Մեդիա ոլորտի մասին քննարկումներում ֆեյքնյուզի խնդիրը թեև առաջնային է դարձել մեր օրերում, բայց այն նոր երևույթ չէ։ Անցյալում ևս մանիպուլյացիաները տեղ են ունեցել պատմությունը շարադրելու ու վերաշարադրելու գործում։ Նույնիսկ խմբագրվել են լուսանկարները, երբ ֆոտոշոփի անգամ գաղափարը չկար։ Ստորև մի քանի նման պատմություն, որոնք պատմություն են կերտել։
Դրոշի պարզումն Իվոձիմայում
«Դրոշի պարզումն Իվոձիմայում» ամերիկյան ռազմական պատմության ամենաոգևորող պատկերներից մեկն է, սակայն այն իրական տրիումֆի աստիճանական վերականգնման արդյունք է։
Դրոշի բարձրացման իրական լուսանկարներում հերոսականությունն ավելի քիչ է, իսկ դրոշը փոքր է։ Լուսանկարիչ Ջո Ռոզենտալը հաջորդիվ փաստը վերևից պատկերեց։
1945 թվականին Խաղաղօվկիանոսյան ճակատում ինտենսիվ մարտերից մեկի արդյունքում Իվոձիմա կղզու գրավումից հետո փոքրիկ դրոշ պարզվեց ու մի քանի ոչ նշանակալից կադրեր արվեցին։ Երբ Ռոզենտալն իմացավ, որ մի շարք բարձրաստիճան այրեր հրամայել են համեստ դրոշն ավելի տպավորիչով փոխել, հասկացավ, որ ինքը պատմությունն անմահացնելու հնարավորություն ունի։ Այս անգամ զինվորները գործողությունը կատարեցին պատճաշ կերպով։
Երկար քննարկվել է թեման, թե քանի դիրք ու տարբերակ է բեմադրել Ռոզենտալը, բայց իր ողջ կյանքի ընթացքում նա կատեգորիկ ժխտել է դա։
Կեղծ լանչ իրական երկնաքերի վրա
«Լանչը երկնաքերի վար» նկարը արդեն վաղուց կիրառվում է՝ բնութագրելու համար անվտանգության նվազ չափորոշիչների դարաշրջանը, կամ՝ առավել կոպիտ մարդկանց դարաշրջանը։ Իրականում այն հասարակական արատի ցուցադրություն է, արատ, որը ժամանակակից աշխարհում ավելի շատ է հայտնի՝ հանրայնության ուժը։
1932 թվականի սեպտեմբերի մի հիանալի օր ընդմիջումը վայելող աշխատավորների անկեղծ լուսանկար լինելու փոխարեն, այս պատկերն իրականում բեմադրված մի շարք կադրերից մեկն է, որը պատվիրված էր շենքի գովազդի համար, շենք, որը մի հիանալի օր հայտնի կդառնա 30 Rockefeller Plaza անվամբ։ Մյուս կադրերում բանվորները ֆուտբոլ էին խաղում կամ քնած էին։ Այս ամենը գովազդային նպատակ ուներ, չնայած որ մեծ ռիսկ էր ենթադրում ու լավագույնս ցուցանում էր 30-ականների Նյու Յորքի առօրյա աշխատանքային պայմանները։
Քենթի ջարդի ամենհայտնի կադրում ցանկապատը բացակայում է
Օհայոյի Քենթ քաղաքում Ազգային գվարդիայի կողմից սպանված ցուցարար Ջեֆրի Միլերի դիակի մոտ 14-ամյա Մերի Էն Վեչչիոյի լուսանկարը դարաշրջանի ամենավառ ու հայտնի պատկերներից մեկն է։ Սա հասկանալի է, քանզի քիչ լուսանկարներ են այսպես հրաշալի կերպով բացահայտում պատմական իրադարձության ողջ սարսափը, նույնիսկ դրա բնօրինակը։ Խնդրի կարևորությունը ստիպում է իմանալ, որ այս լուսանկարի շատ տարբերակներ կադրի արժեքը մեծացնելու նպատակով փոքր ինչ խմբագրվել են։
Լուսանկարի բնօրինակի հեղինակ Ջոն Ֆիլոն այս կադրի համար Պուլիցերյան մրցանակ է ստացել, բայց այդ բնօրինակում կար նաև ցանկապատ՝ ցավոք, ուղիղ Վեչիոյի գլխի վրա, ինչը տեսնողին վանում էր ընդհանուր պատկերից։ Լուսանկարի վերահրապարակումներում այն խմբագրվել է ու ցանկապատը հեռացվել է, որպեսզի բարելավվի կադրի բովանդակությունը, ուշադրության մաքսիմալ կենտրոնացում լինի կենտրոնական, այլ ոչ երկրորդային գործոնների վրա։
Խորհուրդները թաքցրել են Ռայխսթագում թալանը
«Խորհրդային դրոշի պարզումը Ռայխսթագի վրա» լուսանկարը Խորհրդային Միության պատմության կարևոր ու հաղթական դրվագ է։ Այդուհանդերձ, խորհրդային կրթական համակարգում սովորածների մեծ մասն այդպես էլ չի տեսնի բնօրինակը։ Թեև Գերմանիայի կառավարության շենքի վրա խորհրդային դրոշ բարձրացնող ռուս զինվորների պաշտամունքային նկարն ամեն դեպքում ոգևորող է, այդուհանդերձ պատմությունը խմբագրելու նպատակով այնտեղ որոշ փոփոխություններ են կատարվել։
Խորհրդային զինվորների կողմից թալանի մասին շշուկների տարածումը դադարեցնելու նպատակով լուսանկարը փոքր-ինչ խմբագրվել է՝ մաքրվել են դրոշը բարձրացնող զինվորի ձեռքին կապված բազմաթիվ ձեռքի ժամացույցները։ Դրամատիկ էֆեկտ ապահովելու նպատակով հետին պլանում ավելացվել է ծուխ, կատարվել են նաև մի շարք այլ կոսմետիկ ձևափոխություններ։ Այդ ամենն արել է լուսանկարի հեղինակ Եվգենի Խալդեյը։
Մուսոլինիի ողջույնի լուսանկարից հեռացված է ձիավարը
Բոլոր առումներով Բենիտո Մուսոլինին ֆաշիզմի առաջամարտիկ է, նա նույնիսկ գիրք ունի գրած։ Նա նաև քաղաքական վարչակարգի ամրապնդման նպատակով անձնական բրենդինգի օգտագործման առաջամարտիկներից է։ Ֆաշիստական Իտալիան պատկերազարդված էր Դուչեյի նկարներով, ամենուր Մուսոլինին էր՝ ամենատարբեր դիրքերով, նույնիսկ եթե դրանք հաճախ չէին համապատասխանում իրականին։
Մուսոլինիի լուսանկարը Տրիպոլիյում, որտեղ նա թուրը օդ պարզած, ձիու վրա նստած ողջույն է հղում, լիովին համապատասխանում է իտալական դիկտատորի գեղագիտությանը, բայց մի փոքր խմբագրման արդյունքում։ Մուսոլինին հեռացրել է սանձը բռնող ձիավարին, որպեսզի տպավորություն ստեղծվի, թե դիկտատորն իրականում ինքն է ենթարկում ձիուն։ Սա կարելի է ընկալել նաև մետաֆորա, որը լիովին բնութագրում է Մուսոլինիի կառավարումը։
Ժողովրդական կոմիսարը վերանում է
Պատմությունը, հավանաբար, առավել տխրահռչակ ֆոտոշոփեր չգիտի, քան Ստալինն է։ Վերջինս իր օպոնենտներին վերացրել է, բառի տարբեր իմաստներով։ Սա է «Կոմիսարը վերանում է» լուսանկարը վերնագրելու իմաստը, որի բնօրինակում պատկերված է Ստալինը՝ Նիկոլայ Եժովի հետ։ Հետագայում այշ խմբագրվեց, և Եժովը հեռացվեց լուսանկարից։
Որպես կանոն, Ստալինը ստիպում էր խմբագրել այն լուսանկարները, որոնցում պատկերված իր հակառակորդներն ու նախկին դաշնակիցները սպանվում կամ ԳՈՒԼԱԳ էին ուղարկվում, ինչպես Եժովը։ Չբավարարվելով հակառակորդներին կյանքից հեռացնելով՝ Ստալինը ձգտում էր նրանց վերացնել նաև պատմությունից։
Ստալինը միայնակ է
Իր սպանված հակառակորդներին լուսանկարների վրայից մաքրելու Իոսիֆ Ստալինի հռչակավոր հակումն առավել լավ բնորոշում է մի հայտնի լուսանկար, որտեղ ի սկզբանե Ստալինն իր երեք դաշնակիցների հետ էր, իսկ հետո երկուսի, հետո մեկի։ Լուսանկարի վերջնական տարբերակում նա կանգնած է միայնակ։
Նիկոլայ Անտիպովը, Սերգեյ Կիրովն ու Նիկոլայ Շվերնիկը ծորհրդային դիկտատորի համակրանքը կորցնելուց հետո ջնջվեցին նաև լուսանկարից։ Լուսանկարի վերջնական տարբերակն ավելի շատ նման է Ստալինի դիմանկարի, մինչդեռ այն ևս մեկ օրինակ է, թե նա ինչպես է պատմությունը նկարել։
Խաբկանքի ստվերի հովիտը
«Մահվան ստվերի հովիտը» ռազմական լուսանկարչության վաղ շրջանի ամենահայտնի լուսանկարներից ու միաժամանակ պատկերով մանիպուլացնելու օրինակ։ Ղրիմյան պատերազմի ժամանակ Ռոջեր Ֆենթոնի արած լուսանկարում պատկերված է հովիտ՝ մարտից հետո, որը լեփ-լեցուն է թնդանոթի արկերով։ Սակայն նույն օրը Ֆենտոնի արած մյուս լուսանկարները վկայում են, որ ճանապարհը մաքուր է։
