Ինչպես Ցուկերբերգը դարձավ քաղաքական սուբյեկտ

Ուղիղ 15 տարի առաջ 2004 թվականի փետրվարի 4-ին, կայքը սկսեց իր աշխատանքը, սկզբնապես Thefacebook անունով, միավորելով չորս ընկերների՝ Հարվարդի համալսարանի ճամբարի հարևան սենյակներից։ Նրանք էին Էդուարդո Սավերինը, Դասթին Մոսկովիցը, Քրիս Հյուզը և Մարկ Ցուկերբերգը։ Կես տասնամյակ անց Facebook-ը դարձավ ոչ միայն աշխարհում ամենամեծ սոցիալական ցանցը և միլիադավոր դոլարների շրջանառություն ունեցող ընկերություն, այլ նաև համաշխարհային քաղաքականության ամենակարևոր մասնակիցը:

Դա սեր չէ

Աշխարհի բնակչության առնվազն մեկ երրորդն ատում է Մարկ Ցուկերբերգին 23 տարեկանում մեկ միլիարդ ունենալու համար։ Հիմա՝ 35 տարեկանում, նա ունի 55 միլիարդ, մինչդեռ մեկ տարի առաջ 70 միլիարդ էր, սակայն այդ գումարի կորուստը, որը հավասար է Վրաստանի և Իսլանդիայի ՀՆԱ-ին, Ցուկերբերգը կարծես թե այնքան էլ չնկատեց։ Նա զբաղեցնում է 10-րդ տեղը աշխարհի ամենազդեցիկ մարդկանց ցանկում ըստ Forbes-ի։ Բայց մարդկության մեկ երրորդից ավելին ատում է Ցուկերբերգին Facebook սոցիալական ցանցի պատճառով, որից օգտվում են այս երկու միլիարդ մարդիկ։

Կարծես թե չկա մի մարդ, ում դուր է գալիս Facebook-ից օգտվելը։ Սարսափելի անհարմար ինտերֆեյսը՝ ծանրաբեռնված մանրամասներով և գործառույթներով, որոնք կյանքում երբեք պետք չեն եկել օգտատերերի 99%-ին։ Հասկանալի աջակցության և հետադարձ կապի բացակայություն, սեփական էջի կառավարման մեթոդների սկզբունքային ոչ ակնհայտությունը, անբացատրելի ալգորիթմներից կազմված նյուզ ֆիդը՝ զայրացնում, զայրացնում, զայրացնում են։ Մինչեռ վերջին 15 տարիների ընթացքում հանրաճանաչությամբ Facebook-ի հետ համեմատելի ոչինչ ստեղծել այդպես էլ չհաջողվեց։ Instagram-ում և Telegram-ում հնարավոր չէ ամբողջական խմբային հաղորդակցությունը, իսկ Twitter-ը այդպես էլ մնաց «վայր, որտեղ կարելի է գրել 140 նիշ» (չնայած վաղուց արդեն հնարավոր է ավելի շատ)։ Գուցե Ցուկերբերգն իրոք հանճա՞ր է։

Համենայն դեպս, սրանում համոզված են նրա ընկերները, ովքեր 15 տարի առաջ մասնակցել են Հարվարդի ուսանողների համար փոքր սոցիալական ցանցի ստեղծմանը։ Facebook-ի ծնունդն ուղեկցվել է եթե ոչ հանցագործությամբ, ապա գոնե կշտամբելի բնույթի զանցանքով։ Իր նախաձեռնությունում չստանալով Հարվարդի վարչակազմի աջակցությունը քսան տարեկան Մարկը պարզապես կոտրեց համալսարանի տվյալների բազան։ Ինչեր ասես, որ չես անի հանուն բարի մտադրությունների։ Ի վերջո, նա հանուն փողի չարեց, այնպես չէ՞։ Ցուկերբերգը տեղին անտեղին սիրում է շեշտել Facebook-ի ոչ առևտրային և սոցիալական բնույթը։ «Մենք ընկերություն չենք ստեղծել։ Facebook-ը ստեղծվել է աշխարհն ավելի բաց և ավելի կապված դարձնելու համար»։ Facebook-ը նման չէ Google-ին, Apple-ին, Amazon-ին, Samsung-ին կամ Microsoft-ին։ Մենք փորձում ենք կառուցել համայնք»։ Այս հայտարարությունների կեղծավորությունն, իհարկե, նրանում չէ, թե Forbes-ի հերթական վարկանիշում, որ տեղն է զբաղեցնում այդ «ոչ առևտրային համայնքի» ստեղծողը։ Բայց ի վերջո, Կոմս Մոնտե-Քրիստոն նույնպես շատ հարուստ մարդ էր։

Միանգամայն հնարավոր է, որ Facebook-ի շուկայական հաջողությունները և նրա սեփական վիճակը Ցուկերբերգի համար իսկապես երկրորդական են։ Բայց բանն այն է, որ համացանցի (և ընդհանրապես ՏՏ ոլորտի) համար Ցուկերբերգն անվախորեն ներկայացրեց նոր բաղկացուցիչ։ Facebook-ն իր գոյության երկրորդ տասնամյակում պնդում է բավականին անսովոր մի դեր՝ համաշխարհային քաղաքական գործիք մասնավոր հատուկ ծառայությունների թեթև հոգով։

Դիտորդը չի ննջում

— Ես Facebook ունեմ, բայց հիմնականում սա իմ երեխաներին լրտեսելու միջոց է։ Նրանց մասին ավելի շատ բան եմ իմանում իրենց էջերից։

