Արևելքի անտեսված քրիստոնյաները

Արևմտյան երկրների բարիդրացիական հարաբերություններն արևելյան քրիստոնյաների հետ իհարկե անհրաժեշտ է, բայց միայն դա բավարար չէ նրանց արժանին մատուցելու համար։ Արևելյան քրիստոնյաները մեր միջերկրածովյան քաղաքակրթության մասն են և նրանց պետք է ընկալել հենց այդ տեսանկյունից։

Ժամանակն է նորից ինքներս մեր համար բացահայտել մեր միասնական միջերկրածովյան քաղաքակրթությունը։ Անդալուզիայից մինչև Թուրքիա, Ալժիրից մինչև Պրովանս, Մարոկկոյից մինչև Հունաստան և Խորվաթիա, ամենուր գեղեցիկ տեսարանները հիշեցնում են մեկը մյուսին, քանի որ դրանք հանդիսանում են հույների և հռոմեացիների, արամացիների և արաբների, եգիպտացիների և բերբերների ժառանգությունը։ Ձիթապտղի ծառերը, խաղողի այգիները, արմավենիները, ծովափնյա քարանձավերը, ձկնորսները, երգերը, վանքերը. սա է մեր միջերկրածովյան քաղաքակրթությունը։  Այն միասնական է և բազմազան՝  կապված Աֆրիակայի և Արաբիայի, Պարսկաստանի և Կենտրոնական Եվրոպայի հետ։

Միթե՞ հնարարավոր է մոռանալ, ինչով ենք մենք պարտական եգիպտական, արամեական և բաբելա-ասորական քաղաքակրթությանը։ Միջերկրական ծովը, որտեղ հյուսիսի մարդիկ սիրում են հանգստանալ, չպետք է սահման դառնա երկու աշխարհների միջև։ Դա նման կլինի նրան, որ երկու մասի բաժանենք մեր քաղաքակրթությունը և մեր մարմինը։  Ակնհայտ է, որ մահմեդական փոքրամասնությունը հայտնվում է Եվրոպայի այնպիսի երկրներում, որոնց համար դա անսովոր է և պատրաստ չեն դրան։ Դա մեզ արդեն հայտնի խնդիրներն է ստեղծում, որոնք պահանջում են իմաստավորված մոտեցում՝ ինքներս մեր և բոլորի համար օգտակար բացատրություններով։    

Մեր ընդհանուր Միջերկրական ծովի հարավում քրիստոնյաները ապրում են արդեն երկու հազար տարուց ավելի։ 13 հարյուրամյակ առաջ նրանց մոտ եկան մահմեդականները, որոնց հետ ձևավորվեց որոշ դեպքերում դժվար, որոշ դեպքերում արդյունավետ հարաբերություններ։ Մասնավորապես, նրանք հանդես եկան որպես մշակույթի տարածողներ։ Այդ քրիստոնյաները խաչակիրների և գաղութատերերի ժառանգները չեն։ Նրանց շարքում են հիսունականները, երբեմն նաև հուդայիզմից եկածները, ղպտիները, սիրիական եկեղեցու հետևորդները և հույները։ Այս մարդիկ իրենց հայրենակիցների մշակույթի և աշխարհընկալման կրողն են։ Նրանք դպրոցներ ունեն, որտեղ սովորում են քրիստոնյաներ և մահմեդականներ, տղաներ և աղջիկներ, հարուստներ և աղքատներ։ Նույնը վերաբերվում է նաև հիվանդանոցներին։ Նրանք չեն ձգտում իշխանության և հեռու են ռամատենչ լինելուց։ Շատերը մնացել են այստեղ, որպեսզի ծառայեն իրենց երկրին և բոլորի հետ խաղաղ ապրեն։

Ի՞նչ մեղք են նրանք գործել։

Ի՞նչ են նրանք արել, որ որոշների մոտ ցանկություն է առաջացել վտարել կամ ոչնչացնել նրանց՝ սկսած 1915թ.-ի Հայոց ցեղասպանությունից մինչև «Իսլամական պետության» կողմից գործած ցեղասպանությունները։

