթին հանգեցրել է անկայունության և հնարավորություն է տվել օտարներին առաջ տանել իրենց շահերը։ Իսկ օտարների պակաս այս առումով չկա։ Ռուսաստանի համար Անակլիան մրցակից կլինի Սև ծովյան իր նավահանգիստներին։ Այն նաև շատ մոտ է իր դաշնակից Աբխազիային։ Ռուս մեկնաբաններից մեկն անգամ այս ծրագիրն անվանել էր թաքնված ամերիկյան ռազմական ծրագիր։

Թուրքիան նույնպես կարող է ուրախ չլինել այս ծրագրի իրականացմամբ, քանի որ այն նույնպես մրցակցելու է իր Սև ծովյան նավահանգիստների հետ։ Չնայած Չինաստանը պաշտոնապես աջակցում է ծրագրին, սակայն ասվում է, որ նրանք դժգոհ են մնացել, որ նավահանգստի կառավարումը իրենց չի հանձնվել։ Ցավոք այսպիսի պայքարը նոր չէ Վրաստանի համար. ոչ պաշտոնական և կուլիսային ուժերը երկար ժամանակ եղել են երկրի կառավարման մի մասը։ Ինչպես վերլուծաբան Իյլիան Խաինդրովան է դիպուկ արտահատվել Միխեիլ Սաակաշվիլիի մասին, նա ուներ «ցերեկային կառավարություն», որի ժամանակ խոսում էր Արևմտյան զրուցակիցների հետ և «գիշերային կառավարություն», երբ նա իրական որոշումներ էր կայացնում։ Վրաստանը զիջել է իր դիրքերը 2018թ.-ի  «Economist Intelligence Unit»-ի ժողովրդավարության ինդեքսում և այժմ դե ֆակտո միակուսակցական երկրի տեսք ունի, որը կառավարվում է Իվանաշվիլիի Վրացական երազանք կուսակցության կողից։ Չնայած համեմատած Արևելյան Եվրոպայի այլ հետխորհրդային երկրների՝ այն ավելի բարվոք վիճակում է։

Այստեղ դեռևս կան զսպումներ և հակակշիռներ։ Ոչ կառավարական կազմակերպությունները և խորհրդարանականները վերջերս հաղթանակ գրանցեցին՝ սիտպելով Բարձրագույն դատարանի 10 թեկնածուների, որոնք կասկածելի հեղինակություն ունեին, հետ վերցնել իրենց թեկնածությունը։ Կոռուպցիան և հովանավորչությունը շատ ավելի տարածված են Մոլդովայում և Ուկրաինայում։ Հատկապես Մոլդովան, կարծես, «գրավված երկիր» լինի, որտեղ բիզնեսը և քաղաքականությունը ձուլված են և պետությունը ծառայում է հզոր անհատներին, այլ ոչ թե ազգային շահեին։ Երկու երկրներում այս գարնանը ընտրություններ են տեղի ունենալու, որտեղ ընտրություն պետք է կատարվի կասկածելի անցյալով անցանկալի թեկնածուների միջև։ Այս երկրների համար, հատկապես Ուկրաինայի, ռուսական ագրեսիայի առկայությունը դեռևս կարևոր է։ Բայց դա միայն խնդիրների կեսն է։ Քանի դեռ ներքին արմատացած խնդիրները գոյություն ունեն, նրանց ինքնիշխանությունն ավելի խոցելի է լինելու օտարների կողմից։

Հոդվածի բնօրինակը՝ Politico.eu կայքում։