1998թ.-ին «The Guardian»-ի հոդվածներից միայն 300-ում էր հիշատակվել պոպուլիզմի մասին։ 2016թ.-ին դրանց քանակը հասավ 2000-ի։ Ինչպե՞ս դա տեղի ունեցավ։
Պոպուլիզմը գրավիչ երևույթ է դարձել մասնավորապես 2016թ.-ից սկսած, երբ տեղի ունեցավ Brexit հանարքվեն և Թրամփի ընտրությունը։ 1998թ.-ին «The Guardian»-ը հրապարակել է մոտ 300 հոդված, որոնք ներառում են «պոպուլիզմ» կամ «պոպուլիստ» եզրույթները։ 2015թ.-ին այս եզրույթներն օգտագործվել են մոտ 1000 հոդվածում, իսկ մեկ տարի անց այդ թիվը կրկնապատկվեց՝ հասնելով 2000-ի։
Այդ եզրույթի մեծացող ժողովրդականությունը պատահական չէ։ Եվրոպայում անցած 20 տարիների ընթացքում պոպուլիստական կուսակցությունները եռապատկել են իրենց քվեները՝ տեղ զբաղեցնելով 11 եվրոպական կառավարություններում։ Եվրոպացիների քառորդ մասը իրենց վերջին ընտրությունների ժամանակ քվեարկել է պոպուլիստական կուսակցությունների օգտին։ Ինչո՞ւ։ Դժվար է պատասխանել այդ հարցին։ Վերջին ակադեմիական հետազոտությունները ցույց են տվել, որ արևմտյան աշխարհում պոպուլիստական մոտեցումները բավական տարածված են։ Շատ քաղաքացիներ այն համոզմանն են, որ կոռուպացված էլիտաները դավաճանում, արհամարհում և շահագործում են սովորական մարդկանց։ Չնայած քաղաքացիներն ունեն պոպուլիստական մոտեցումներ, բայց այդուհանդերձ դա դեռևս չի նշանակում, որ նրանք քվեարկում են բացառապես այսպիսի կուսակցությունների օգտին (փաստացի շատերը չեն քվեարկում)։ Կան բազմաթիվ հանգամանքներ, որոնք մեծացնում են պուպուլիստական կուսակցություների օգտին քվեարկելու հավանականությունը։
Առաջին, երբ հասարակությունն առավել ինդիվիդուալ է, իսկ ընտրողներն՝ ավելի անկախ և անկաշկանդ, ընտրական վարքի փոփոխականությունն ավելի մեծ է։ Այսպիսի պայմանները նպաստում են, որ պոպուլիստական մոտեցումներն արտահայտվեն քվեարկության միջոցով։ Բացի այդ, առանց ավանդական կուսակցություններից որոշակի հիասթափության, քիչ հավանական է, որ ընտրողները կքվեարկեն պոպուլիստական կուսակցությունների օգտին։
Երկրորդ, երբ ավանդական աջ և ձախ կուսակցությունները գաղափարապես մոտենում են իրար, այդ ժամանակ պարարտ հող է նախապատրաստվում պոպուլիստների համար։ Սա ընտրողների մոտ տպավորություն է ստեղծում, որ բոլոր կուսակցությունները միանման են կամ նույնն են։ Ավելին, երբ ավանդական կուսկցությունները միանում են, նրանք ազատ են թողնում գաղափարախոսական ինչ-որ հատված, որի պատճառով կորցնում են որոշ խմբերի աջակցությունը։
Երրորդ, ճգնաժամերն ակտիվացնում են պոպուլիստական ուժերին։ Օրինակ՝ ֆինանսական ճգնաժամն ավանդական կուսակցություններին քննադատությունների նկատմամբ ավելի խոցելի է դարձնում։ Եվրոպական փախստականների ճգնաժամն իր հերթին պոպուլիստներին հնարավորություն տվեց քննադատել էլիտաներին ՝ ասելով, որ նրանք չեն կարողանում ներգաղթյալների հարցերը կարգավորել։
Չորրորդ, կոռուպցիան նույնպես նպաստում է պոպուլիզմի աճին։ Երբ պարզվում է, որ կուսակցությունները կոռուպացված են, պոպուլիստների այն հայտարարությունները, որ մարդիկ շահագործվում են էլիտաների կողմից, մեծ հանրային աջակցություն են ստանում։ Օրինակ՝ 1990-ականներին Իտալիայում նմանատիպ բան տեղի ունեցավ։ Դատական քննության արդյունքում պարզված կաշառակերության, նեպոտիզմի և կոռուպցիայի այլ ձևերի բացահայտումներն Իտալիայի կուսակցական համակարգին լուրջ վնաս հասցրեցին։ Այս ամենը ճանապարհ բացեց Սիլվիո Բեռլուսիկոնիի պես պոպուլիստ քաղաքական գործչի համար։
