Ռուս-ամերիկյան բլուրներ

Միմյանց հետ բարձր տոնով խոսելը Մոսվայի ու Վաշինգտոնի համար նորություն չէ: Սակայն այսօր եղած տրամադրությունները ստիպում են հիշել հարաբերությունների առավել մռայլ փուլերի մասին:

Պետդեպարտամենտի պաշտոնական խոսնակը Ռուսաստանին խոստանում է Սիրիայում նոր կորուստներ, իսկ Ռուսաստանի Պաշտպանության նախարարությունն ամերիկացի «ստրատեգներին» (հենց այդպես՝ չակերտներում) հիշեցնում է Խմեյմիմ բազայի մերձակայքում տեղակայված С-300 և С-400 համակարգերի գործողության շառավղի մասին:

Տեղեկատվական ընդհանուր մթնոլորտը մոտենում է ութսունականների սկզբի վատագույն օրինակներին, ինչ որ իմաստով ավելի հեռուն է գնում:

Այն ժամանակ գոնե միմյանց չէին ծաղրում, այժմ չես էլ հասկանում՝ որտեղ է ավարտվում տրոլինգը և որտեղ սկսվում իրական սպառնալիք, և՝ ընդհակառակը: Իսկ հետո՞:

Հուսալքության գիրկն ամբողությամբ չընկնելու համար պետք է նկատել, որ «սառը պատերազմին» հաջորդած շրջանում Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի հարաբերությունների հետագիծը իրականության մեջ չափազանց ստաբիլ է: Այն համընկնում է ընտրական ցիկլերին, որոնց մեջ արեն հնարավոր են տատանումներ դեպի այս կամ այն կողմ, բայց հերթական կադենցիայի ավարտին անպայման սրացում է տեղի ունենում:

«Բիլ Քլինթոնն իրեն թույլ տվեց Ռուսաստանի վրա ճնշում բանեցնել: Նա, հավանաբար, մի վայրկյան, մի րոպե, կես րոպե մոռացել էր, թե ինչ է Ռուսաստանը, որ Ռուսաստանը տիրապետում է միջուկային զենքի ամբողջական արսենալին: Քլինթոնը որոշեց մկաններ ցույց տալ: Ցանկանում եմ ձեր միջոցով Քլինտոնին ասել. թող չմոռանա՝ ինչ աշխարհում է ապրում: Չի եղել ու չի լինելու այնպես, որ նա միայնակ թելադրի ողջ աշխարհին, ինչպես ապրել: Բազմաբևեռ աշխարհ՝ ահա ամենի հիմքը: Այսինքն այնպես, ինչպես պայմանավորվեցինք ՉԺՀ նախագահ Ձյան Ձեմինի հետ. մենք պետք է թելադրեն աշխարհին, այլ ոչ՝ նա միայնակ»:

Բորիս Ելցինի այս բառերն հնչել են երկրի ղեկավարի պաշտոնում նրա վերջին օտարերկրյա այցելության ընթացքում՝ 1999 թվականի դեկտեմբերի սկզբին, Պեկինում: Սենսացիոն հրաժարականին մնում էր երեք շաբաթից մի փոքր ավելին, և այս հայտարարությունն ըստ էության իննսունականներին երկու երկրների և երկու նախագահների (ովքեր պաշտոնապես միմյանց ընկերներ էին անվանում) բուռն հարաբերությունների ամփոփումն էր:

Ելցինի կտրուկ արձագանքը հետևեց Քլինտոնի դիտողությանը, թե Ռուսաստանը «թանկ կվճարի» Չեչնիայում իր գործողությունների համար: Արևմուտքը պատժամիջոցներ էր նախապատրաստում:

Հետաքրիր է, որ այն ժամանակ հանդարտեցնել կարողացավ վարչապետ Վլադիմիր Պուտինը:

Իբր Ելցինի հայտարարությունն ուղղված չէր Մոսկվայի ու Վաշինգտոնի հարաբերությունների սառեցմանը: Ըստ որում և ինչն էական է, Պուտինն ընդգծեց. չեչենական արշավի վերաբերյալ Բիլ Քլինտոնի քննադատական արտահայտությունները հավանաբար պայմանավորված են հոգատարությամբ, որ Ռուսաստանը լրացուցիչ խնդիրներ չունենա: Ամերիկացիները՝ անձամբ Քլինտոնը և իր պաշտոնական ներկայացուցիչը, հանդուրժողաբար արձագանքեցին. չարժե Ռուսաստանի նախագահի խոսքերին մեծ ուշադրություն դարձնել:

Այս տեսարանում առկա է ամենն, ինչ մենք այսօր տեսնում ենք, թեև՝ թույլ տարբերակով: «Սխալ» վարքագծի պատճառով Ռուսաստանի հասցեին նախազգուշացում, ծայրահեղ լարված արձագանք՝ ռազմական ներուժի մասին հիշեցմամբ, ԱՄՆ-ի կողմից դա լուրջ ընդունելու ցանկության բացակայություն: Խորհրդանշական է, որ Ելցինը իր ահեղ արտահայտությունները հնչեցրել էր Չինաստանում՝ վկայակոչելով կարող հարևանի ազդեցությունը. ճիշտ և ճիշտ Մոսկվայի ու Պեկինի ներկայիս «ջերմ համաձայնության» նախատիպը:

Մինչդեռ 1993-ից մինչ 1998-ը Վաշինգտոնը և անձամբ Բիլ Քլինտոնը հանդես էին գալիս «երիտասարդ ռուսական ժողովրդավարության» հիմնական մեկենասի դերում և, կարծես թե, հսկայական ջանքեր էին դրել հարաբերությունների ամրապնդման համար: Սակայն փոխադարձ դժգոհությունն աճում էր: Իննսունութի օգոստոսին տեղի ունեցավ դեֆոլտը, որի ժամանակ բորսայի օտարեկրացի խաղացողները բավականին գումար կորցրեցին և լուրջ գազազած էին: Իննսունիննի ձմռանն ու գարնանը տեղի ունեցավ ՆԱՏՕ-ի առաջին ընդլայնումն ու սկսվեցին Հարավսլավիայի ռմբակոծությունները: Պատասխանն արևմտյան մամուլում «կրեմլյան ավազակապետության» դեմ ծավալված հզոր արշավն էր (Bank of New York-ի գործը և ռուսական մաֆիայի կողմից փողերի լվացումը): Իսկ Հարավսլավիայի դեմ պատերազմը, որը Մոսկվան չկարողացավ ոչ կանխել, ոչ էլ կանգնեցնել, ի դեմս Պրիշտինայի օդակայան ռուս դեսանտայինների տեղակայման, հանգեցրեց ռազմավարական առումով անիմաստ, բայց փայլուն դեմարշի: Այնպես որ պեկինյան լուտանքները մի ամբողջ շարք իրադարձությունների գագաթն էր:

Ջորջ Բուշը Սպիտակ տուն եկավ որպես Քլինտոնի հակապատկեր, ճիշտ այնպես, ինչպես Վլադիմիր Պուտինն էր ընկալվում որպես Ելցինի հակապատկեր: Այդուհանդերձ սխեման կրկնվեց, միայն թե՝ տատանման ավելի մեծ ամպլիտուդայով: Լյուբլյանայում կայացած առաջին հանդիպմամբ սկսվեց փոխադարձ համակրանքով, այնուհետև 2001-ի սեպտեմբերին երբ Ռուսաստանն ու ԱՄՆ-ն ահաբեկչության դեմ պայքարում համարյա դարձել էին դաշնակիցներ, արձանագրվեց կտրուկ վերելք: Այնուհետև՝ ինտենսիվ շփումներ՝ խորը անկումներով. Չեչնիա, ՀՀՊ պայմանագրից Վաշինգտնոի դուրս գալ, Իրաք, Վրաստանում «վարդերի հեղափոխություն», Ուկրաինայում առաջին «մայդան», Արևելյան Եվրոպայում ՀՀՊ կառուցում, Կոսովո…

Մթնոլորտը խտանում էր, վստահությունը հալչում, սակայն 2008-ի ապրիլին՝ Վլադիմիր Պուտինի երկրորդ ժամկետի ավարտին՝ հանդիպում Սոչիում և Հարաբերությունների ռազմավարական շրջանակների մասին հռչակագրի ստորագրում: Այդ փաստաթղթում կողմերը փորձեցին հանգիստ գույքագրել փոխադարձ հետաքրքրություն ներկայացնող թեմաները (այնտեղ փաստացի շարադրված էր ապագա վերաբեռնավորման ծրագիրը, որի դափնիները հետագայում բաժին հասան Բարաք Օբամային ու Դմիտրի Մեդվեդևին): Բաժանվեցին խաղաղ և նույնիսկ՝ ջերմ:

Չորս ամիս անց (Բուշը դեռ պաշտոնավարում է, Պուտինն արդեն վարչապետ է) տեղի ունեցավ ռուս-վրացական պատերազմը, ԱՄՆ և Ռուսաստանի հարաբերությունները հայտնվեցին «սառը պատերազմից» հետո ամենավատ կետում:

Վաշինգտոնում տաք գլուխերը պահանջում են ռմբակոծել Ռոկիի թունելը, Մոսկվայու վստահ են, որ պատերազմում են ոչ թե Սաակաշվիլիի, այլ Բուշի դեմ:

Թվում է, թե ամեն ինչ ավարտված է, իսկ Ամերիկայում ահա-ահա նախագահ կդառնա բազեական մոտեցում ունեցող Ջոն ՄակՔեյնը: Սակայն այդտեղ փլուզւոմ է Lehman Brothers-ը, սկսվում է համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամ, և ոչ ոք կրկին Ռուսաստանի ժամանակը չունի:

Օբամայի օրոք՝ նույն երթուղին նոր ընթացքով: Ռուսաստանի հետ լարվածության թոթափման մասին հայտարարություն, Մեդվեդևի ու Օբամայի փոխադարձ համակրանք, ՌՀՍ համաձայնագրի վրա ակտիվ աշխատանք, ՀՀՊ դադարեցում, բանակցություններ Իրանի շուրջ, ԱՄՀ-ում Ռուսաստանի անդամություն: Այս ամենը «արաբական գարնան», Լիբիայի, Սիրիայում հակասությունների սրման, Վլադիմիր Պուտինի վերադարձի, Էվարդ նոուդենի, Ուկրաինայի, կրկին Սիրիայի՝ այս անգամ ճակատ առ ճակատ, ֆոնին…

Դժվար չէ նկատել, որ յուրաքանչյուր հաջորդ ցիկլի ավարտն ավելի սուր ու վտանգավոր է:

1999-ին բանավոր հիշեցում՝ «ինչ է Ռուսաստանը»: 2008-ին առաջին անգամ խոսեցին միջնորդավորված ռազմական դիմակայության մասին ու Սև ծովում մկաններ ցույց տվեցին: 2016-ին երկու ռազմա-օդային տորմիղներ գտնվում են դեմ առ դեմ և առկա է ուղիղ բախման ու անկանխատեսելի սրացման ռիսկ:

Տեղեկատվական ֆոնն այնպիսին է, որ 1999-ի ռուսական մաֆիայի մերկացումը կարող է թոթվախոսություն թվալ. «չարի կայսրությանը» դեռ չենք հասել, բայց «Չար կայսրն» արդեն նշանակված է:

Ռուս-ամերիկյան հարաբերություններն, իհարկե, կրում են անձնային դրոշմ: Այն փաստը, որ ամենախորը կետին դրանք հասել են Օբամայի օրոք, հասկանալի է: ԱՄն ներկայիս նախագահը միշտ է իրեն դնում կենտրոնում (այդ պատճառով են արտաքին էֆեկտներն ու վառ հայտարարությունները, որոնց հետևում ոչինչ չկա), և անհրաժեշտ չի համարում կարգավորել հարաբերությունները մարդկանց հետ, լինեն դրանք մրցակից, թե համախոհ: Ամերիկացիները նույնպես պատճառները տեսնում են կոնկրետ անձի մեջ՝ Ռուսաստանի նախագահին վերագրելով տիեզերական մասշտաբի չարիքի որակներ:

Սակայն հիմքում, իհարեկ, ոչ թե առաջնորդների միջև «քիմիայի» առկայությունը կամ բացակայությունն է, այլ այն, թե ինչ ասաց Բորիս Ելցինը 1999-ին Պեկինում: Կառուցվածքային առումով Ռուսաստանը երբեք պատրաստ չի եղել մաս կազմել մի աշխարհի, որտեղ թելադրում է Ամերիկան, բայց և չի ունեցել լուրջ մարտահրավեր նետելու ուժ: Իսկ Ամերիկան երբեք չի ունեցել բավարար ուժ այդ աշխարհը կառուցելու համար, բայց և չի հրաժարվել այդ մտքից:

Իրավիճակի ցիկլիկ, փուլ առ փուլ վատթարացումը ներկայումս բերել է վտանգավոր սահմանագծի, և պատճառն էլ այն է, որ աշխարհակարգի մոդելը վերջնականապես սպառել է իրեն, ինչի մասին ենթադրում էին դեռ 25 տարի առաջ:

Եվ այսօր խոսքն այն մասին է, թե ինչպես և ինչի կբերի անցումը: Եվ որպեսզի շուտ արտաշնչենք, ցանկալի է, որ ամերիկյան ընտրություններն արագ կայանան: Ով էլ ընտրվի, միևնույն է կարճաժամկետ պաուզա կլինի:

Խորհրդանշանական է, որ սուր զգացողությունների տեր անձանց սիրելի զվարճանքը մեզ մոտ կոչվում է «ամերիկյան բլուրներ», իսկ Ամերիկայում «ռուսական բլուրներ»: Ոգևորությունը նույնն է, բայց պատճառները տեսնում ենք ուրիշի առանձնահատկությունների մեջ: Ինչպես և քաղաքականության մեջ:

Հրապարակման բնօրինակը Gazeta.Ru կայքում