Քաղաքագետ Գեորգի Բովտի հոդվածը՝ սոցիալական խնդիրներով պայմանավորված մարդկանց դժգոհությունների և այդ ամենի հեղափոխության վերածվելու հնարավորության մասին։
Ռուսաստանի ընդդիմադիր շարքերում ուրախություն է տիրում։ Համաձայն Լևանդա կենտրոնի հարցումների, մարդկանց 45%-ը կարծում է, որ երկիրը գնում է սխալ ճանապարհով, իսկ 42%-ը՝ հակառակը։ Մնացածները դժվարանում էին պատասխանել և սա մարդկանց ամենանուրբ կատեգորիան է։ Ես նույնիսկ նախանձում եմ նրանց։ Արդյո՞ք երջանկություն չէ կարծիքի բացակայությունը։ Դժգոհության պատկերը լրացնում է ևս մեկ ցուցիչ՝ ռուսների 53%-ն աջակցում է կառավարության հրաժարականին։ Արդյո՞ք այս ամենից տուժում է կառավարության ղեկավարի և անդամների քունը։ Նրանք տեսնու՞մ են սարսափելի գիշերային տեսիլքներ այն մասին, թե «ժողովուրդը մեզ չի սիրում»։ Համաձանեք, որ դժվար թե։
Մեր ընդդիմությունը տեսնելով այս թվերը հույսով է լցվում, որ կսկսեն փոփոխությունները, իսկ իրենք էլ բազմոցից կողջունեն սոցիալական ցանցերում այդ ամենը մեկնաբանողներին։ Ով եղել է ոչինչ, կդառանա ամեն ինչ։ Նկատի ունեմ նրանք, ովքեր մի կողմ էին մղվել «հոսանքներից և կերակրամանից», կկարողանան իրականացնել կենսական սնուցիչ ռոտացիա և մոտենալ դրանց։ Ինչի՞ համար է սա։ Նրա համար, որ սխալ կլինի փորձել պատճառական ուղիղ կապ տեսնել հանրային կարծիքի փոփոխությունների և ռեժիմի փոփոխության միջև։ Առաջինի առկայությունը պարտադիր կերպով չի ենթադրում երկրորդի առկայություն։
Ընդհանուր առմամբ, ինձ թվում է, որ նրանք, ովքեր չեն ցանկանում որևէ բան փոխել առավել հաճախ են հաղթում նրանց, ովքեր երգում են՝ «Փոփոխություն են պահանջում մեր սրտերը։ Հարմարվողականությունը ավելի կենսունակ է, քան ռեֆորմզիը»։ Իսկ հիմա անցում կատարենք Վենեսուելային։ Դեռևս մի քանի օր առաջ թվում էր, որ Մադուրոյի ռեժիմը տապալման եզրին է։ Ի վերջո, երբ կարդում ենք, թե ինչ սարսափ է տիրում այնտեղ, ապա անհասկանալի է, ինչպես կարելի է այնտեղ ընդհանրապես ապրել։ Տոտալ դեֆիցիտ, դեղեր չկան, բավարար ջուր չկա, էլեկտրականության ընդհատումներ, մալարիայով հիվանդացողների թվի բազմապատիկ աճ, հանցագործությունների ավելացում։ Գնաճը 1,5 մլն տոկոս է, և խոստանում են դեռևս 10 մլն։ Անուղղակի, սակայն տնտեսական փլուզման պայծառ նշան է այն, որ զինվորականներին տրվում է զուգարանի թուղթ՝ ցուցարաներին ցրելու համար (համացանցում լուսանկար կա)։
Ստացվում է՝ կեցության այսպիսի անտանելի պայմանների ճնշման ներքո ռեժիմը պետք է տապալվի, ինչպես թղթե տունը։ Ավտորիտարիզմից ազատագրված խանդավառ բազմությունը դուրս է գալիս փողոց՝ ողջունելու ազատության արշալույսը։ Բայց ինչ-ինչ պատճառներով ռեժիմը չի տապալվում։ Եվ հարցը միայն նրանում չէ, որ ինքնահռչակված նախագահը՝ Ազգային ժողովի խոսնակ Խուան Գուայդոն, դեռևս չի կարողանում համաձայնության գալ ռազմական և պետական պաշտոնյանների հետ իր կողմն անցնելու համար։ Բայց փաստ է, որ Մադուրոյի ռեժիմը դեռևս վայելում է հասարակության մեծ մասի աջակցությունը։ Այս մարդիկ հենց այսպիսի կուրս էլ ցականում են, պարզապես կենցաղային անհարմարության որոշ փոփոխություններով։ Մեզ ցույց են տալիս, թե ինչպես է հսկայական բազմությունը լցվում Կարակասի փողոցները ի պաշտպանություն ընդդիմության, բայց