«Կարնեգի» հիմնադրամի Մոսկվայի կենտրոնի տնօրեն Դմիտրի Տրենինը carnegie.ru կայքում անդրադարձել է համաշխարհային կարգի ձևավորման հարցում Մոսկվայի հավակնություններին՝ նշելով, որ թեև նոր կարգի ստեղծումը հեշտ չի լինի, սակայն Մերձավոր Արևելքում Ռուսաստանի վերջին փորձը չի բացառում դրա հնարավորությունը: Անդրադարձը ներկայացնում ենք ստորև.
«Ռուսաստանի արտաքին քաղաքականությունը վերջին 25 տարիների ընթացքում լիարժեք շրջադարձ է ապրել: Այն սկսվել է Խորհրդային Միության գերտերության կարգավիճակի, նրա գլոբալ աշխարհաքաղաքական հավակնությունների և գաղափարախոսության մերժմամբ:
ՌԴ-ն իրեն դրսևորեց որպես «նոր Ռուսաստան», այլևս ոչ թե գերտերություն, որն իր սահմաններից դուրս ուներ համեստ հավակնություններ և ԽՍՀՄ-ի նախկին հակառակորդների հետ շարժվելու պատրաստակամություն, որոնք դարձան Մոսկվայի նոր ընկերները և մենտորները:
Պարզ չէր, թե արդյո՞ք նոր Ռուսաստանի ազգային շահերը տարբերվում էին ամերիկյան և եվրոպական ընկերների շահերից, և եթե այո, ապա ինչպո՞վ էին տարբերվում:
Բայց զինված հակամարտությունները նախկին Խորհրդային Միության ծայրամասերում, պատերազմները Բալկաններում և ՆԱՏՕ-ի ընդլայնումը դեպի Արևելք Ռուսաստանի էլիտաներին և հասարակությանը «բավական դժվար դասեր տվեցին» երկրի հետխորհրդային դերակատարման առումով:
ՆԱՏՕ-ի ընդլայնումը, Կոսովոյի ճգնաժամը և Չեչնիայի պատերազմն ի ցույց դրեցին Արևմուտքի և առաջին հերթին ԱՄՆ-ի նկատմամբ վաղաժամ բարյացկամ վերաբերմունքի ավարտը: Կրեմլում հասկանում էին, որ վերջնական հաշվարկում Ռուսաստանն իր կենսական անվտանգության շահերը պաշտպանելու համար կարող է հույսը դնել միայն միջուկային զենքի վրա:
ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո ֆինանսական դեֆոլտը ցույց տվեց, որ Ռուսաստանի տնտեսական կախվածությունը Արևմուտքից նրան միջազգային ասպարեզում դարձրել է փոքր դերակատար՝ միաժամանակ օտարերկրացիներին հնարավորություն ընձեռելով միջամտել Ռուսաստանի քաղաքականությանը և տնտեսությանը:
Ռուսաստանը ևս երկու փորձեր է արել համագործակցելու Արևմուտքի հետ: 9/11-ի ահաբեկչական հարձակումներից հետո Ռուսաստանն աջակցություն հայտնեց ԱՄՆ-ին և ձգտում էր ՆԱՏՕ-ի հետ դաշինքի՝ հակաահաբեկչական հիմքի վրա, նույնիսկ հայտարարեց իր «եվրոպական հակվածության» և Եվրամիության հետ ինտեգրվելու ցանկության մասին:
Տասնամյակի ավարտին Ռուսսատանն առաջարկեց «ընդհանուր պաշտպանական պարագիծ» ԱՄՆ-ի և նրա դաշնակցների հետ, մշակել համատեղ հրթռային պաշտպանություն և աշխատել ԱՄՆ-ի հետ արդիականացման գործընկերության վերաբերյալ:
Սակայն այդ փորձերը ձախողվեցին. ըստ էության, «Արևմտյան ակումբին» միանալու հարցում Մոսկվայից պահանջվող «մուտքավճարն» ընդունելու դժկամության պատճառով, քանի որ գինը ԱՄՆ-ի առաջնորդությունն ընդունելն էր:
Հարաբերություններն աստիճանաբար ավելի էին լարվում: Վրաստանը նախազգուշական կրակն էր: Ուկրաինան ի ցույց դրեց վերջնական ընդհատումն անցյալի անիրատեսական ենթադրություններից և վերջ դրեց չիրականացված հավակնություններին:
Ռուսաստանի համար ընդունելի պայմաններով արևմտյան ինտեգրումը, որը մինչև այժմ Մոսկվայի հետխորհրդային արտաքին քաղաքականության առանցքային սյունն էր, ջախջախվեց:
Տարօրինակ կերպով, այդ կուրսին այլընտրանքը, որն իրենից ներկայացնում էր նախկին ԽՍՀՄ-ի սահմաններում Ռուսաստանի շուրջ վերամիավորման նպատակը, լուծում չտվեց ուկրաինական ճգնաժամին: Ճիշտ այնպես, ինչպես Մոսկվան չընդունեց ԱՄՆ-ի հովանավորությունը, այնպես էլ նախկին խորհրդային գործընկերները չհրաժարվեցին իրենց ինքնիշխանությունից Ռուսաստանի գերիշխանությամբ միության ստեղծման նպատակով:
ՌԴ-ն հանկարծակի նկատեց, որ արտաքին քաղաքականության իր պլանները՝ A-ն և B-ն, միաժամանակ ձախողվել են, իսկ պլան C չկար: Այուամենայնիվ, թվում է, որ նոր ծրագիրը դանդաղորեն ի հայտ է գալիս: Ռուսաստանը միայնակ է, բայց այն ազատ է ընդլայնվելու հարցում: Եվրասիա մեծ մայրցամաքի հյուսիսում և կենտրոնում գտնվելը ՌԴ-ին թույլ է տալիս և պարտադրում է 360 աստիճանով տեսլական իր հսկայական հարևանության (Նորվեգիայից Հյուսիսային Կորեա և Մուրմանսկից Մումբայ) հետ հարաբերվելու հարցում:
Լինելով մայրցամաքի երկու ուժային կենտրոններին՝ ԵՄ-ին և Չինաստանին անմիջական հարևան, այնուամենայնիվ, Ռուսաստանը ստիպված չէ նրանց միջև ընտրություն կատարելու:
Մոսկվայի նոր գլխավոր ռազմավարությունը դեռևս ձևավորման փուլում է: Այն նպատակ ունի առավելագույնի հասցնել կապը բոլորի հետ՝ առաջին հերթին դնելով Ռուսաստանի շահը: Մեծ թվով տարբեր գործընկերների կառավարելը դժվար է, բայց ոչ անհնար, ինչպես ցույց տվեց Մոսկվայի վերջին փորձը Մերձավոր Արևելքում:
Չինաստանի հետ հավասարակշռված հարաբերությունների պահպանումը լինելու է երկարաժամկետ գերխնդիր: Չինաստանի, Հնդկաստանի, Իրանի, Թուրքիայի և այլ երկրների հետ նոր տարածաշրջանային կարգի ստեղծումը նույնպես հեշտ չի լինի: Այնուամենայնիվ, Եվրամիությունը և Ուկրաինան նույնպես «Մեծ Եվրասիայի» մի մասն են, և առաքելությունը չի իրականացվի այնքան ժամանակ, մինչև Եվրոպան և Ռուսաստանը չհասնեն նոր բնական վիճակի, որը հիմնված կլինի բազմազանության մեջ ընկալելի փոխըմբռնման վրա: