Դեկտեմբերի 19-ին Դոնալդ Թրամփը Twitter իր էջում հայտարարեց. «ԱՄՆ-ն Սիրիայում հաղթել է ահաբեկչական «Իսլամական պետություն» խմբավորմանը և ամերիկյան զինվորականներն այլևս պատճառ չունեն մնալ այդ երկրում»։ Այսպիսով նա հայտարարեց ամերիկյան զորքերի՝ Սիրիայից դուրս բերման մասին։ Այս որոշումը բազմաթիվ հարցեր է առաջացնում, որոնցից մեկն այն է (ինչքան էլ տարօրինակ որ հնչի), թե արդյո՞ք սա ձեռնտու է Ռուսաստանին։
Խոսքի տերը
ԱՄՆ նախագահի խոսքերն, ինչպես նաև դրան հաջորդած՝ Սպիտակ տան պաշտոնական հաստատումն, անսպասելի էին, չնայած Թրամփը դեռևս նախընտրական շրջանում խոսք էր տվել դուրս հանել ԱՄՆ զորքերը Սիրիայից։ Գարնանը նա պատրաստ էր իրագործել ընտրողներին տված իր խոստումը, բայց նրան ետ համոզեցին։ Այդ պահից Վաշինգտոնը կտրուկ ակտիվացավ սիրիական ուղղությամբ։ Ամերիկացի գործիչներն առավել հաճախ սկսեցին ակնարկել, որ ԱՄՆ-ն դեռ երկար է մնալու Սիրիայում։ Ձևակերպվեցին երեք նպատակներ. ԻՊ-ի դեմ պայքար, տարածաշրջանում իրանական ազդեցության հակազդում և սիրիական իշխանության տրանսֆորմացիա։ Ըստ այդմ առավել զարմանալի էին Թրամփի խոսքերն այդ նպատակներից միայն մեկի իրականացման առումով։ Անգամ այդ պարագայում ամեն ինչ պարզ չէ. ԻՊ ջոկատները շարունակում են գործել Սիրիայի և Իրաքի տարածքներում։ Այդ իսկ պատճառով Թրամփի որոշումը զարմացրեց ոչ միայն ամբողջ աշխարհին, այլ նաև ամերիկյան էլիտային։ Թեև պետքարտուղար Մայք Պոմպեոն հավաստիացնում էր, որ նախագահը որոշումը կայացրել է բարձրաստիճան պաշտոնյաների հետ խորհրդակցություններից հետո, ամեն դեպքում հակասությունները Վաշինգտոնում անհնար է թաքցնել։
Դրա վառ ապացույցը պաշտպանության նախարար Ջեյմս Մետտիսի հրաժարականի դիմումն էր, որտեղ ասվում էր հետևյալը. «Քանի որ դուք իրավունք ունեք ունենալ այնպիսի պաշտպանության նախարար, ում հայացքներն այս կամ այլ հարցերում առավել համընկնում են ձեր հայացքների հետ, կարծում եմ, որ իրավունք ունեմ հրաժարվել այդ պաշտոնից»։ Նա նաև ավելացրեց, որ ԱՄՆ-ն չի կարողանա պաշտպանել իր շահերն առանց «դաշնակիցների նկատմամբ հարգանքի»։ Ըստ ԶԼՄ-ների՝ Մետտիսը դեմ էր ոչ թե Սիրիայից զորքերի դուրս բերմանը, այլ Թրամփի ավելորդ շտապողականությանը։ Ամերիկյան ուժերի դուրս բերումը ինքին վատ չէ։ Ցանկացած երկրի համար ավելի լավ է այլ տարածքներում երկար չմնալ, որովհետև ռիսկը մեծ է, որ ազատագրողից այն կվերածվի օկուպանտի։ Հարց է առաջանում՝ ինչո՞ւ ԱՄՆ նախագահը մտադիր է հենց հիմա անել դա և ինչպե՞ս է նա պատրաստվում կազմակերպել զորքերի դուրս բերումը։
Ամանորյա նվեր