ցույց չեն տալիս, թե ինչպես ոչ պակաս բազմությունը լցվում հարևան փողոցներն ի աջակցություն Մադուրոյի։ Լոյալիստները կարծում են, որ երկիրը գնում է ճիշտ ուղղությամբ, բայց երջանկության և բարգավաճման ճանապարհին պետք է վերացնել ամերիկյան իմպերիալիզմը և բոլիվարական հեղափոխության այլ արտաքին թշնամիներին։ Սա իր գաղափարների մեջ նույնպես ճիշտ է։ Անհրաժեշտության դեպքում պետք է բռնագրավել «հարուստների» ունեցվածքը և բաժանել այն աղքատներին, և գների պետական կարգավորմամբ աղքատներին շնորհել ամեն տեսակ «լավ բան» բենզինի և էլեկտրաէներգիայի տեսքով՝ կոպեկների դիմաց, նույնիսկ եթե դա ոչ մի կերպ արդարացված չէ տնտեսական տեսանկյունից (և իսկապես արդարացված չէ)։
Որովհետև դագաղում այս մարդիկ տեսան ձեր «արդար շուկան» և «արդար մրցակցությունը», որտեղ նորից կլինի անհավասարություն, իսկ անվճար «լավ բաներ» ընդհանրապես չեն լինի։ Այո, և նույն բռնությունը սովորական կյանքի մի մասն է։ Այո, երեկոյան փողոց դուրս չես գա։ Փոխարենը եթե ունես հանցագործ ազգական, ապա նա կարող է որևէ մեկին թալանել և հետո նա կարող է «հարցեր լուծել»։ Դառնալ հաջողակ հանցագործ։ Ի՞նչ վատ սոցիալական վերելակ է։ Սա «շուկայական» մոտեցումից ավելի արդար է։ Չնայած երկրում դեֆիցիտ կա, բայց ուտելիք և առաջին անհրաժեշտության հիմնական ապրանքները «ձեռք բերել» կարելի է։ Դրանք վաճառվում են «սոցիալական սուպերմարկետներում» ծայրահեղ ցածր գներով, ինչպես դա եղել է ուշ ԽՍՀՄ-ում։ Եվ նույնիսկ զուգարանի թուղթ է լինում։ Շատերի համար ավելի կարևոր է «ձեռք բերել» գրեթե անվճար, այլ ոչ թե շուկայական գներով, որոնք միշտ «թանկ» են։ Ծանոթ զգացում է, այնպես չէ՞։
Երբ ժամանակակից սերնդի ներկայացուցիչները սարսափում են կարդալով տոտալ դեֆիցիտի, հանցագործությունների, տոտալ կորպորացիաների և թմրամիջոցների թրաֆիքինգի մասին՝ որպես Վենեսուելայի բյուջեի համալրման հիմքերից մեկը, ես հիշում եմ վաղ խորհրդային տարիները։ Ընդամենը մեկ կամ երկու կիլոգրամ միս, այդքան էլ շաքարավազ և մի լիտր էլ օղի մեկ ամսվա «կտրոնում»։ Խանութներում գրեթե ոչինչ չկար, մարզերում՝ անգամ կաթ և հաց։ Սակայն մարդիկ հարմարվում էին։ «Ձեռք են բերել», կանգնել են երկար հերթերում պարզապես այն հույսով, որ ինչ-որ բան «դուրս կնետեն»։ Գրեթե կռվում էին, երբ խանութի դատարկ դահլիճ բերեցին տապակած կաղամբներ։ Ինչ վերաբերվում է զուգարանի թղթին, ապա այն ԽՍՀՄ-ում միշտ էլ դեֆիցիտ էր։ Բոլոր ուժերն ուղղված էին առօրյա կյանքին հարմարվելուն, այլ ոչ թե իրերի գոյություն ունեցող կարգի դեմ բողոքներին։
Ի՞նչ բողոքներ։ Ինչի՞ մասին է խոսքը։ Բողոքներ չեն եղել։ Հարմարվողականությունը կառուցված էր բացարձակ, այն կյանքի իմաստն էր։ Եվ այս կյանքն, անկախ նրանից, թե ինչքան տարօրինակ է թվում այն հիմա շատերի համար, հարմար էր և հասկանալի։ Հենց այդ պատճառով շատերը հիմա էլ կուզենային հետ վերադառնալ՝ հաշվի առնելով Ռուսաստանի ընթացիկ կուրսը (և ընդհանրապես շուկայական տնտեսությունը)։ Բողոքներ, ընդգծում եմ, չեն եղել կարծես նախքան Գորբաչովը և նրա վերակառուցումը։ Վերևում աչք չթարթեցին, գուցե տասնամյակներ շարունակ ոչ մի վերափոխում, ոչ մի հրապարակայնություն, ոչ էլ «ժողովրդավարության հաղթանակ» չի եղել, ներիր Աստված։
