Իր ժամանակների ժողովրդավարության մասին Թոքվիլը նշել է. «Կառավարության գաղափարը բավական պարզեցվել է. թվերը որոշում են, թե որն է օրենքը և ինչն է ճիշտ։ Քաղաքականությունն իջեցվել է թվերի մակարդակին»։ Այսօր կարող ենք ասել ամբողջությամբ հակառակը։ Ապշեցուցիչ է, բայց ժողովրդավարությունը գնալով ավելի բարդ է դառնում։ Սա տեսանելի է հետևյալ երկակիության մեջ. ընտրական-ներկայացուցչական և անուղակի ժողովրդավարության ինստիտուտների միջև ու գործընթացների, վարքի և որոշումների ոլորտներում։ Ժողովրդավարությունը՝ որպես ռեժիմ, հիմնվում է առաջին տեսակի դուալիզմի վրա, որպես կառավարում՝ երկրորդի վրա։ Այս երկու դուալիզմները հենվում են էլեկտորալ ժողովրդավարության և հակաժողովրդավարության միջև լարվածության վրա, ինչն էլ սահմանում է քաղաքացիների ակտիվության ոլորտը։
Միասին վերցրած, այս երկակիությունը բնորոշում է ժողովրդավարական նոր կարգը։ Սկզբում ընտրական-ներկայացուցչական ժողովրդավարությունը ձևավորում է անուղղակի ժողովրդավարության ինստիտուտներ։ Սա հնարավոր է դարձնում համաձայնեցնել բոլորի անունից՝ մեծամասնության կառավարումը. լարվածության օջախը հենց այս երկու բևեռների միջև է, քանի որ պետք է բավարարվեն այդ երկու բևեռների պահանջներն էլ։ Այս լարվածությունն առանցքային է ժողովրդավարության համար, որից բխում են հետևյալ երկու հակասական պահանջները.
Առաջին, կոնֆլիկտի լեգիտիմության ճանաչման և կոնսենսուսի ձգտման միջև հակասությունը։ Ժողովրդավարությունը պլյուրալիստական ռեժիմ է, որը ենթադրում է տարբեր շահերի և կարծիքների առկայություն. ընտրական մրցակցությունը կազմակերպվում է այս տարբերությունների շուրջ։ Ընտրություններն ինստիտուցիոնալացնում են կոնֆլիկտը և դրա լուծումը։ Ժողովրդավարությունը չի կարող գոյություն ունենալ առանց այս հակասությունները լուծելու հստակ միջոցների։ Ժողովրդավարական քաղաքականությունը ենթադրում է որևէ կողմնորոշում։ Սա էական կարևորություն ունի այն հասարակություններում, որտեղ առկա են սոցիալական բաժանումներ և ապագայի անորոշություն։
Միևնույն ժամանակ չի կարող լինել ժողովրդավարություն առանց ընդհանուր աշխահայացքի և արժեքների, որպեսզի կոնֆլիկտները չվերաճեն քաղաքացիական պատերազմների։ Եթե երկու չափումները հարգանքի արժանանան, ապա անհրաժեշտություն է առաջանալու տարբերակել կոնֆլիկտի և կոնսենսուսի ինստիտուտները։ Մի կողմից սուբյեկիվ ընտրական մասնակցությունն է, մյուս կողմից անուղղակի ժողովրդավարության օբյեկտիվ աշխարհն է։ Վերջինիս առանձնահատուկ բնույթը թույլ է տալիս լարվածության երկու բևեռներին արժանին մատուցել։ Այն նաև դիմադրում է՝ կոնֆլիկտի լեգիտիմությունը մերժելու գայթակղությանը, որն անցյալում բազմաթիվ անգամներ կրկնվել է և հարցականի տակ դրել միաձայնության գաղափարը (պատրանք, որը հանգեցրել է ժողովրդավարական ռեժիմները խարխլող արատավոր հետևանքների):
Երկրորդ առավել իրական հակասությունը որոշման սկզբունքի (մեծամասնության ձայն) և կոնսենսուսի (միաձայնություն) սկզբունքի միջև է։ Ժողովրդավարությունը չի կարող գոյություն ունենալ, եթե հնարավոր չէ որոշումներ կայացնել և գործել, ու եթե ճանաչված չէ արբիտրաժի և ընտրության անհրաժեշտությունը։ Նմանապես, ժողովրդավարություն չի լինի, եթե ինստիտուտները չորդեգրեն համընդհանուր շահերն իրենց տեսադաշտից երբեք չկորցնելու առաքելություն և ինքնուրույն չաջակցեն դրանց իրականացմանը։ Ժողովրդավարական համակարգը պետք է տարանջատի և պահպանի մեծամասնական ինստիտուտների և կոնսենսուսով կառավարվող ինստիտուտների միջև լարվածությունը։
