Էկո. Դատավարություն հեռուստատեսությամբ

Մեծ տխրությամբ և քաղաքացիական մտահոգությամբ հետևում էի հեռուստատեսությամբ հեռարձակվող քաղաքային խորհրդի նախկին անդամ Վալտեր Արմանինիի դատավարությանը։ Որպես բարոյական զգացումով օժտված և սահմանադրական երաշխիքները հարգող մարդ՝ նրա կողմից էի։ Ոչ թե այն պատճառով, որ նրան համարում եմ անմեղ (ես հիմքեր չունեմ պատիժը վիճարկելու), այլ, որ ամեն անգամ իմ առջև հայտնվում է մեկը, ով ենթարկվում է նախատինքի (ծռմռում է բերանը, սեղմում է ատամները), և միլիոնավոր հեռուստադիտողներ նայում են նրան չարամիտ հրճվանքով։ Նման անարգանքն ավելի վատ է, քան ցմահ բանտարկությունը։ Ճիշտ է, անցյալում հանցագործներին մահապատժի են ենթարկել հրապարակում, բայց չէ՞ որ մենք մեզ ավելի քաղաքակիրթ ենք համարում, քան մեր նախնիներն էին։ Այդ ժամանակ հրապարակավ մահապատժի են ենթարկել հանցագործին, սակայն հիմա մեղադրյալին, որին դեռևս մեղավոր չեն ճանաչել, դատում են բաց դատավարությամբ։

Հեռուստատեսությամբ հեռարձակվող գործընթացի ողբերգությունն այն է, որ այն կարող է կործանել նույնիսկ անմեղ մարդու կյանքը։ Բոլորս էլ գիտենք, որ մեղադրյալին անձնական կյանքի վերաբերյալ շատ նուրբ հարցեր են տալիս։ Դատավարությունից մի քանի օր առաջ հեռուստատեսությամբ հեռարձակվեց Բարբարա Սթրեյզենդի ֆիլմը (հիմնված իրական դեպքերի վրա), որտեղ ամբաստանյալը (հետո արդարացվածը) ստիպված էր ընդունել, որ նա մարմնավաճառ է։ Բռնաբարության մեջ մեղադրվող տղամարդը կարող է արդարացնել իրեն։ Դուք կցանկանա՞յիք, որ այս անմեղ մարդը ծաղրի առարկա դառնա ամբողջ երկրի համար։

Սա հրապարակա՞յին գործընթաց է։ Այո, բայց նախ պետք է սահմանել հրապարակային հասկացությունը։ Համալսարանում քննությունները նույնպես հրապարակային են, քանի որ յուրաքանչյուրը կարող է մասնակցել դրանց, համոզվելու համար՝ կան խախտումներ, թե՞ ոչ։ Հաճախ ստիպված եմ նվաստացնել, բացատրել, որ նա ոչինչ չի հասկանում կամ գուցե նա ընդհանրապես չունի տեսական գիտելիքներ, տարրական խորհուրդներ տալ այն մասին, թե ինչպես պետք է կարդալ, ընդգծել, կրկնել դժվար նյութերը։ Ինձ հաճելի չէ, որ այդ նվաստացումը տեղի է ունենում իր տասնյակ ընկերների աչքի առաջ։

Սակայն եթե այս տեսարանը ցուցադրվեր միլիոնավոր հեռուստադիտողների, խեղճը պարզապես տուն վերադառնալու համարձակություն չէր ունենա։ Դատաքննությունները հրապարակային են։ Յուրաքանչյուր քաղաքացի կարող է գնալ և տեսնել, արդյո՞ք ամեն ինչ տեղի է ունենում օրենքով, բայց դա իմաստ կունենար, համաձայն սահմանդրության, եթե նման հրապարակայնությունը վերաբերեր միայն հասարակական գործիչներին, օրինակ՝ պատգամավորներին, ովքեր իրենց իսկ ընտրությամբ համաձայնվել են դառնալ համընդհանուր ուշադրության օբյեկտ։ Հասկանում եմ, ինձ կարող են առարկել՝ ասելով գործընթացը կփոխանցվի հեռուստատեսությանն այն ավարտելուց հետո, երբ մեղադրյալի մեղքն արդեն հաստատված կլինի։ Սակայն, դա ինձ չի համոզի։ Անհրաժեշտ է նաև պաշտպանել դատապարտյալի արժանապատվությունը, նրան այսպես թե այնպես հատուցումն է սպասում։

