Ռուսաստանի «տնտեսական քարտեզի» վրա Մոսկվայի առանձնահատուկ դիրքն այսօր կասկած չի առաջացնում՝ ամենամեծը բնակչության թվաքանակով, տարածաշրջանային համախառն արտադրանքի չափով, համայնքային բյուջեով և տարեկան ձեռք բերված ներդրումների ծավալով։ Դաշնության այս սուբյեկտն, անշուշտ, սահմանում է համընդհանուր ռուսական չափանիշները՝ չնայած այն հանգամանքին, որ շատ դեպքերում դրանք անհասանելի են մյուս սուբյեկտների համար։
Մոսկվան որպես Եվրոպայի ամենախոշոր մեգապոլիսներից մեկը մրցում է ոչ միայն Ռուսաստանի ներքին, այլև ֆինանսական և մարդկային կապիտալի համաշխարհային հոսքերի համար։ Սակայն Մոսկվայի ամենատպավորիչ նվաճումը, դրականորեն դրսևորվելով համաշխարհային այլ մայրաքաղաքների ֆոնին, արտացոլված չէ միջազգային մի շարք համեմատություններում։ Ես նկատի ունեմ բնակչության զբաղվածության ցուցանիշները, գործազրկության մասշտաբները և ժամանակավորապես գործազուրկ քաղաքացիների համար նոր աշխատատեղերի որոնման տևողությունը։ Մոսկվայի քաղաքապետ Սոբյանինի վերջերս հրապարակած տվյալներով՝ մայրաքաղաքը 1,2% գործազրկության մակարդակով Ռուսաստանի ամենաբարեկեցիկ քաղաքն է՝ համաձայն Աշխատանքի միջազգային կազմակերպության (ԱՄԿ) մեթոդաբանության։ Այս ցուցանիշը հավանաբար ամենացածրն է եվրոպական մայրաքաղաքների համար, որտեղ գործազրկությունը շատ ավելի բարձր է՝ Վարշավայում 3,9%, Լոնդոնում 5,2%, Բեռլինում 7,7%, Փարիզում 9,2%, Մադրիդում 11,5% և ավելի քան 14% Աթենքում։
Մոսկվայի ցուցանիշները թույլ են տալիս վերջինիս մասին խոսել որպես լիարժեք զբաղվածությամբ քաղաքի (շատ դեպքերում տնտեսագետները խոսում են, որ գործազրկությունը կազմում է աշխատող բնակչության 1-4%)։ Միևնույն ժամանակ պետք է նշել, որ Մոսկվան հսկայական աշխատանքային «ձագար» է, որը տարեկան տասնյակ, իսկ երբեմն էլ աշխատանքային տարիքի հարյուր հազարավոր ակտիվ բնակիչների է կլանում Ռուսաստանի բոլոր շրջաններից և հետխորհրդային երկրների մեծ մասից՝ չնայած հաճախակի հանդիպող կարծիքին՝ թե աշխատող ներգաղթյալները խլում են մոսկվաբնակների աշխատատեղերը, մինչդեռ ռուսական խոշորագույն քաղաքում աշխատանքն, ըստ երևույթին, բավարար է բոլորի համար։
Սակայն նման արդյունքը չպետք է համարել շուկայական ուժերի գործողությունների պարզ հետևանք, որը մայրաքաղաքի շրջանում աշխատելու համար առաջացնում է ոչ բնական բարձր պահանջարկ։ Վերջին տարիներին Մոսկվայի իշխանությունները մի շարք քայլեր են ձեռնարկել, որպեսզի քաղաքացիները զբաղվածության հետ կապված խնդիրները կարողանան լուծել հնարավորինս արագ և արդյունավետ։ Սոցիալական զարգացման հարցերով Մոսկվայի քաղաքապետի տեղակալ Ռակովը, վերջերս կլոր սեղանի շուրջ խոսելով մոսկվաբնակների աշխատանքի նոր մոտեցումների մասին, նշել է, որ չնայած վիճակագրությամբ քաղաքի գործազուրկների թիվը հասնում է ընդամենը 30 հազարի, ավելի քան 150 հազար բնակիչներ, ձգտելով գտնել նոր աշխատանք, դիմում են Զբաղվածության ծառայության մարմիններին, և մինչ վերջերս ոչ բոլորն էին գոհ այդ ծառայությունից։