Այդ ժամանակից ի վեր քննարկվում է լուսանկարի իսկությունը, և ընդհանուր արդյունքն այն է, որ ինչ-որ մեկը թնդանոթի արկերը բերել է ձորակի միջով անցնող ճանապարհի մոտ մարտից հետո։ Արդյոք դա արվել է լուսանկարելու նպատակով, և արդյոք արվել է Ֆենթոնի կողմից, մնում է հնաելուկ և դժվար թե այդ հանելուկը լուծվի։
Սերունդների համար Գրանտը խաբում է պատմաբաններին
Գեներալ Ուլիս Գրանտի լուսանկարը ձիու վրա՝ Միության ճամբարի դիմաց, Քաղաքացիական պատերազմի ամենախորհրդանշական լուսանկարներից ու միաժամանակ լիակատար կեղծիք է։ Գրանտի արշավը ներկայացնելու փոխարեն, այն իրականում երեք տարբեր լուսանկարների կոմպոզիցիա է, որոնցից միայն մեկում է Գրանտը առկա։
Թեև ենթադրաբար լուսանկարն արվել է 1864 թվականին Ռիչմոնդի պաշարման ժամանակ, բայց իրականում Գրանտի լուսանկարն ավելի վաղ շրջանի է, որի գլուխը տեղադրվել է ձիու վրա նստած այլ գեներալի գլխին, իսկ հետո ձիով գեներալի պատկերը տեղադրվել է Միության ճամբարի լուսանկարի վրա։ Կեղծիքը մոլորեցրել էր պատմաբանների մի քանի սերունդների, և բացահայտվեց միայն 2007 թվականին՝ արարքից հարյուրավոր տարիներ անց։
Ստալինը վերացրեց Լև Տրոցկուն
Ինչ-որ պահի Լև Տրոցկին հանդիսանում էր Վլադիմիր Լենինի ակնհայտ ժառանգորդը, քանի դեռ Ստալինը չստիպեց նրան կորել, ըստ որում՝ ոչ մեկ իմաստով։ Քիչ էր, որ 20-ականների վերջին Ստալինը Տրոցկուն վտարեց կուսակցությունից, ավելին՝ տաս տարի անց մահվան դատապարտեց նրան, նա նաև Տրոցկուն ջնջեց պատմության դասագրքերից, ինչպես այս լուսանկարում, որի նախնական տարբերակում Տրոցկին ներկա է Լենին ելույթին։
Խմբագրելով պատկերը, որտեղից հեռացվել էր նաև Լև Կամենևը՝ Ստալինն իրեն թույլ տվեց սեփական վարչակարգը կառուցել Լենինի ժառանգության վրա՝ առանց հարգանքի տուրք մատուցելու Լենինի գաղափարակիցներին։
Կանադայի վարչապետը կեղծում է առանձնացրույցը
Կանադացիները հայտնի են իրենց բարեկրթությամբ ու թեթևությամբ, ինչն էլ տարօրինակ է դարձնում վարչապետ Ուիլյամ Լայըն Մաքքենզի Քինգի որոշումը՝ լուսանկարից մաքրել Գևորգ VI-ին։ Լուսանկարի բնօրինակում ժպտացող Քինգին կարելի է տեսնել թագուհի Եղիսաբեթ Երկրորդի ու Գևորգ Վեցերորդի կողքին, մինչդեռ Կանադայի կառավարության հրապարակած տարբերակում տպավորություն է, որ վարչապետին թագուհին է ծիծաղեցնում։
Բրիտանական թագից ինքնուրույնության հասնելու ձգտումով հայտնի Քինգը մեկ անգամ չէ, որ հանդես է եկել թագավորական ընտանիքի դեմ։ Բայց այս լուսանկարի դեպքում ինքնիշխանության հետ կապ չունի։ Այս լուսանկարը Քինգը պարզապես օգտագործեց ընտրարշավի համար պատրաստված պաստառներում։
National Geographic-ի հայտնի տիտղոսաթերթը կեղծիք է
National Geographic ամսագրի 1982 թվականի փետրվարի համարի տիտղոսաթերթն ամենահայտնիներից է ամասգրի պատմության մեջ ու նաև նրա մեծագույն ամոթը։ Խմբագրությունը որոշել էր, որ Գորդոն Գեհենի եգիպտական բուրգերի իրական լուսանկարը, որն ինքնին հրաշալի է, ամսագրի էջին չի տեղավորվում։ Ի վերջո նրանք որոշում են մանիպուլյացիայի դիմել ու բուրգերը մոտեցնել միմյանց։
Մինչ խմբագիր Ուիլբեր Գարեթը անձամբ պաշտպանեց այս որոշումը, հանրությունը դժգոհեց կատարվածից, արդյունքում տուժեց ամսագրի հեղինակությունը։ Հետագայում National Geographic-ը հայտարարեց, որ փոփոխությունը սխալ էր իրենց կողմից ու խոստացավ այլևս չդիմել նման քայլի։