2015թ.-ին Սիրիայում ռուսական գործողությունների մեկնարկի ժամանակ, Մոսկվան ասում էր, որ Սիրիայում՝ ԱՄՆ-ի գլխավորությամբ միջազգային հակաահաբեկչական կոալիցիայի ներկայությունը լեգետիմ չէ։ Վերջին ամիսներին ԱՄՆ-ի նկատմամբ քննադատությունը մեծացավ, հատկապես այն բանից հետո, երբ ԱՄՆ-ն, հետո նաև եվրոպական երկրները հրաժարվեցին Ռուսաստանի առաջարկած փախստականների վերադարձի և Սիրիայի ետպատերազմական վերականգման պլանից։ Մոսկվան բազմիցս մտահոգություն էր հայտնել, որ Եփրատ գետի արևելյան ափին ԱՄՆ-ի հովանավորությամբ ստեղծվելու է «քվազիպետություն»։ Բացի այդ, նրանք կարծես համակերպվել էին այն մտքի հետ, որ Սիրիան բաժանվելու է պայմանական երեք մասերի։ Առաջինը՝ պաշտոնական Դամասկոսի, Ռուսաստանի և Իրանի վերահսկողության տակ, երկրորդը՝ սիրիական ընդդիմության և Թուրքիայի, երրորդը՝ Սիրիայի դեմոկրատական ուժերի, որոնց հիմնական մասը քուրդ են և գտնվում են ԱՄՆ-ն հովանավորության ներքո։ Թվում է, թե ԱՄՆ-ի նկատմամբ մեղադրանքների (սկսած ահաբեկչության հովանավորչությունից մինչև Սիրիայի բաժանում) համատեքստում Մոսկվան պետք է ուրախ լինի ամերիկացիների դուրս գալով։
Հռետորաբանության մակարդակում այդպես էլ կա։ Առաջին արձագանքն եղավ ՌԴ ԱԳՆ խոսնակ Մարիա Զախարովայից՝ Առաջին ալիքի եթերից. «Այս որոշումը շատ կարևոր հետևանք կարող է ունենալ, այն է՝ քաղաքական կարգավորման իրական հեռանկարի առկայությունը»։ Հաջորդ օրն ամենամյա մամուլի ասուլիսի ժամանակ նախագահ Վլադիմիր Պուտինն ավելի զուսպ, բայց միևնույն ժամանակ դրական արտահայտվեց Թրամփի որոշման մասին. «Եթե ԱՄՆ-ն որոշել է դուրս հանել իր զորքերն, ապա այդ որոշումը ճիշտ է»։ Բացի այդ, նա որոշ նկատառումներ արեց, որոնց մեջ հիմնականում ասվում էր, որ պետք է սպասել և տեսնել, թե իրոք ԱՄՆ-ն դուրս կհանի զորքերն՝ ինչպես որ հայտատարել է։ Միևնույն ժամանակ Թրամփը Twitter-ի իր էջում գրում է, որ «Ռուսաստանը, Իրանը, Սիրիան և շատ այլ երկրներ դժգոհ են ԱՄՆ-ի դուրս գալուց», որովհետև այժմ նրանք «ստիպված կլինեն առանց մեզ պայքարել ԻՊ-ի դեմ, ում նրանք այդքան ատում են»։ ՌԴ նախագահի մամուլի խոսնակն այդ թվիթը համարեց «ծիծաղելի»։
Թրամփի խոսքերը կարելի է համարել պաշտպանություն՝ Ռուսաստանի հետ ավելորդ մերձեցման մեջ մեղադրանքներից, քանի որ ամերիկյան ԶԼՄ-ներն այդ որոշումը որակեցին որպես «ամանորյա նվեր» Պուտինին։ Սակայն այդպես մտածում է ոչ միայն Թրամփը, այլև շատ զինվորականներ և դիվանագետներ, որոնք կարծում են, որ Մոսկվան միայնակ մեծ դժվարություններ կունենա ահաբեկիչների դեմ պայքարում, ինպես նաև՝ ԱՄՆ-ի լքած տարածքները վերականգնելու գործում։ Ամերիկացի քաղաքական գործիչներն արդեն նշել են, որ Վաշինգտոնի կողմից Սիրիայում Ասադին ենթակա տարածքների վերականգման համար գումար չտրամադրելը կարող է Մոսկվայի և Դամասկոսի նկատմամբ ճնշումների գործիք դառնալ։ Մեկ այլ արդյունավետ գործիք կարող է լինել այն երկրների նկատմամբ սանկցիաները, որոնք օգնում են Ասադին և Իրանին։ Վաշինգտոնը նաև պահպանում է Սիրիայում իրավիճակի վրա ազդեցության քաղաքական լծակները։ Դա երևաց ՄԱԿ-ի ԱԽ նիստի ժամանակ, երբ Սիրիայի հարցով ՄԱԿ-ի քարտուղարի հատուկ բանագնաց Ստեֆֆան դը Միստրուան իր պաշտոնաթողությունից առաջ վերջին զեկույցը ներկայացրեց։ Նա հայտարարեց, որ ՄԱԿ-ը կասկածներ ունի սիրիական սահմանադրական հանձնաժողովի թեկնածուների վերաբերյալ, որոնց կազմը իրեն են փոխանցել «Աստանայի եռյակի»՝ Ռուսաստանի, Թուրքիայի և Իրանի արտգործնախարարները։ Դը Միստրուան հավելեց նաև, որ սահմանադրական հանձնաժողովը Սիրիայի հարցի քաղաքական կարգավորման միակ բաղադրիչը չէ։ Դա բացահայտ ակնարկ էր, որ կողմերի՝ կոմպրոմիսի չգալու դեպքում, ՄԱԿ-ը (կարդա՛ Արևմուտքը) կմերժի այն ամենն, ինչն արել է եռյակն ամբողջ տարվա ընթացքում։
Թուրքական գամբիտ
Եվս մեկ գործոն, որն իրավիճակն անորոշ է դարձնում, Թուրքիայի դիրքորոշումն է։ Թրամփի շուտափույթ որոշումը հաճախ բացատրում են ներքին հարցերում անհաջողություններով և ամերիկյան հասարակության ուշադրությունը նախագահի դեմ հետաքննությունից շեղելու համար։ Սակայն ամերիկյան և թուրքական ԶԼՄ-ներն ուշադրություն են դարձնում այն բանին, որ Թրամփը զորքերի դուրս բերման հայարարությունն արել է Թուրքիայի նախագահ Ռեջեբ Թայիփ Էրդողանի հետ հեռախոսազրույցից երկու օր անց։ Պաշտոնական հաղորդագրությունների համաձայն՝ կողմերը քննարկել են Թուրքիայի կողմից Սիրիայի հյուսիսում ռազմական գործողությունների պլանը, որով Թուրքիան ցանկանում է սիրիական քրդերի ռազմական և քաղաքական կառույցները ոչնչացնել, քանի որ վերջիններս, ըստ Անկարայի, ահաբեկչական կառույցներ են և համագործակցում են Քուրդիստանի աշխատավորական կուսակցության հետ։ Հաշվի առնելով Անկարայի նախկին երկու ռազմական գործողությունները Սիրիայում՝ հաջողելու դեպքում Թուրքիան գործնականում կարող է վերահսկողություն սահմանել թուրք-սիրական ամբողջ սահմանագծով՝ արևմուտքից արևելք։ Խոսքը վերաբերվում է նաև սահմանից հարավ ընկած շրջանները՝ Դեր Զորը և Ռաքքան ահաբեկիչներից մաքրելու մասին։ Այս տարածքները գտնվում են ԱՄՆ-ի ազդեցության գոտում։