Ռուսաստանում, պատմականորեն, գործազրկությունը խնդիր էր, որին բյուրոկրատիան վերաբերվում էր բավականին արհամարհանքով։ Եթե կենսաթոշակների կամ նպաստների գրանցման հարցերը վաղուց արդեն կարգավորվել են, ապա գործազուրկի կարգավիճակ ստանալը եղել է և շարունակում է լինել բավականին դժվար խնդիր։ Նույնիսկ Մոսկվայում հնարավոր գործազուրկների ստանդարտ անձական տվյալները կազմված են 24 ստանդարտ փաստաթղթերից, իսկ զբաղվածության ծառայության դիմումը լրացնելիս անձը պետք է ստորագրի տարբեր հայտարարություններ և փաստաթղթեր…47 անգամ։ Մասնագետի մոտ սովորական ընդունելությունը տևել է մեկ ժամ կամ ավել, իսկ տարածքային զբաղվածության ծառայությունները ցրված են եղել 53 հասցեներով, մեծ մասի տրամադրության տակ կային շենքեր, որոնք տրամադրվել են նրանց 1990-ական թվականներին և մինչ օրս ոչ մի անգամ չեն վերանորոգվել։
Տեխնիկական պատրաստվածության մասին կարելի է դատել այն հանգամանքից, որ պահանջվող փաստաթղթերի կեսից ավելին լրացվել են ձեռքով, իսկ աշխատանքի համար ներկայացված դիմումների թիվը գերազանցել է 10-ը։ Հաշվի առնելով, որ 2018 թվականին Մոսկվայում գործազրկության նպաստը փոխվել է (ամսական 2,9ից մինչև 6,9 հազար ռուբլի), իսկ զբաղվածության ծառայությունում ընդունումը խորհրդակցությունից վերածվել է աշխատանքի որոնման փաստաթղթային քաշքշուկի, կարելի է եզրակացնել, որ Մոսկվայի քաղաքացիներն այս տարբերակին դիմում են միայն ծայրահեղ դեպքերում (որը մասամբ ընդգծում է 30 հազար գործազուրկների պաշտոնական թվերի և այդ 78 հազարի միջև անհամապատասխանություն, որոնք կազմում են գործազուրկ քաղաքացիների 1,2% ըստ ԱՄԿ մեթոդաբանության)։ Բարեփոխումը, որը 2018 թվականին նախաձեռնվել է Մոսկվայի իշխանությունների կողմից և, որի իրականացումն այսօր վստահված է Մոսկվայի բնակչության աշխատանքի և սոցիալական պաշտպանության վարչությանը, մտադիր է փոխել այս վիճակը։ Այդ նպատակով, 2019 թվականից զբաղվածության տարածքային ստորաբաժանումները վերածվում են «Իմ փաստաթղթերի» հանրային սպասարկման կենտրոնների, որոնք իրենցից ներկայացնում են անհրաժեշտ սարքավորումներով և տեղեկատվական տեխնոլոգիաներով համալրված տարածքներ։
Զբաղվածության ծառայությունների միացումը հանրային սպասարկման կենտրոնների հետ թույլ է տալիս կտրուկ նվազեցնել ներկայացված փաստաթղթերի պահանջները, իսկ միասնական տեղեկատվական հարթակը հնարավորություն է տալիս փաստաթղթերի մեծ մասն ավտոմատ կցել գործին, որը նախկինում դիմողը ստիպված էր անձամբ հավաքել։ Լրացման համար անհրաժեշտ փաստաթղթերի քանակը գրեթե երեք անգամ նվազել է, իսկ քաղաքացիների ստորագրությունների թիվը մինչև 11 անգամ։ Քաղաքացին կարող է անմիջապես տեղեկատվություն ստանալ աշխատանքային փորձի ապահովագրության, կատարված վճարումների մասին, ինչպես նաև հաստատումն այն բանի, որ նա գրացված է կամ նախկինում գրանցված է եղել զբաղվածության կենտրոնում։ Կազմակերպչական բարեփոխումները պետք է ավարտվեն մինչև այս տարվա վերջ, որի արդյունքում Մոսկվայում կհայտնվեն «Իմ կարիերա» առաջատար կենտրոնը, «Իմ աշխատանքը» 4 քաղաքային կենտրոններ և զբաղվածության ծառայությունների 56 տարածքային ստորաբաժանումներ ավելի քան 500 որակյալ մասնագետներով, որոնք երկար տարիներ աշխատել են մոսկվաբնակների հետ։
