Արտագաղթը և Ռուսաստանի ապագան

«Պրոյեկտ»  հրատարակչությունը հրապարակել է Ռուսաստանում արտագաղթի մասին հետազատություն, որն էական ռեզոնանս է առաջացնում։ Հաշվարկի մեթոդաբանությունը և հետազոտության հեղինակների ստացած տվյալները կարող են հարցեր առաջացնել, բայց խնդրի էությունը ճիշտ է սահմանված. Ռուսաստանից վերջին տարիներին հեռացել են հարյուր հազարավոր մարդիկ և այդ գործընթացը չի դադարում։

Հատկանշական է, որ պաշտոնական տվյալներն ավելի համեստ են, քան ընդունող երկրների կողմից ներկայացվող տվյալները։ Գերմանիայի օրինակով այդ տարբերությունն ավելի ցցուն է. 2017թ.-ին Գերմանիայում արձանագրվել է Ռուսաստանից 24,983 մարդու ժամանում, իսկ ռուսական տվյալների համաձայն գնացածների թիվը կազմում է 4694 մարդ։ Զարմանալի բան չկա այստեղ, քանի որ ռուսական իշխանությունները հետաքրքրված են «մեռյալ ոգիներով», այսինքն նրանցով, ովքեր փաստացի գնացել են երկրից, սակայն դեռևս գրանցված են Ռուսաստանում. սա անհրաժեշտ է նաև վիճակագրության համար, որը կոչված է թաքցնելու բնակչության  նվազման իրական տեմպերը։

Արտագաղթը որպես փական

Խոսելով արտագաղթի մասին՝ կարևոր է հիշել, որ վերջին տարիներին երկիրը լքում են առաջին հերթին երիտասարդները, ովքեր ունեն լավ կրթություն և հեռանկարային մասնագիտություն, կամ ունևոր խավի ներկայացուցիչները, որպեսզի նոր կյանք սկսեն այլ երկրում։ Ամեն դեպքում, անկախ տարիքից, կրթությունից և եկամուտներից՝ գնում են ակտիվ և փոփոխությունների պատրաստ մարդիկ, որովհետև առանց այս հատկանիշների դժվար է կյանքում նման կտրուկ քայլի գնալ։ Եվ իհարկե ամենակարևորը գնում են, քանի որ դժգոհ են երկրում տիրող իրավիճակից։

Ակնհայտ է, որ այսօրվա ռուսական իշխանությունները ոչինչ չունեն այս կատեգորիայի մարդկանց ելքի դեմ։ Ամեն դեպքում նրանք փորձեր չեն կատարում դժվարեցնելու նրանց ելքը, ի հեճուկս միշտ պտտվող այն շշուկների, որ ներդրվելու են բարդացված ելքի վիզաների մեխանիզմներ և այլ խոչնդոտներ։ Միգուցե պատճառն ազատ տեղաշարժի պրագմատիկ ընկալումն է՝ որպես փականի, որի միջոցով դուրս է գալիս ներքին լարվածությունը՝ իշխանությունների համար առանց որևէ հետևանքի։ Եվ խնդիրը բնավ քաղաքական արտագաղթի մասի չէ, ինչը կաթիլ է օվկիանոսում։ Այդ հոսքի մեջ գնում են և նրանք, ովքեր կարող էին համալրել քաղաքական ակտիվիստների շարքերը, դառնալ կամ հովանովորել ընդդիմադիր ուժերին, իսկ ամենակարևորը՝ դանալ նրանց ընտրողը։ Խոսքը մի քանի միլիոն մարդու մասին է, որոնք կարող էին այսօր ապրել Ռուսաստանում և իրենց ակտիվությամբ և քվեարկությամբ էական ազդեցություն ունենալ երկրում հաստատված իրավիճակի վրա։

Արդյո՞ք տեղի կունենար ԽՍՀՄ անկումը և Ռուսաստանում մի քանի ամսում կձևավորվեր՝ իր բոլոր վերապահումներով կապիտալիստական տնտեսություն և տեղ-տեղ մրցակցային քաղաքականություն, եթե խորհրդային իշխանությունները երկիրը լքող ցանկացած մարդու թույլ տային դա անել՝ անգամ վճարի դիմաց վերադառնալու արգելքով։ Ի՞նչ տեղի կունենար, եթե 1960-80թթ.-ականներին ԽՍՀՄ-ը լքեին բոլոր ցանկացողները. ազգային և կրոնական պատճառներով լքողները, Կոմկուսին և դրա քաղաքականությունը չընդունողները, չհասկացված երաժիշները, չճանաչված նկարիչները, ինքնադրսևորման ազատություն չունեցող ռեժիսորները, լրագրողները և գրողները, բիզնեսով զբաղվել ցանկացողները և պարզապես այն մարդիկ, ովքեր դժգոհ էին խանութներից, կենցաղից, հանգստի հնարավորություններից, կրթությունից կամ ընդամենն ուզում էին ինչ-որ բան փոխել իրենց կյաքնում։ Անկասկած, այդ դեպքում ԽՍՀՄ-ում կրթության, մշակույթի, տնտեսության և սոցիալական կյանքի դեգրադացիան ավելի մեծ կլիներ, բայց ԽՍՀՄ անկումը կարող էր ավելի ուշ լինել, գուցե՝ ևս մեկ տասնամյակ ավել։

Ոչ այնպես, ինչպես ԽՍՀՄ-ում

Խորհրդային իշխանությունները թույլ չէին տալիս ազատ տեղաշարժը գաղափարախոսական նկատառումներից ելնելով։ Նրանք անկեղծորեն իրենք իրենց համարում էին ամենագրավիչ, ամենարադար, ամենառաջադիմական և հեռանկարային համակարգն աշխարհում և պատրաստ էին երկաթյա ձեռքով պարտադրել բոլորին իրենց պատկերացրած երջանկությունը։ Բնականաբար, այսպիսի պայմաններում ԽՍՀՄ-ից դուրս գալ ցանկացողները ընկալվում էին որպես դավաճաններ և նրանց համար ստեղծվում էին բոլոր հնարավոր խոչընդոտները։ Չնայած խորհրդային հագուրդ նոստալգիային, իշխող ռուսական էլիտան հասարակությանը չի առաջարկում որևէ նպատակ, հանուն որի կարելի է դիմանալ և տառապել։ Նրա նպատակն իշխանության և ռեսուրսների նկատմամբ վերահսկողությունն է։ Այդ պատճառով՝ ինչքան քիչ լինեն քաղաքական և տնտեսական գործընթացներին մասնակիցները, ավելի հեշտ կլինի հասնել նպատակներին և պահպանել եղած համակարգը։

Նրանց, ովքեր հեռացել են կամ պատրաստվում են հեռանալ Ռուսաստանից անիմաստ է մեղադրել և քաղաքական գիտակցության կոչեր անել։ Ինքնին սեփական ցանկությամբ բնակության վայրը որոշելը մարդու կարևորագույն իրավունքներից է։ Այնուամենայնիվ, խոսելով ռուսական սովորական քաղաքացու ծուլության, ընդդիմության թուլության և ցույցերի սակավության մասին, չենք կարող հաշվի չառնել, որ շատ այսպիսի միջոցառումների պոտենցիալ կազմակերպիչներ և մասնակիցներ լքել են երկիրը վերջին տարիներին և չեն պատրաստվում հետ գալ։

Հոդվածի բնօրինակը Deutsche Welle-ի կայքում։