Ինչպես ֆին հետազոտողներն են հայտնում, Ֆինլանդիայում գործազուրկներին տրվող երաշխավորված բազային եկամուտները չեն հանգեցրել զբաղվածության աճին։
2017թ.-ի հունվարից մինչև 2018թ-ի դեկտեմբերը պատահական սկզբունքով ընտրված գործազուրկներին առանց պայմանի ամսական տրվել է 560 եվրո։ Այդ եկամուտը նրանք ստանում էին, անկախ նրանից աշխատանք կգտնեն (կամ կհիմնեն սեփական բիզնեսը), թե՝ ոչ։ Ինչպես պարզվեց, գիտափորձի մասնակիցների զբաղվածության աստիճանն այդ ընթացքում չի փոխվել, բայց այդ մարդիկ ավելի երջանիկ էին իրենց զգում, քանի որ նվազել էր մշտական ստրեսի զգացողությունը։
2017թ.-ին Ֆինլանդիան դարձավ առաջին եվրոպական պետությունը, որը դեմ արտահայտվեց անվերապահ երաշխավորված բազային եկամտին։ Գիտափորձը իրականացվել է ֆինլանդական սոցիալական ապահովության «Kela» գործակալության կողմից։
Ի՞նչ է անվերապահ բազային եկամուտը
Անվերապահ բազային եկամուտը ենթադրում է, որ կառավարությունն, անկախ քաղաքացու եկամուտներից, նրան որոշակի գումար է վճարում։ Սակայն Ֆինլանդիայում արված գիտափորձը տարբերվում էր նրանով, որ վերաբերվում էր միայն գործազուրկներին։ Գոյություն ունի նաև անվերապահ ծառայությունների մատուցում, որի ժամանակ քաղաքացիները կարող են եկամտի փոխարեն անվճար օգտվել այնպիսի ծառայություններից, ինչպիսիք են առողջապահությունը, տրանսպորտը և կրթությունը։ Այս գաղափարը նոր չէ և առաջին անգամ հիշատակվել է Թոմաս Մորի «Ուտոպիա» գրքում դեռևս 1516թ.-ին՝ 503 տարի առաջ։
Այսօր նմանատիպ գիտափորձեր արվում են ամբողջ աշխարհում։ Օրինակ՝ Քենիայի արևմուտքի գյուղերից մեկում կանայք տասներկու տարի ամսական 22 դոլար են ստանալու։ Իտալիայի կառավարությունը նույնպես «քաղաքացու եկամուտ» անվամբ ծրագիր է մշակում։ Իսկ մինչև հոկտեմբեր Նիդերլանդների Ուտրեխտ քաղաքի իշխանությունները ևս անվերապահ բազային եկամուտի գիտափորձ են անցկացնելու։
Ինչո՞ւ է դա արվում
Այս գաղափարի կողմնակիցները կարծում են, որ այն կօգնի պայքարել աղքատության դեմ, քանի որ մարդկանց հնարավարություն կտա աշխատանք փնտրել կամ նոր մասնագիտություն ձեռք բերել։ Սա կարևոր է նաև այն առումով, որ շատ մասնագիտություններ մեքենայացվում են, որի արդյուքնում շատերը կորցնում են աշխատանքը։ Հետազոտական խմբի անդամներից Միսկա Սիմանայնենը, ուսումնասիրելով գիտափորձի արդյունքերը, հայտնել է «BBC»-ին, որ կառավարությունը ցանկացել է փորձել այդ թեզը, որպեսզի հասկանա, թե արդյոք հնարավոր է այդպես բարեփոխել սոցիալական օգնության համակարգը։ Ամեն ինչ կախված է նրանից, թե ինչ ենք հասկանում «աշխատանք» ասելով։ Օգնե՞ց այս գիտափորձը գործազուրկներին աշխատանք գտնել, ինչպես ֆիննական կառավարությունը հույս ուներ։ Ընդհանրապես չօգնեց։
Սիմանայնենի խոսքով, թեև որոշ գործազուրկներ իրոք աշխատանք գտան, բայց գիտափորձի մասնակցությունը ոչ մի կերպ չի բարձրացրել նրանց շանսերը՝ համեմատած այլոց հետ, ովքեր գումար չէին ստանում։ Հետազոտողները դեռևս ուսումնասիրում են, թե այս տվյալները ինչ են նշանակում, իսկ վերջնական արդյունքերը կլինեն 2020թ.ին։ Բայց շատերը կարծում են, որ պետք չէ միայն մտածել գործազրկության կրճատման մասին։ Նրանց կարծիքով, եթե գիտափորձի նպատակը լիներ մարդկանց երջանկացնելը, ապա այն հաջողված կարելի էր համարել։ Գիտափորձի մասնակիցներից մեկը, ով նախկինում թերթի խմբագիր է եղել «BBC»-ին տված հարցազրույցում հենց այս փաստն է նշում. «Նախկինի պես ես աշխատանք չունեմ։ Ես չէի ասի, որ անվերապահ բազային եկամուտը փոխել է իմ կյանքը։ Հոգեբանորեն՝ այո, բայց ֆինանսապես՝ ոչ այդքան»
Անվերապահ բազային եկամտի խնդիրները
Քաղաքական տարբեր հոսանքերի ներկայացուցիչները և՛ ակտիվորեն պաշտպանում են այն, և՛ քննադատում։ Ձախակողմյան համոզմունքներ ունեցող մարդկանց կարծիքով, այս գաղափարը շատ է կենտրոնացած ֆինասների և բնակչության գնողունակության վրա, աչքաթող անելով այն փաստը, որ ընկերություններն արտադրում են մեծ թվով պահանջարկ չունեցող ապրանքներ՝ ստիպելով աշխատողներին ավելի ու ավելի շատ աշխատել։ Տնտեսագետ Գրեյս Բլեյքլին նշում է, որ առանց տնտեսական համակարգի հիմնաքարային բարեփոխումների բազային եկամուտը միայն մակերեսային հարցեր է լուծում։ Մյուսներն անհանգստություն են հայտնում, որ անվերապահ բազային եկամուտը կբերի սոցիալական ծառայությունների բյուջեների կրճատմանը։
Աջակողմյան գաղափարներ կրողները հակառակ անհանգստությունն ունեն։ Նրանց կարծիքով այս համակարգը բյուջեի համար շատ թանկ կարժենա, ինչպես նաև կարող է ստեղծել կախվածության սինդրոմ և այնպիսի մշակույթ, որի ժամանակ մարդիկ ոչինչ չանելով կցանկանան փող աշխատել։ 2016թ.-ին «Financial Times»-ին տված հարցազրույցում «ABB» ընկերության գործադիր տնօրեն Ուլտրիխ Շպիսհովերը հենց այդ միտքն է արտահայտել. «Նյութական պարգևատրումը պետք է հիմնված լինի ավալեցված տնտեսական արժեքի վրա»։ «Kela»-ի հետազոտողներն այժմ ուսումնասիրում են գիտափորձի արդյունքերը և ցանկանում են հասկանալ, թե ինչ միջոցներ են անհրաժեշտ, որպեսզի ծրագիրը կատարելագործվի։ Միսկա Սիմանայնենը չի կարծում, որ բազային եկամտի գաղափարը տապալվել է. «Սա ոչ հաջողություն է, ոչ անհաջողություն։ Պարզապես կան փաստեր, որոնք մեզ հայտնի չէին նախքան գիտափորձը»։
Հրապարակման բնօրինակը BBC-ի կայքում։