Այսօր ընդդիմադիր Գուայդոյի հիմնական հույսը ոչ այնքան ժողովուրդը և զանգվածային աջակցությունն է (այն նա ունի, հավանաբար, երկրի բնակչության գրեթե կեսը), որքան արտաքին ուժերը։ Որովհետև Վենեսուելայի նման երկրներում, որտեղ բնակչության առնվազն կեսն ապրում է Վաշինգտոնի և Բոլիվարական հեղափոխության մեքենայությունների մասին լվացված ուղեղներով, ոչ մի զանգվածային աջակցություն չի դառնա որոշիչ գործոն մինչև ինքնակալ Մադուրոն չհանի իր պահակախմբին։ Եթե նա ստիպված չլինի տապալել օտարերկրյա զորքերը, ասենք Կոլումբիայից կամ Բրազիլիայից, ինչն, ի դեպ, միայն կուժեղացնի իր հեղինակությունը կողմնակիցների շրջանում։ Եթե նա իսկապես, ինչպես խոստանում է, կանցնակցնի արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ, ապա կարող է նույնիսկ հաղթել դրանք։ Նման բան էր եղել Զիմբաբվեում, որտեղ երկար տարիներ կառավարող Ռոբերտ Մուգաբեն երկրին շատ ավելի մեծ չարիք բերեց, քան Չավեսն ու Մադուրոն Վենեսուելային, բայց նրա տապալման պատճառը այն էր (ժողովուրդն ուղղակի հիացած էր նրանով), որ նրա մոտ շրջապատին դուր չեկավ այն, որ վերջինիս կինը սկսեց իրեն շատ բան թույլ տալ, խառնվել ամեն ինչին և փորձել հրամայել կառավարողներին։ Ընդհանրապես բռնապետների կանայք, թերևս, ռեժիմների հիմնական կործանարար ուժն են։
Գուայդոն ապավինում է արտաքին աջակցությանը։ ԱՄՆ-ն թույլ է տվել նրան տնօրինել Ամերիկայում Վենեսուելայի սառեցված ակտիվները և պետական նավթային ընկերությունը PDVSA (շուրջ 7 մլրդ դոլար)։ ԵՄ-ն, ինչպես նաև ԱՄՆ և Լատինական Ամերիկայի երկրների մեծամասնությունը ճանաչեցին նրան որպես նախագահ։ Գուայդոն նույնիսկ փորձում է բանակցել Վենեսուելայի տնտեսության «սև խոռոչի» հիմնակաան ներդրողների՝ Ռուսաստանի և Չինաստանի հետ։ Նա հավաստիացնում է, որ իշխանափոխությունը ձեռնտու կլինի Մոսկվայի և Պեկինի համար, կլինի կայունություն, և վարկատուները կկարողանան ստանալ իրենց գումարները։
Նա ցանկանում է համոզել Մոսկվային և Պեկինին իր «պատասխանատու վարքում» ներդրողների առջև՝ չնայած Ռուսաստանը, հավանաբար, չի աջակցում Մադուրոյին դրա համար։ Եվ ընգրկելով հակամերիկյան հռետորաբանության «ֆեյքերը» որպես «մեր շահերի ամրապնդման» ապացույց և կարծես հարգանքի տուրք նախկին սոցիալիստական երազանքների համար։ Այսպիսով, ներդրողների երաշխիքների հավաստիացումը իհարկե հաճելի է նրա կողմից, բայց միայն նա՝ «այլընտրանքային» էլիտայի ներկայացուցիչը մտածում է բոլորովին այլ կատեգորիաների մեջ, քան այն ընդունված է Վենեսուելայի նման երկրների էլիտաներում։ Վենեսուելայի նման երկրներում ռեժիմի փոփոխության վճռորոշ պահը հանդիսանում է իշխող դասի և բանակի տրամադրությունը։ Եթե նույնիսկ մեծ քանակությամբ ժողովրդական զանգվածներ դուրս գան փողոցներ, ապա դա կարող է ազդել միայն վերևի տրամադրությունների վրա, ինչն էլ իր հերթին կառաջացնի ներքին բռնություններ։ Սակայն փողոցում պատմություն կերտելու զանգվածների ժամանակն արդեն անցյալ է։ Նրանց մանիպուլյացիայի համար բավականին շատ գործիքներ կան։ Մարդկանց մեծամասնությունն ընդհանրապես չի ցանկանում փոփոխություններ։ Նրանք ցանականում են, որ ամեն ինչ լինի առաջվա պես՝ միայն մի փոքր ավելի լավ։ Դժվա՞ր է դա տալ նրանց, որպեսզի նրանք լռեն։
Հրապարակման բնօրինակը Gazeta.ru կայքում։