Ինչո՞վ են նրանք արժանացել փոքրամասնությունների պաշտպանների ներկայիս վերաբերմունքին, որոնք գործնականում ուշադրություն չեն դարձնում նրանց, իսկ մի շարք պետություններ աչքերը փակում են նրանց ողբերգությունների վրա։ Ամերիկացիները կարծո՞ւմ են, որ օգնել են Իրաքի, Բաղդադի և Մոսուլի քրիստոնյաներին։ Պատմությունը կդատի։ Մենք կդատենք։ Սակայն դեռևս քրիստոնյաները տառապում են։ Մենք պետք է ամբողջությամբ հասկանանք մեր առջև եղած խնդրի ողջ ծավալը։ Նկատո՞ւմ ենք մենք Ֆրանսիայում մահմեդականների ավելացմանը զուգահեռ Արևելքում քրիստոնյաների անհետանալը։

Խոսքը փոխանակման մասին չէ՝ «ես կկառուցեմ քեզ համար մզկիթ, եթե դու կառուցես ինձ համար եկեղեցի»։ Պետք է նայել հեռուն. խաղասեղանին միջերկրածովյան քաղաքակրթության ապագան է։ Քրիստոնյաների և մահմեդականների համակեցության հարցն առկա է Միջերկրական ծովի հյուսիսում և հարավում, արևելքում և արևմուտքում։ Այն չի կարող հնարավոր լինել հյուսիսում և անհնար՝ հարավում։ Չի կարող քրիստոնյաների և մահմեդականների միջև երկխոսություն լինել հյուսիսում՝ հարավի խտրականության պայմաններում։ Բոլոր նրանք ովքեր զգում են խտրականություն և՛ հյուսիսում, և՛ հարավում  պետք է նրանց խոսքը լսելի լինի բոլորին։

Դժվարությունները չեն սահմափակվում միայն մահմեդականների և քրիստոնյաների հարաբերություններով։ Քրիստոնյաների միջև նույնպես խնդիրներ կան։ Երբեմն ուղղափառ եկեղեցիները չեն ճանաչում կաթոլիկ քրիստոնյայի կնունքը, առանց որի ի դեպ հնարավոր չէ արդյունավետ համաքրիստոնեական երկխոսություն ունենալ։ Ընդ որում՝ կաթոլիկ եկեղեցում ոմանք դեռևս չեն հասկացել Վատիկանի Երկրորդ տիեզերական ժողովի՝ եկեղեցիների հավասարության մասին որոշումը և հավատում են լատնական եկեղեցու գերակայությանը։

Ինչպես կարելի է չհասկանալ, որ արևելյան քրիտոնյաների պահպանումը (որոնք արդեն երկու հազարամյակ ապրում են տարածաշրջանում) պարզապես փոքրամասնության պաշտպանություն չէ, ինչն անում էին նաև օսմանյան սուլթանները։ Դա պարզապես  խտրականության ենթարկված շատ փոքրամասնություններից մեկի պաշտպանություն չէ, այլ մեր քաղաքակրթության պահպանումն ու դրա ողջ մնալու պայմանների ապահովումն է։

Քննարկումների առարկա դարձած Սամուել Հանթինգտոնի «Քաղաքակրթությունների բախում» գիրքը ապագա կոնֆլիկտները ներակայացնում է որպես քաղաքակրթական պատերզմներ։ Ի վերջո, սեփական քաղաքակրթության պաշտպանությունն ավելի լեգիտիմ նպատակ է, քան հողակտորի կամ շուկայական մասնաբաժնի պաշտպանությունը։ Այնուամենայնիվ գիրքը պետք է կարդալ ինչև վերջ. միգուցե հենց քաղաքակրթությունները օգնեն մեզ խուսափել պատերազմներից։

Քաղաքակրթությունը նաև որոշվում է փոքրամասնությունների նկատամբ հարգանքով և բոլորին հավասար քաղաքացիական իրավունքեր տալու կարողությամբ։ Արևելյան քրիստոնյաներն առանցքային դեր ունեն մեր վաղվա քաղաքակրթության մեջ և մենք վկան ենք նրանց շատ նախաձեռնությունների։ Հետևապես՝ չպետք է նրանց դարձնենք թանգարանային նմուշներ։

Հոդվածի բնօրինակը Le Figaro պարբերականում։