Սակայն պոպուլիզմի համար պարարտ հողի առկայությունը դեռևս բավական չէ դրա առաջընթացի համար։ Պետք է լինի նաև գոյություն ունեցող կուսակցություններին մարտահրավեր նետող պոպուլիստ, ով ավելի գրավիչ այլընտրանք է առաջարկում։ Որպեսզի այն ընկալվի որպես այլընտրանք, մարտահրավեր նետող կուսակցությունը պետք է կարողանա այնպիսի դիրք զբաղեցնել, որը կգրավի մեծ թվով ընտրողներին։ Այս գործընթացին կարող է օգնել նաև խարիզմատիկ առաջնորդը կամ արդյունավետ գործառնող կուսակցական կազմակերպությունը։
Փոփոխվող լրատվական դաշտը նույնպես իր դերն ունի։ Թուլացող ավանդական լրատվամիջոցները, որպեսզի մեծացնեն իրենց լսարանը, կենտրոնանում են առավել գրավիչ սկանդալների և կոնֆլիկտների վրա, որով նպաստում են ճգնաժամային տրամադրությունների տարածմանը և դրանով «օգնում» պոպուլիստներին։ Իհարկե սոցիալ-քաղաքական իրավիճակը տարբեր է՝ աշխարհագրական դիրքով պայմանավորված։ Նույնը վերաբերում է նաև պոպուլիզմին։ Օրինակ՝ Հյուսիսային Եվրոպայում տարածված են ծայրահեղ աջակողմյան պոպուլիսները։ Դանիայի ժողովրդական կուսակցությունը, Ֆինների կուսակցությունը և շվեդական Դեմոկրատները համատեղում են քսենոֆոբիական նացիոնալիզմը պոպուլիզմի հետ։ Ձախ թևի պոպուլիստներն ավելի քիչ են ներկայացված Եվրոպայի այս հատվածում, երևի այն պատճառով, որ սկանդինավյան երկրները սոցիալապես ապահով են և ձախակողմյան պոպուլիստական գաղափարներն ազդեցիկ չեն այստեղ։
Հարավային Եվրոպայում իրավիճակն այլ է։ Իսպանիայի, Իտալիայի և Հունաստանի պես երկրներում պուպուլիզմը բացառապես աջակողմյան չէ։ Սա կարող է պայմանավորված լինել նրանով, որ ֆինանսական ճգնաժամերն ամենաշատն են հարվածել այս երկրներին։ Իսպանական և հունական պոպուլիստները համատեղում են պոպուլիզմը ծայրահեղ ձախակողմյան գաղափարների հետ։ Իտալիայում էլ Հինգ աստղերի շարժում կուսակցությունը պոպուլիզմն օգտագործում է գաղափարախոսական տարբեր ճյուղերի հետ։
Արևմտյան Եվրոպան տարբերվում է հարավայինից նրանով, որ ձախ պոպուլիստները պակաս հաջողակ են։ Սա հավանաբար այն պատճառով է, որ այս հատվածի երկրները ունեն ավելի ուժեղ տնտեսություններ, քան իրենց հարավային հարևանները։ Իռլանդիան այն բացառությունն է, որը ապացուցում է այս օրինաչափությունը։ Չնայած որ այն չունի ուժեղ տնտեսություն, բայց այստեղ հաջողությամբ գործոմ է ծայրահեղ ձախակողմյա պոպուլիստական Շին Ֆայն կուսակցությունը։
Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպաները տարբեր են այս համատեքստում։ Արևելյան Եվրոպայում պոպուլիստական կուսակցությունները միանգամից չեն հայտնվել քաղաքական դաշտում։ Թե՛ հունգարական Ֆիդեսը, թե՛ լեհական Օրենք և արդարություն կուսակցությունները ստեղծվել են որպես ավանդական կուսակցություններ։ Միայն ավելի ուշ դրանք ձեռք են բերել պոպուլիստական և նատիվիստական (սեփական բնակչությանը ներգաղթյալներից պաշտպանելու քաղաքականություն) հատկանիշներ։ Նրանց գրանցած հաջողությունների պատճառը, հավանաբար, ծայրահեղական ժառանգության բացակայությունն է, որը կարող էր փչացնել նրանց կերպարը։
Այսպիսով, չնայած աշխարհագրական այս տարբերություններին, Եվրոպայով մեկ առկա են անհարժեշտ պայմաններ պոպուլիզմի համար։ Իսկ պոպուլիստական կուսակցություններն առավել քան պատրաստ են օգտվել այս բարենպաստ պայմաններից։
Հրապարակման բնօրինակը՝ The Guardian պարբերականում։