Բարեփոխումների ամենակարևոր առավելությունն, իմ կարծիքով, ոչ թե այն է, որ մոսկվաբնակների և քաղաքային ծառայությունների միջև նվազում է խոչընդոտների թիվն, այլ այն, որ ազատվելով զբաղվածության ծառայության խորհրդատուներից, ժամանակն այժմ օգտագործվում է դիմորդների հետ խոհեմ և բովանդակալից հաղորդակցման համար։ Փաստաթղթային աշխատանքի տևողությունը կրճատելու արդյունքում (50-ից հասցնելով 25-30 րոպեի) ավելացել է խորհրդատվության և հարցազրույցների ժամանակն ավելի քան 3 անգամ։ Իմ կարծիքով, Ռակովոյի ղեկավարությամբ սկսված զբաղվածության ապահովման համակարգերի բարելավումը Մոսկվայում ճիշտ ժամանակին է, ի վերջո, ընթացիկ տարում, ըստ դաշնային օրենքների, Ռուսաստանում ասիճանաբար սկսել է աճել կենսաթոշակային տարիքը, որն ակտիվ աշխատուժի թիվը կբարձրացնի տարեկան 800-900 հազար մարդով, որից մինչև 100 հազարը կարող է գալ Մոսկվա։
Այս մարդկանց մի մասը կլուծի իր խնդիրներն աշխատավայրում, բայց կասկած չկա, որ շատ գործատուներ ավելի զգույշ կվերաբերվեն նախակենսաթոշակային տարիքի աշխատակիցների վարձատրության հեռանկարին։ Նման իրավիճակում զբաղվածության պետական ծառայությունը կարող է ցույց տալ իր շահավետ տարբերությունը մասնավոր ընկերություններից հիմնականում այն պատճառով, որ այն կարող է կենսաթոշակային տարիքի մարդկանց, որոնք ունեն մշտական կամ ժամանակավոր գրանցում Մոսկվայում, տարբեր մասնագիտությունների համար ուղարկել անվճար մասնագիտական վերապատրաստման։ Ընթացիկ կանոնների համաձայն՝ գործատուները կարող են անել նույնը։ Այս դեպքում զբաղվածության ծառայությունը փոխհատուցում է աշխատակիցների վերապատրաստման կամ նրանց հմտությունների կատարելագործման հետ կապված ծախսերը։
Զբաղվածության ծառայության բարեփոխման մեկնարկը Մոսկվայում, հավանաբար, զբաղվածության ոլորտում հանրային ծառայությունների զարգացման մեծ ճանապարհի սկիզբն է։ Առջևում շատ խնդիրներ կան, որոնց լուծումն այս հարցում Մոսկվային կարող է հասցնել Եվրոպայի զարգացած երկրների մակարդակին։ Ես տեսնում եմ նման բարեփոխման երկու հիմնական ուղղություններ և երկուսն էլ միանգամայն գտնվում են մայրաքաղաքի իշխանության կարողությունների շրջանակում։ Մի կողմից, քաղաքում գործազրկության անչափ ցածր մակարդակը գործազրկության նպաստների զգալի աճը բեռ չի դարձնում, քանի որ այսօր նույնիսկ դրա վերին սահմանը քաղաքի միջին աշխատավարձից 9%-ով պակաս է (2019 թվականի հունվարին 79,7 հազար ռուբլի), նույն Գրմանիայում՝ 35-46%-ով։ Մոսկվայի կառավարությունն այսօր գործազուրկներին ամսական լրացուցիչ վճարում է 850 ռուբլի և փոխհատուցում է տրանսպորտային ծախսերը 1190 ռուբլու չափով, բայց, իմ կարծիքով, ճիշտ կլիներ ավելի մեծացնել նպաստի գումարը։
Մյուս կողմից, հաջորդ կարևոր քայլը համարվում է մոսկվացիների զբաղվածության ծառայությունների հետագա թվայնացումը։ Այստեղ կրկին կարելի է բերել Գերմանիայի օրինակը, որտեղ աշխատանքի բորսայում գրանցվելը, բոլոր անհրաժեշտ հղումներն ու փաստաթղթերը ստանալը և նույնիսկ գործազրկության նպաստները կազմակերպելն այսօր կարող է լինել առցանց։ Նման հեռանկարը բավականին համահունչ է երկրի տնտեսական թվայնացման վերաբերյալ Ռուսաստանի իշխանությունների ծրագրերին և Մոսկվան կարող է նոր նախաձեռնությունների համար դառնալ կատարյալ հրաձգարան։ Ամփոփելով կարելի է ասել, որ Մոսկվան արդեն իսկ այսօր որպես լիարժեք զբաղվածության տարածք, ունի ապագայում ևս այդ կարգավիճակը պահպանելու հնարավորություն՝ չնայած ռուսական տնտեսության բարդ իրավիճակին։ Եվ դա, անշուշտ, ինչպես մայրաքաղաքի բիզնեսի, այնպես էլ քաղաքային իշխանությունների արժանիքն է։
Հրապարակման բնօրինակը՝ Snob.ru կայքում։