Արդյո՞ք առկա է տարբերություն նիստերի դահլիճում ընթացող դատավարությունների, որտեղ կա հարյուր մարդ և հեռուստատեսությամբ հեռարձակվող դատավարությունների միջև, որոնք դիտում են միլիոնավոր մարդիկ։ Իհարկե կա։ Եթե ինչ-որ մեկն ինձ զրպարտի իմ տանը, երեք վկաների ներկայությամբ, ես նրան դռնից դուրս կնետեմ։ Եթե նա դա անում է երկու հարյուր մարդու ներկայությամբ հրապարակում, ես դատի եմ տալիս նրան և պահանջում եմ փոխհատուցում բարոյական վնասի համար։ Նիստերի դահլիճում հարյուր մարդկանց ներկայությամբ (այսպես թե այնպես շահագրգռված այս գործով) նվաստացումն, այսպես ասած, գոլորշիանում է, քանի որ դատավարությունը փակ է ընթանում։ Եթե խոսքը միլիոնավոր դիտողների մասին է, ապա, ինչպես էլ որ ավարտվի այն, կթողնի անջնջելի հետք, և հանցագործը, նույնիսկ դատավճռից հետո չի կարողանա ջնջել իր վրայից այդ խարանը։ Էլ չեմ խոսում այն մասին, որ մոնտաժված հեռարձակումը հասարակությանը ներկայացնում է ոչ ամբողջ դատավարությունը, այլ ցանկացած չափանիշներով ընտրված որոշ մասեր։ Այսինքն, գործողության մեջ տեսնում ենք ոչ թե Արդարություն, այլ Հեռուստատեսություն, որը մեկնաբանում է արդարությունը։

Ես դեռևս հստակ չեմ տեսնում, թե ինչպես զանգվածային լրատվամիջոցները կարող են ազդել մեր ընկալումների վրա՝ ինչպիսիք են ազատության չափը, մասնավոր և հասարակական կյանքը։ Կարծում եմ, որ դատախազը, դատավորները, իրավաբանները և ամբաստանյալները, նրանք բոլորը տեսախցիկների առջև հակառակ իրենց կամքի, ստիպված են վարվել ոչ այնպես, ինչպես կվարվեին սովորական նիստերի դահլիճում։

Եվ քանի որ դատավարությունը պետք է համապատասխանի հեռահաղորդակցության դարաշրջանին, թո՛ղ այն լինի հեռուստատեսային մինչև վերջ։ Միլանի դատավորը, Պալերմոյի դատախազը, Ֆլորենցիայի մեղադրյալները, բոլորը շփվում էին միայն ուղիղ հեռարձակումների միջոցով, իմանալով, որ գործում են այլ հարթությունում։

Եթե ես, նույնիսկ որպես վկա, հրավիրված լինեի հեռուստատեսությամբ հեռարձակվող հանդիպմանը, ինձ կհռչակեի խղճի բանտարկյալ և կհրաժարվեի պատասխանելուց ինչ պատժամիջոց էլ որ ինձ սպառնար։ Ամբողջ աշխարհի առջև կմերկացնեի այն, ինչպես իմ պարտքն ինձ կասեր, որ սա մահափորձ է սահմանադրության նկատմամբ։

Թարգմանված է ռուսերենից, բնօրինակը՝ Умберто Еко, «Картонки Минервы. Заметки на спичечных коробках» /Санк-Петербург 2010