Թուրքական ռազմական գործողությունները կարող էին ամերիկյան զինվորականների զոհվելու պատճառ դառնալ, ինչն Անկարային ձեռնտու չէր։ Ամերիկացիների ելքը լուծում է այդ հարցը։ Պատահական չէ ԶԼՄ-ներում հայտնված այն լուրը, որը ԱՄՆ-ի և Թուրքիայի միջև գործարք է եղել։ Սպիտակ տնից դա ժխտեցին, բայց պաշտոնական հաղորդագրությանը քչերը կհավատան։ Առավել ևս, որ կան բաներ, որոնց շուրջ Անկարան և Վաշինգտոնը կարող են առևտուր անել։ Առաջին հերթին դա այն աղմուկն է, որը Թուրքիան բարձրացրել է Ստամբուլում սաուդցի լրագրող Ջամալ Խաշոգջիի սպանության շուրջ՝ պահանջելով միջազգային հետաքննություն՝ բացահայտելու Էր Ռիադի դերն այդ հանցանքի մեջ։ Թրամփը կարող է խոստանալ չխանգարել Թուրքիային այդ գործում՝ փոխարենը ստանալով Անկարայի լռությունը։ Եվս մեկ կարևոր ասպեկտ է ԱՄՆ-ի ցանկությունը խզել Թուրքիայի միությունը Ռուսաստանի և Իրանի հետ։ 2017թ.-ին ստեղծված «Աստանայի ձևաչափի» շնորհիվ Բաշար Ասադը կարողացավ վերահսկողության տակ վերադարձնել երկրի մեծ մասը։ Բացի այդ, քաղաքական կարգավորման հեռանկարներ նշմարվեցին։ Սկսվեցին սահմանադրական հանձնաժողովի ձևավորման աշխատանքները։ Եռյակի աշխատանքի արդյունքների վերաբերյալ կարող են տարբեր կարծիքներ լինել, բայց ի տարբերություն ՄԱԿ-ի հովանու ներքո կայացած ժնևյան բանակցությունների, եռյակի աշխատանքներն ինչ-որ կերպ առաջ են ընթանում։
Թուրքիայի (որը երկխոսության մեջ է սիրիական զինված ընդիմության մեծ մասի հետ) դուրս գալն «Աստանայի ձևաչափից» Ռուսաստանի և Իրանի համար ողբերգական կլինի։ Հասկանալի է, որ վաղ թե ուշ Մոսկվան և Թեհրանը, ովքեր ուզում են Սիրիայի ամբողջ տարածքի վերադարձը Դամասկոսի իշխանությանը, բախվելու են Անկարայի շահերի հետ։ Թուրքիան մտադիր չէ դուրս գալ Սիրիայի հյուսիսից, մինչև չլուծվի Դամասկոսում իշխանության փոխանցման հարցը։ Այս առումով Անկարան մոտ է ԱՄՆ-ին և ԵՄ-ին, քան Ռուսաստանին, և դեռևս անհայտ է, թե ինչ դեր է այն ունենալու ապագայում։ Թուրքիայի և ԱՄՆ-ի հարաբերությունները կախված են նաև նրանից, թե ինչպես Վաշինգտոնը կդրսևորի իրեն քրդերի հարցում։ Մինչ այս պահն ամերիկացիների դուրս գալը թուրքական գործողությունների նախաշեմին դաշնակցին դավաճանելու տպավորություն է ստեղծում, ում հետ միասին պայքարել էին ԻՊ-ի դեմ։ Սակայն ԱՄՆ-ն իրո՞ք պատրաստ է լքել քրդերին։ Այս առումով հիշարժան է 1991թ-ին՝ քրդերին և շիաներին պաշտպանելու նպատակով, Իրաքի հյուսիսում և հարավում ԱՄՆ-ի, Մեծ Բրիտանիայի և Ֆրանսիայի կողմից ստեղծված օդային գոտիները, որտեղ արգելվում էր թռիչքներ կատարել։
