Ստանիսլավ Տարասովի հեղինակային անդրադարձը ղարաբաղյան կարգավորման խնդրով Ժնևում կայացած բանակցություններին։
Ժնևում հայ-ադրբեջանական հակամարտության կարգավորման խնդրով Հայաստանի և Ադրբեջանի արտգործնախարարների մակարդակով բանակցություններն, ինչպես միշտ, գաղտնիության ռեժիմով էին ընթանում։ Կոնկրետ ինչի մասին էին խոսում նախարարները 11 ժամ շարունակ, ինչ էին քննարկում, հայտնի չէ։ Բանակցողները սահմանափակվում են ընդհանրական տերմիններով ու լղոզված գնահատականներով։
Ժնևում Հայաստանի և Ադրբեջանի արտգործնախարարներ Զոհրաբ Մնացականյանի ու Էլմար Մամեդյարովի հանդիպումն ավարտվեց։ Ինչպես միշտ, այն ընթանում էր ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների ու ԵԱՀԿ գործող նախագահողի անձնական ներկայացուցիչ Անջեյ Կասպրչիկի միջնորդությամբ։ Եվ ինչպես միշտ, բանակցությունները փակ էին։
Հիշեցնենք, որ նախարարների նախորդ հանդիպումը կայացել էր 2019 թվականի դեկտեմբերի 4-ին Բրատիսլավայում։ Այն համարվում է ձախողված։ Թեկուզ այն պատճառով, որ այդ ժամանակ Ռուսաստանի ԱԳՆ ղեկավար Սերգեյ Լավրովը հայտարարեց, որ Ադրբեջանը, Հայաստանն ու Մինսկի խմբի համանախագահները հանդիպման արդյունքում Լեռնային Ղարաբաղի կարգավորման հարցով հնգակողմ հայտարարություն կանեն, ինչը թույլ տվեց ենթադրել, որ նման փաստաթղթի նախագիծ կա։ Սակայն հայաստանի վարչապետ Փաշինյանը հայտարարեց, որ «Լեռնային Ղարաբաղի կարգավորման հարցով բանակցային սեղանին որևէ քննարկվող փաստաթուղթ չկա»։ Ավելին, ի հեճուկս որոշ կանխատեսումների, ինչպես Ադրբեջանի ԱԳՆ ղեկավար Մամեդյարովն էր ասել, «Բրատիսլավայում բանակցությունները կոշտ էին», ու կողմերն գործնականում հակասություններ էին արձանագրել օրակարգի բոլոր հարցերի վերաբերյալ։ Ահա թե ինչու Ժնևում ներկայիս բանակցությունների առիթով դժվար էր ինչ-որ բան ակնկալել։
Բայց տեղի ունեցավ անհավանականը։ Նախ՝ Ժնևի բանակցությունները երկու ռաունդից էին բաղկացած։ Կողմերը սկսելով երկխոսությունը հունվարի 29-ին՝ շարունակեցին այն հաջորդ օրը։ Երկրորդ՝ խոսակցությունն ընդհանուր առմամբ տևեց 11 ժամ, ինչը նախկինում երբեք չէր եղել։ Ադրբեջանի ԱԳՆ մամլո քարտուղար Լեյլա Աբդուլաևայի խոսքով՝ այս բանակցություններն «ամենաինտենսիվն էին վերջին շրջանում», և դրանք «ընթացան ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահների առաջարկած օրակարգով»։ Եթե իրավիճակը վերլուծենք այդ դիրքերից, ապա ակնհայտ է, որ հակամարտող կողմերը սեղանին ունեն որոշակի որոշում, որի շուրջ առարկայական կատաղի բանավեճ է ընթանում։ Սա՝ մեկ։ Երկրորդը՝ բոլոր ցուցիչները վկայում են, որ Երևանն ու Բաքուն ի ցույց են դնում ձգտում՝ առաջընթաց գրանցել թեկուզ որևէ կոնկրետ կարևոր հարցի շուրջ, որպեսզի ընթանան առաջ։ Աչքի է զարնում նաև այն, որ նրանք սկսել են շտապել, հավանաբար՝ զգալով աճող արտաքին ճնշումը։ Այլ մանրամասների մեջ մտնելը բարդ է, քանի միանգամից հայտնվում ես բարդ ինտրիգների լաբիրինթոսում։