Սալման Ռուշդին, մարդ, ով երեսուն տարի կիսալեգալ վիճակով է ապրել, հավանաբար, կարծում էր, թե սրամտորեն կատակում է։ Մինչդեռ հիմա թվում է, բոլորին հասկանալի է, որ Facebook-ի օգտատեր լինելը նշանակում է ամբողջովին վստահ չլինել ձեր անձնական տվյալների ապահովության մեջ։ Իհարկե, սա չի նշանակում, որ Facebook-ը միակն է, արտահոսքը կարող է լինել բանկերի և ինտերնետ ծառայություն մատուցողների կողմից։ Երբեք չգիտես որտեղ է կարող է ժամանակակից մարդը հետքեր թողնել։   Մարդկության ճնշող մեծամասնությանը սա սպառնում է առավելագույնը սփամ-փոստերով և համատեքստային գովազդներով։ Ի՞սկ եթե դուք Սալման Ռուշդին եք և ձեզ մեկ տասնամյակ է հետապնդում են ձեր արյան ծարավը տենչացող ֆանատիկները։

Սկզբում դառնալով միլիարդատեր՝ Ցուկերբերգն առանց որևէ ընտրություների և պետական հեղաշրջումների վերածվեց միջազգային խաղացողի, համաշխարհային քաղաքականության սուբյեկտի։ Նա իր ազդեցությամբ համեմատելի է այլ գերտերությունների ղեկավարների հետ։

Իհարկե, անհնար է պարզապես ենթադրել, որ Ցուկերբերգն անբարոյական և չար մարդ է (նրան անձամբ իմացողները, պնդում են լրիվ հակառակը)։ Բայց գայթակղությունը չափազանց մեծ է, լիովին անհաղթահարելի։ Երբ ունեք նման ծավալի տվյալների բազա, պարզապես անհնար է չփորձել նրանց ինչ-որ կերպ զարմացնել։ Սկզբում դառնալով միլիարդատեր՝ Ցուկերբերգն առանց որևէ ընտրություների և պետական հեղաշրջումների վերածվեց միջազգային խաղացողի, համաշխարհային քաղաքականության սուբյեկտի։ Նա իր ազդեցությամբ համեմատելի է այլ գերտերությունների ղեկավարների հետ։ «Արաբական գարունը» սկսվեց Facebook-ում, ապա Ուկրաինան և նրա «Մայդանը»։ Ցուկերբերգի ձեռքերում հսկայական ռեսուրս է, որին կարծես համաշխարհային քաղաքականության ավանդական մտածողը, և ավելի հետաքրքիր է, որ հասարակական կարծիքը պատրաստ չեն։

Ինչպե՞ս կարելի է արձագանքել նրան, որ Facebook-ը ԱՄՆ կառավարության հանձնարարությամբ հետևել է օգտատերերին նրանց էլեկտրոնային հասցեներով և գտնվելու վայրով։ Դե, այո, իհարկե միայն ոչ ռեզիդենտներին։ Գաղտնիության խախտումը, արհամարհական վերաբերմունքը ինտելեկտուալ աշխատանքի մասնավոր սեփականությանը, նամակագրության գաղտնիության խախտումը և անձնական տվյալների ապօրինի մշակումը.  Ցուկերբերգի հասցեին մեղադրանքների ցանկը չի ավարտվում։ Միջամտությունն ԱՄՆ նախագահական ընտրություններին… ոչ «ռուսական հաքերները» և ոչ էլ «վճարովի թրոլները», այլ Մարկ Ցուկերբերգը, ով տրամադրել է 50 մլն մարդկանց անձնական տվյալները Քեմբրիջի Վերլուծական բրիտանական կազմակերպությանը, որն աշխատում է Դոնալդ Թրամփի համար։ Այստեղ տեղի տվեցին ամերիկացի կոնգրեսականների նյարդերը և Ցուկերբերգը ստիպված եղավ բացատրություն տալ օրենսդիրներին։ Նա, իհարկե, նեղ վիճակից դուրս եկավ, ի վերջո խոսքն աշխարհն ավելի բաց դարձնելու մասին է։

— Այո, բայց ինձ ի՞նչ,  — հարցնում է սովորական մարդը, վստահ նրանում, որ իր անձնական և նույնիսկ ֆինանսական կյանքը չի հետաքրքրում ոչ ոքի, իսկ եթե հետաքրքրում է, ապա «թաքցնելու ոչինչ չունեմ»։ Բայց փորձեք հանուն սպորտային հետաքրքրության Facebook-ում գրել ինչ-որ բացասական բան կապված ուկրաինական «արժանապատվության հեղափոխության» հետ (իսկապես չե՞ք կիսում Կիևի տեսակետը այս իրադարձության վերաբերյալ)։ Կամ ձեր էջում տեղադրեք նկար Playboy-ից։ Ինչ վերաբերվում է կեղծ բարեպաշտությանն, ապա մոլորակի հիմնական լիբերալը կարող է տարաձայնություններ առաջացնել նույնիսկ խորհրդային դպրոցի ուսուցչի հետ։ Այնուհետև տխրահռչակ «արգելքից» ձեզ ավելի տեսանելի կդառնա ինչ հեղձուցիչ է ոչ միայն քաղաքական, այլև բարոյական խորամանկությունը և գրաքննությունը, և այս կայսրությունը ձեզ համար կառուցել են Էդուարդո Սավերինը, Դասթին Մոսկովիցը, Քրիս Հյուզը և Մարկ Ցուկերբերգը։

Հրապարակման բնօրինակը Izvestia.ru կայքում։