Այդ գոտիների աշխատանքի սկզբունքերը տարբերվում էին։ 1991-2003թթ.-ին Իրաքի հյուսիսում փաստացի անկախ քրդերի պետություն գոյություն ուներ։ Հարավը Բաղդադի վերահսկողության տակ էր, բայց արևմտյան երկրները հետևում էին, որ այնտեղ չխախտվի թռիչքների ռեժիմը։ ԱՄՆ-ի համար խնդիր չէ Սիրիայում նույնպես ստեղծել այսպիսի գոտիներ և հնարավոր է, որ դա ավելի արդյունավետ լիներ քան երկու հազար ամերիկացի զինվորականների ներկայությունը։ Սակայն այդպիսի գոտին ումի՞ց պետք է պաշտպանի քրդերին. Իսլամական պետությունի՞ց, Թուրքիայի՞ց, թե՞ Դամասկոսից։ Որպեսզի պաշտպանվեն թուրքական հարձակումից, քրդերը կարող են միանալ Դամասկոսին։ Այս դեպքում հարցը ուղղվում է արդեն Մոսկվային. պատրա՞ստ են ռուսները վիճել Անկարայի հետ հանուն քրդերի։ Ձմռանը ռուսները թույլ տվեցին Թուրքիային գործողություններ իրականացնել Սիրիայի հյուսիսում՝ քրդական Աֆրինեյում։
Առանց ռազմավարության
Թրամփի արագ որոշմամբ ևս մեկ վտանգ է առաջ գալիս. ԱՄՆ-ի հեռացումից հետո այդ տարածքներում իշխանական վակուումի խնդիրը։ Ո՞վ կվերցնի այնտեղ իշխանությունը. ԻՊ-ը, թե՞ Դամասկոսն ու իր դաշնակիցները։ Որքա՞ն առաջ կգնա Թուրքիան։ Թույլ կտա՞ն նրանք Դամասկոսին զբաղեցնել այն տարածքները, որոնք իրենց չեն հետաքրքրում։ Որքանո՞վ ԱՄՆ-ի հեռացումը կարձակի Իրանի ձեռքերը։ Ի՞նչ են անելու ամերիկացիները իրենց 20 ռազմաբազաների (ըստ ԶԼՄ-ների) հետ՝ փակելո՞ւ են, թե՞ փոխանցելու են քրդերին։ Բոլոր այս հարցերը կարիք ունեն քննարկման և համակարգման՝ թե՛ հակաահաբեկչական կոալիցիայի ներսում, թե՛ Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի միջև։ Թրամփն այնքան շտապեց, որ անգամ մոռացավ այն քննարկել դաշնակիցների հետ, ինչը նույնպես Մետտիսի դժգոհությունն առաջացրեց։ Թեև անհայտ է, արդյոք քննարկելու բան կար։ Ո՞ւնի արդյոք Վաշինգտոնը Սիրիայից դուրս գալու ռազմավարություն։ Հայտարարելով զորքերի դուրս բերման մասին՝ Սպիտակ տունն ասեց, որ դա չի նշանակում միջազգային հակաահաբեկչական կոալիցիայի անկում, պարզապես ԱՄՆ-ն տեղափոխվում է պայքարի «հաջորդ փուլ»։
Թե ինչի մասին էր խոսքը՝ ոչ ոք չհասկացավ։ Միգուցե դա նշանակում է ցամաքային գործողություններից անցում օդային հարձակումներին, առավել ևս, որ ԱՄՆ-ի հիմնական ռազմաբազան տարածաշրջանում գտնվում է Քաթարում՝ մոտ 1500 կիլոմետր հեռու Իրաքի և Սիրիայի սահմանից, որտեղ այժմ գտնվում են ամերիկացիները։ Տեղին է այստեղ հիշել նաև ռուսական փորձը, երբ Պուտինը երեք անգամ հայտարարեց Սիրիայից դուրս գալու մասին, ինչպես նաև անձնակազմի կրճատման մասին, որից հետո ռազմական գործողությունների ինտենսիվությունը միայն բարձրացավ։ Հետևաբար՝ իրադարձությունների զարգացման տարբերակները բազում են։ Չնայած ամերիկյան զորքերի դուրս բերումը ակնհայտորեն դրական երևույթ է, բայց դրան զուգահեռ՝ չմտածված ռազմավարությունը կարող է մեծ խնդիրների հանգեցնել։