Ձևական տեսանկյունից Բաքուն ու Երևանն արդեն բազում տարիներ բանակցային գործընթացի հիմք են համարում Մադրիդյան սկզբունքները։ Միաժամանակ կառուցվում է ինչ-որ զուգահեռ իրականություն, երբ Փաշինյանը, հայտարարելով, որ դա «Սարգսյանի քաղաքական ժառանգությունն է» իրեն, քարը քարին չի թողնում այդ հիմքից։ Այս կապակցությամբ հարց է առաջանում, ի՞նչ հրահանգներով է աշխատում Հայաստանի ԱԳՆ ղեկավարը։ Թե՞ նա առհասարակ հաշվի չի նստում Փաշինյանի հայտարարությունների հետ, գործում է հակամարտության քաղաքական կարգավորման նախկին շրջանակներում։ Եթե այդպես է, ապա Մնացականյանը, հավանաբար, հավատում է բանակցությունների արդյունավետությանը, իսկ վարչապետը՝ ոչ, բայց նախարարն ի վիճակի չէ փոխել իրավիճակը, կամ էլ նրան թույլ չեն ըտալիս նման քայլեր ձեռնարկել։ Կամ էլ՝ հակառակը, Փաշինյանն օգտվելով հանգամանքից, որ ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման պայմանները երկու երկրների առաջնորդներն ու դիվանագետները քննարկում են փակ դռների հետևում, փորձում է տեղեկատվական-քաղաքական քողարկման որոշակի գործողություններ ապահովել։
Ինչպես կարծում է ամերիկացի փորձագետ Ջոշուա Կուչերան՝ «Փաշինյանը, հավանաբար, փորձում է ավելի խորը բանակցություններ ձեռնարկել, որպեսզի վերջին երեսուն տարվա ընթացքում առաջին անգամ մոտենան որոշակի որոշման»։ Բայց ի՞նչ որոշում է դա ու ղարաբաղյան կարգավորման իրականացման ի՞նչ «որոշակի առաջընթացի» մասին են սկսել խոսել ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահ երկրների արտաքին գերատեսչությունները։ Արդյո՞ք միայն միջազգային միջնորդների առաջարկած հումանիտար ու անվտանգային միջոցառումներն իրականացնելու համար անհրաժեշտ էր աննախադեպ դիվանագիտական մարաթոն կազմակերպել։ Նկատենք նաև, որ փորձագետները սկսել են խոսել ֆորս-մաժորային սցենարների մասին. հայկական հանրության ջանքերով թաղել Մադրիդյան սկզբունքներն ու Ադրբեջանի հետ թեկուզ կարճաժամկետ զինված բախում հրահրել, որպեսզի հետագայում ամեն ինչի մեջ մեղադրանք ներկայացվի ռուսաստանին։ Բայց դա վտանգավոր է և Երևանի, և Բաքվի համար։
Եթե վերադառնանք Ժնևում կայացած հանդիպմանը, ապա՝ նախարարները հայտարարել են ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործընթացը հետագայում ևս քննարկելու պատրաստակամության մասին։ Իր հերթին, ԵԱՀԿ ՄԽ-ն, ինչպես միշտ, ընդհանրական տերմիններով հաստատեց իր «հակամարտության խաղաղ կարգավորման որոնումների գործում կողմերին օժանդակելու, և կարգավորման գործընթացում գաղտնիության սկզբունքի նկատմամբ իրենց լիակատար հանձնառությունը»։ Հետագայում գլխավոր իրադարձությունները տեղի կունենան ԱԳՆ փորձագետների մակարդակով, հնարավոր է՝ ոչ միայն երկու երկրների ԱԳՆ-ների՝ կուլիսներում նկատի ունենալով ներքին ու որոշ արտաքին գործոններ, որպեսզի միջնաժամկետ ժամանակահատվածում նվազագույնի հասցվեն հակամարտության լայնածավալ էսկալացիայի ռիսկերը։ Ինչպես ասում են՝ այդքանից էլ շնորհակալ ենք։