Այս երկվության կազմակերպման համար անհրաժեշտ է ընդունել այն փաստը, որ ժողովրդավարությունը հենվում է անհրաժեշտ պատրանքի վրա. մեծամասնության ուծացումն անանուն ընդհանուրի մեջ։ Կազմակերպվածությունը լարվածությունը դարձնում է ակնհայտ և կարգավորում է երկու բաղադրիչների համատեղումը, որոնցից այն սերում է։ Խնդիրն այն է, որ այս պատրանքը երբեք այսպես ճանաչված չի եղել։ Սա նման չէ իրավական պատրանքներին, որոնց վրա հիմնվելը սովորաբար չի ենթադրում խաբել ինչ-որ մեկին։ Իրավական գործընթացները, որոնք «կարծես» ճշմարիտ են, ուղղված չեն ինչ-որ բան թաքցնելուն։ Դրանք միջոց են վերահսկողություն հաստատելու, բարդությունները կամ հակասությունները մեղմելու համար։ Ինչպես Յան Թոմասն է նշում, իրավական հորինվածք «իրականությունը կառավարելու համար իշխանություն են հաստատում՝ ակնհայտորնեն մերժելով այն»։
Դրա նշանակությունը սահմանափակված է իրենց գործառույթներով և չի ձգտում փոփոխել իրերի իրական բնույթը։ Ժողովրդավարության ֆունդամենտալ պատրանքը այս ամենից հեռու է։ Այն երբեք բացահայտ չի եղել, այլ ավելի շատ անուշադրության է մատնվել։ Դա անհրաժեշտ էր, որպեսզի ժողովրդավարության գաղափարն ամուր հողի վրա հիմնվեր, քանի որ այն ժամանակ անհնար էր առանց որոշումների միաձայնության կոնցեպտուալիզացնել որոշիչ և արդյունավետ քաղաքական կարգը։ Երկակիության ընդունումն այս վիճակից խուսափելու ճանապարհ է։ Այն տեսանելի է դարձնում ժողովրդավարական գաղափարի երկու բևեռները և խրախուսում է քաղաքացիներին բացահայտել թաքնված պատրանքները, որոնք կարող են աղավաղել այդ գաղափարը կամ բեկանել գործնական հետևանքերը։ Մեծամասնության կանոնի լեգիտիմությունն անկատար է և պետք է ուժեղացվի ժողովրդավարական լեգիտիմության այլ ձևերով։
Այս ինստիտուտների երկակիության հետ մեկտեղ, երկրորդ տեսակի երկակիությունն է, որ ձևավորում է ժողովրդավարությունը՝ որպես կառավարություն։ Գործադիր իշխանության հարցը երկար ժամանակ տեսաբաների ուշադրությունից դուրս է մնացել։ Գործնականում կառավարությունը մնացել է իր որոշումների հետևում թաքնված։ Երկար ժամանակ անուշադրությունն արդարացվում էր օրենսդրի կենտրոնական դերով։ Սա ճիշտ է ֆրանսիական հեղափոխության ժամանակների համար, երբ մեծամասնության լեգիտիմ իշխանությունը նույնականացվում էր «օրենքի» հետ և հակադիր էր կառավարողների կասկածելի իշխանությանը։ Տեսաբանները չէին շտապում ճանաչել գործադիրի հարաբերական ինքնուրույնությունն՝ ինտելեկտուալ խոչընդոտների պատճառով, որոնք պետք է հաղթահարվեին։
Սակայն գործադիր իշխանությունն այն ժամանակ դիտվում էր միայն կառավարության գործողությունների և որոշումների տեսանկյունից։ Այս մոտեցման երկարակեցությունը քաղաքագիտության մեջ հաստատվում է նաև հանրային քաղաքականության ուսումնասիրություններով։ Սակայն, վերջերս գործադիր իշխանության նոր չափում է ի հայտ եկել. այն հաշվի է առնում իշխանության մեջ եղած մարդկանց։ Այս մոտեցումը սակայն դեռևս մշակման կարիք ունի։ Այն հակասություններ է առաջացրել որոշումների կայացման և վարքի ձևերի միջև։
Ժողովրդավարության տիեզերքում ի հայտ եկող երկու մայրցամաքները նույնպես համակարգ են ձևավորում։ Ակնկալիքն այն է, որ դա կնպաստի ավելի ժողովրդավարական հասարակության ստեղծմանը և, հետևապես, ժողովրդավարական պրոյեկտի իրականացմանը, որը պետք է կառուցի և՛ հավասար անհատներով հասարակություն և՛ կոլեկտիվ ինքնիշխանությամբ ռեժիմ։ Այս զարգացումները մի կողմից արտացոլում են ավելի շատ անհատականացման պահանջը (անհատի առանձնահատկությունների ավելի մեծ շեշտադրում) և մյուս կողմից ընդհանուր շահի առավել մեծ գիտակցումը (հետևապես՝ կառավարող ինստիտուտների վրա հատուկ խմբերի ազդեցության նվազումը)։
Աղբյուրը՝ Pierre Rosanvallon, Democratic legitimacy: Impartiality, reflexivity, proximity / Princeton University Press, 2011