«Լիդիան Արմենիա» ընկերության գործադիր տնօրեն Հայկ Ալոյանն «Ազատությանը» տված հարցազրույցում ակնարկել է, թե Ամուլսարի խնդիրը ոչ թե բնապահպանական է, այլ՝ քաղաքական։ Հանքարդյունաբերության ոլորտում խոշոր նախագիծ իրականացնող ընկերության ղեկավարը ասել է, թե «որոշ քաղաքական ուժեր, որոնք լարում են իրավիճակը Ամուլսարի շուրջ, նպատակ ունեն, որ այսօրվա իշխանությունների դեմ իրականացնեն գործընթացներ, որը հետևանքներ կունենա երկրի տնտեսական իրավիճակին»։ Նա նաև հայտնել է, որ «1200 ստորագրությամբ նամակ է ուղարկվել կառավարություն շրջակա համայնքներից` խնդրելով, որ այս հարցին արագ լուծում տրվի, և մենք` ընկերությունը, սկսել ենք գործընթացը հենց այդ նամակներից և խնդրանքներից հետո»:
Այսինքն՝ ըստ Հայկ Ալոյանի, թանկարժեք մետաղների կորզման իրենց՝ փաստացի սառեցված նախագիծը նրանք գործարկել են՝ տեղի տալով հարակից համայնքների բնակիչների խնդրանքներին։ Համաձայնեք, որ այս փաստարկն ավելի շատ բնորոշ է սոցիալիստական հասարակարգերին, մինչդեռ շուկայական տնտեսություններում նման նախագծերի իրագործման շարժիչ ուժը բիզնես շահն է՝ եկամուտի ակնկալիքը։
Ինչո՞ւ է ուրեմն Հայկ Ալոյանն իր ղեկավարած ընկերության բիզնես շահը ստորադասում ենթադրյալ հանքի հարակից համայնքներից ստացված ստորագրություններին։ Ինչո՞ւ է նա փորձում ապացուցել, որ խնդիրը քաղաքական է։ Ինչո՞ւ է սայլը դնում ձիուց առաջ։ Չէ՞որ Ամուլսարի հարցը թեժ էր թե հեղափոխությունից առաջ, թե դրանից հետո։ Չէ՞որ Ամուլսարի հարցով վերջին ամսվա ընթացքում մտահոգ էին ոչ միայն «որոշ քաղաքական ուժերի», այլև հեղափոխության մասնակից ու ներկայումս իշխանություն ձևավորած ուժերի ներկայացուցիչներ։
Այս և բազմաթիվ այլ հարցերի պատասխանն ակնհայտ է։ «Լիդիան»-ում բնապահպանական հարցադրումների վերաբերյալ պատասխաններն ու փաստարկները սպառվել են, և ըստ ամենայնի՝ տուրք տալով օրվա իշխանությունների թելադրած մտածողությանը, փորձ է կատարվում բնապահպանների մտահոգությունները «սևացնել», այսինքն՝ դրանք վերագրել «որոշ», իսկ ավելի ճիշտ՝ նախկին իշխանություններին, մոտիվները բացատրել ռևանշով ու այդկերպ հանրության հետաքրքրությունը նվազեցնել։
Դժվար է ասել՝ որքանով այս մարտավարությունը հաջողություն կբերի։ Ի վերջո հեղափոխական էյֆորիան այլևս անցյալում է, իսկ հանրության ճնշող մեծամասնության մոտ ընդհանուր շահի գիտակցման շատ բարձր մակարդակը (օրինակ՝ Արցախի հիմնահարցում, բանակին նեցուկ լինելու, անվտանգության հարցերում և այլն) հուշում է, որ բնապահպանական շատ լուրջ նշանակություն ունեցող նախագծի շահառուները շատ լուրջ ու ռիսկային մանիպուլյացիայի են դիմում։
Իսկ խնդիրը շատ պարզ է։ Մասնագետների կարծիքով՝ Ամուլսարի շահագործումն, ի թիվ այլոց, վտանգում է Հայաստանի քաղցրահամ ջրերի պաշարը և դրանցով ոռոգվող մշակելի հողերը, այլ կերպ ասած՝ նաև երկրի պարենային անվտանգությունը:
Մասնագետների կարծիքով՝ գործարկվող հանքի ներքին գոտիներում գտնվող 140 աղբյուրների մեծ մասը հանքը շահագործելուց հետո կշարունակեն հոսել դեպի մակերևույթային և գրունտային ջրեր, սակայն այդ ջրերն արդեն կհարստանան ծանր մետաղներով և ռադիոակտիվ տարրերով, ինչպիսիք օրինակ՝ սնդիկն է, ուրանը և այլն: Մեկ այլ խնդիր էլ շահագործման հետևանքով Ամուլսարի փորված խոռոչում ծծմբաթթվի գոյացման ու դրա բացասական հետևանքների խնդիրն է։ Սա ևս ազդելու է Սևանա լճի, Արփայի ու Որոտանի ավազաններում ջրի քիմիական բաղադրության վրա։
Այդ ջրերն այս կամ այն կերպ թափվելու են Կեչուտի և Սպանդարյանների ջրամբարներ, որտեղից էլ Արփա-Սևանի միջոցով հայտնվելու են Սևանա լճում: Ոռոգման նպատակով Սևանից Արարատյան դաշտ հոսող ջուրն այսպիսով լուրջ ռիսկեր է ստեղծելու։ Հարկ է նկատել, որ նույն ճակատագիրը սպառնում է նաև Որոտանի ստորին հոսանքում տեղակայված հողերին։ Պարենային խնդրի մեջ պետք է ներառել նաև Ջերմուկի հանքային ջրերի անվտանգության խնդիրը։ Ի վերջո, 30 տարի առաջ մեր հասարակությունը հույս ուներ միայն «Ջերմուկով» գոյատևեր, բայց այսօր նույնիսկ «Ջերմուկն» է դնում ի նպաստ հանքարդյունաբերության զարգացման։
Ակնհայտ է, որ պարենայինից բացի, առկա է նաև էկոլոգիական անվտանգության խնդիր։ Կասկածից վեր է, որ քիմիական բաղադրությունը փոխած ջրի մակերևութային ու ստորգետնյա հոսքը դեպի Սևանի ավազան թե ավազանի, թե լճի էկոհամակարգը փոխելու է։
Շրջակա միջավայրի վրա ազդեցությունն այսքանով չի սպառվում։ Ինչպես բնապահպաններն են փաստում, հանքի բաց շահագործումը ենթադրում է պայթեցումները, որոնք մեծացնելու են առանց այն էլ գոյություն ունեցող ստորգետնյա ճեղքերն ու մակերևույթային ջրերի մեծ մասը ներծծվելու է գրունտի մեջ, ինչի հետևանքով կաղտոտվեն գրունտային ջրերն ու կկրճատվի գետերի սնուցումը: Նույն պայթեցումների հետևանքով կենդանական աշխարհի ներկայացուցիչները, հատկապես էնդեմիկ տեսակներից Հայկական մուֆլոնը կանգնելու են իրենց բնակավայրերը փոխելու ռիսկի առաջ, ինչը շատ կարևոր է տեսակի պահպանության հարցում: Ճիշտ է, ընկերությունից խոստացել են կենդանիներին տեղափոխել այլ՝ անվնաս միջավայր, բայց այստեղ էլ հարց է առաջանում, թե նախ ինչպես պետք է դա արվի (հետաքրքիր է՝ օրինակ օձերի ու չղջիկների գաղթի կազմակերպումն ինչպես պետք է արվի), և երկրորդ՝ ինչպիսի փոփոխություն կկրի նոր՝ «անվնաս միջավայրի» էկոհամակարգը։ Բնապահպաններն այս առումով հիշատակում են ավստրալիական ճագարներին (մասնավորապես, 19-րդ դարում եվրոպացիները ճագարներ բերեցին այստեղ, որոնք իսկական պատուհաս դարձան. փաստացի մայրցամաքի նորաբնակ կրծողները բազմաթիվ էնդեմիկ տեսակների ոչնչացման պատճառ դարձան և լուրջ ազդեցություն ունեցան Ավստրալիայի էկոհամակարգի վրա)։ Բնականաբար, մասնագիտական հանրույթի հարցադրումներն ավելի դետալիզացված են և վերը նշվածով չեն սահմանափակվում։
Այսինքն՝ Ամուլսարի շահագործման հետ կապված կան ռիսկեր ու հստակ պատասխաններ առայժմ չկան։ Սա է պատճառը, որ Հայկ Ալոյանն իրենց գործողությունները թաքցնում է «որոշ քաղաքական ուժերի» ու «1200 ստորագրությունների» թիկունքում։ Մինչդեռ չի բացառվում, որ անվտանգության առումով երկրի ներսում կարող է շատ ավելի լուրջ սպառնալիք գոյանալ, քան արտաքին գործոններն են։