Հայաստանի եվրոպական նոյեմբերը

Հոկտեմբերի 13-ին հրապարակվեց Եվրոպական Միության և Հայաստանի Հանրապետության միջև նախաստորագրված  Համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության մասին համաձայնագրի տեքստը, որի վերջնական ստորագրումը ակնկալվում է, որ տեղի կունենա նոյեմբեր ամսին ԵՄ արևելյան գործընկերության գագաթաժողովի շրջանակներում:

Փորձագիտական տարբեր գնահատականների համաձայն՝ հրապարակված փաստաթուղթը Հայաստան-ԵՄ հարաբերություններում հանգրվանային նշանակություն ունի և ուրվագծելու է այդ հարաբերությունների հիմնական ուղղությունները: Հենց այս առումով էլ փաստաթուղթը կողմերի և հատկապես Հայաստանի համար ձեռք է բերում քաղաքական կարևոր նշանակություն: Փաստաթղթի բովանդակությունն առնվազն վկայում է այն մասին, որ Հայաստանի կողմից 2013 թվականից ի վեր ԵՄ-ի հետ հարաբերությունների մասով «և’-և’»-ի սկզբունքը կենսունակ է և կարող է տալ որոշակի արդյունքներ: Ակնհայտորեն փաստաթուղթը կազմված է փոխլրացման մեթոդաբանությամբ, որի միջոցով կողմերը փորձել են զուգամիտելով լրացնել այն բացերը, որոնք Հայաստանը կունենար, եթե միայն համագործակցեր ԵԱՏՄ-ի հետ կամ միայն ԵՄ-ի հետ:

Ինքնին փաստաթղթի նախաստորագրված տարբերակով հրապարակվելու հանգամանքը ևս կարևոր նշանակություն ունի: Ամենայն հավանականությամբ այս կերպ կողմերը վերջակետ դրեցին բոլոր այն ենթադրություններին, որ գործընթացը կարող է ավարտին չմոտենալ և Հայաստանը կարող է հրաժարվել նոյեմբերին նախատեսվող ստորագրումից: Հանրության սեփականությունը դարձնելով փաստաթուղթը՝ կողմերը բարձրացրեցին հանրային վստահությունը գործընթացի նկատմամբ՝ անուղղակիորեն ամրագրելով երաշխիքներ առ այն, որ եթե այդուհանդերձ կողմերից որևէ մեկը հետ կանգնի ստորագրումից, ապա ստանձնելու է գործընթացի տապալման ամբողջական մեղավորությունը: Պատահական չէ, որ կողմերն ամենաբարձր մակարդակով հայտարարում են վերջնական ստորագրման քաղաքական կամքի մասին:

Շուրջ 386 հոդվածներ պարունակող փաստաթուղթը ներառում է ՀՀ-ԵՄ բազմամակարդակ գործընկերության գրեթե բոլոր էական ոլորտները՝ քաղաքական, տնտեսական, իրավական, քաղաքացիական, էներգետիկ, բնապահպանական, կրթական, մշակութային: Յուրաքանչյուր ոլորտի համար մատնանշված է բարեփոխումների այն գործիքակազմը, որոնց միջոցով հնարավոր է արձանագրել էական առաջընթաց սկսած մարդու իրավունքների պաշտպանության, կոռուպցիայի դեմ պայքարից միչև վիզաների ռեժիմի ազատականացում:

Հայաստանում քաղաքական համակարգի ժողովրդավարացման տեսանկյունից բարեփոխումների այս ամբողջ փաթեթը ծանրակշիռ ազդեցություն ունի: Կառավարման համակարգի կայացման գործընթացում  բազմաթիվ բարեփոխումներ են իրականացվել, շատ դեպքերում հաջողվել են, մի շարք այլ դեպքերում արդյունքներն առնվազն մինչ այժմ տեսանելի չեն: Միջազգային փորձը  ցույց է տալիս, որ համակարգային բարեփոխումները արդյունք են տալիս, եթե դրանք ինստիտուտային են, հակառակ դեպքում զուտ հռչակագրային մակարդակում իրականացվող բարեփոխումները որևէ կերպ երկարաժամկետ կտրվածքով ունակ չեն բերելու քաղաքական համակարգի ժողովրդավարացմանն ու հասարակական կյանքի մոդեռնիզացիային: Պատահական չէ, որ հետխորհրդային մի շարք երկրներ, որոնք չեն հաջողել ինստիտուցիոնալ բարեփոխումների ճանապարհին, այսօր դասվում են «տապալված պետությունների» կամ լավագույն դեպքում «մոխրագույն գոտու» երկրների շարքին: Իր առջև ծառացած արտաքին քաղաքական, անվտանգային, դեմոգրաֆիական լուրջ մարտահրավերներով հանդերձ Հայաստանը ոչ ժամանակ և ոչ էլ ռեսուրս ունի այս ճանապարհին տապալվելու համար, հետևաբար փաստաթղթում ամրագրված բարեփոխումների, ԵՄ-ի հետ քաղաքական երկխոսության և դրա վրա հիմնված մի շարք ոլորտներում ծրագրային համագործակցությունը պետք է անվերապահորեն դառնա առաջիկա տարիների քաղաքական օրակարգի գերակայություն՝ հիմնված հստակ ձևակերպված քաղաքական կամքի վրա:

Ռեալ հաշվարկներով համընդգրկուն մոտեցման դեպքում, Հայաստանին ոչինչ չի խանգարելու ԵԱՏՄ-ի կազմում քաղել հնարավորինս զուտ տնտեսական օգուտներ, իսկ դրան զուգահեռ օգտագործելով եվրոպական գործընկերության գործիքակազմը՝ կառուցել կենսունակ ու արդյունավետ, թափանցիկ ու հաշվետվողական քաղաքական, տնտեսական ինստիտուտներ:

Բազմամակարդակ համագործակցության մեխանիզմների կողքին հրապարակված համաձայնագրում էական նշանակություն ունեցող անդրադարձ է կատարված նաև ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործընթացին: Փաստաթուղթն ամրագրում է, որ Եվրոպական Միությունն ընդունում է  հակամարտության խաղաղ և տևական կարգավորմանն ուղղված Հայաստանի հանձնառության կարևորությունը և ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների առաջնորդությամբ ընթացող բանակցությունների շրջանակներում հնարավորինս շուտ կարգավորման հասնելու անհրաժեշտությունը: Միաժամանակ, փաստաթղթում ընդգծվում է, որ կարգավորումը պետք է հիմնված լինի ՄԱԿ-ի կանոնադրությունում և ԵԱՀԿ Հելսինկյան եզրափակիչ ակտում ամրագրված նպատակների և սկզբունքների վրա, մասնավորապես, ուժի սպառնալիքից կամ գործադրումից զերծ մնալու, պետությունների տարածքային ամբողջականության և ժողովուրդների հավասար իրավունքների և ինքնորոշման սկզբունքների վրա՝ հաշվի առնելով նաև կարգավորման գործընթացին աջակցելու Եվրամիության հաստատված հանձնառությունը:

Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործընթացին վերաբերող այս ձևակերպումները որևէ կերպ չեն հակասում հայկական կողմի դիրքորոշումներին, ավելին, ըստ էության հայկական դիվանագիտության ձեռքին ևս մեկ կարևոր գործիք է հայտնվել: Գաղտնիք չէ, որ հակամարտության կարգավորման ձևաչափը, ինչպես նաև միջազգային իրավունքի հայտնի սկզբունքները մանիպուլացնելու համար Ադրբեջանը դիմել և շարունակելու է դիմել տարբեր աճպարարությունների՝ երբեմն ներգրավելով ԵՄ անդամ այս կամ այն երկրին կամ ԵՄ որևէ կառույցի (օրինակ՝ հակահայկական բովանդակության զեկույցների ընդունումը): Հետայսու ի դեմս այս փաստաթղթի բոլոր նման դեպքերում Հայաստանը կարող է հստակ բացատարություններ պահանջել ԵՄ-ից, որքանով հակամարտության կարգավորման վերաբերյալ փաստաթղթում այլևս արտահայտվում է ԵՄ միասնական դիրքորոշումը:

Փաստաթղթի ստորագրումը շատ կարևոր քայլ կդառնա նաև վիզաների ազատականացման գործընթացում՝ հնարավորություն ընձեռելով անցնել այս հարցում բովանդակային լուրջ բանակցությունների մեկնարկին:

Բնականաբար, ծավալուն փաստաթուղթը չի սահմանափակվում վերը թվարկված առավելություններով միայն և բազմաթիվ ոլորտային այլ կարգավորումներ ու լուծումներ է նախատեսում: Աշխատանքի հսկայական մասը, կարծես, կատարված է, ի դեմս նախաստորագրման տեսանելի է կողմերի քաղաքական կամքը՝ գործընթացը մոտեցնելու եզրակետին: Եզրակետ, որից կմեկնարկի խոսքից գործի անցնելու երկար, դժվարին, բայց անհրաժեշտ ճանապարհը: