Համաշխարհային ժողովրդավարական լճացման կարևոր մասն է նաև խորացող ավտորիտարիզմը, որը տարբեր ձևերով է ներկայանում։ Ռուսաստանում քաղաքական ընդդիմության, սկզբունքային անհամաձայնության և քաղաքացիական հասարակության այն տարածությունը, որը դուրս է իշխանության վերահսկողությունից, գնալով նեղանում է։ Չինաստանում մարդու իրավունքների պաշտպանները և քաղաքացիական ակտիվիստները բախվում են բռնությունների և հետապնդումների։ Շանհայի համագործակցության կազմակերպության հետկոմունիստական (հիմնական) ավտոկրատիաները՝ Ռուսաստանը և Չինաստանը դարձել են շատ ավելի ինքնավստահ։ Այս երկու երկրներն իրենց հարևանների հետ տարածքային հարցերում ագրեսիվ կերպով ցուցադրում են իրենց մկանները։ Նրանք մեծապես անտեսում են ժողովրդավարական նորմերը՝ օգտագործելով նաև փափուկ ուժի գործիքները՝ միջազգային մեդիան (օրինակ՝ Russia Today), Չինաստանի Կոնֆուցիոսի ինստիտուտը, շքեղ կոնֆերանսները և փոխանակման ծրագրերը՝ փորձելով կասկածի տակ դնել Արևմտյան և առհասարակ ժողովրդավարությունը՝ առաջ տանելով իրենց սեփական մոդելներն ու նորմերը։ Սա նոր միտում է, երբ ավտորիտարիզմը փորձում է իշխանական մեդիաների միջոցով (ավանդական և թվային) ցուցադրել ռեժիմին ցանկալի նարատիվներ, այլախոհների դեմոնիզված պատկերներ և ոչ լիբերալ, ազգայնական և հակաամերիյան նյութեր։ Աֆրիկյան ավտոկրատները հաջողությամբ օգտագործում են չինական հսկայական օգնությունը և ներդրումները (նաև իսլամական ահաբեկչության դեմ պայքարը) որպես հակակշիռ Արևմտյան ժողովրդավարության և լավ կառավարման մոդելներ ներդնելու ուղղությամբ արվող ճնշումներին։
Եվ նրանք միայն ուրախությամբ են մատնանշում Չինաստանի արագ զարգացումն՝ առանց ժողովրդավարության, որպեսզի արդարացնեն իրենց մոտ խորացող ավտորիտարիզմը։ Վենեսուելայում ավտորիտար պոպուլիզմն ամրապնդվել է և կառավարությունն ավելի հանդուրժող (անգամ կազմակերպող) է դարձել բռնության նկատմամբ, որն ուղված է միջին դասի ընդդիմությունը թուլացնելուն։ «Արաբական գարունը» վնասել է գրեթե բոլոր երկներին որին դիպչել է, բացի Թունիսից՝ դարձնելով դրանք ավելի ռեպրեսիվ պետություններ, իսկ Լիբիայի դեպքում ընդհանրապես խարխլելով պետությունը։ Վերջին 8 տարիներին ավտորիտարիզմի վերածնունդն արագացել է ընդանուր մոտեցումների և գործիքների տարածմամբ։ Դրանց թվում են օրենքները, որոնք քրեականացրել են ժողովրդավարական ուժերի կողմից ֆինանսական և տեխնիկական օգնությունն ավտորիտար ռեժիմներին և ՀԿ-ների ստեղծման ու գործունեության սահմանափակումները ու փսևդո ՀԿ-ների ստեղծումը (տեղական և միջազգային), որոնք ավտոկրատների կամքով են շարժվում։
98 երկրներում (ոչ արևմտյան) վերջերս արված հետազոտությունը ցույց է տվել, որ նրանցից 51-ը սահմանափակել կամ արգելել են քաղաքացիական հասարակության արտաքին ֆինանսավորումը՝ մեծացնելով դրանց վերահսկողությունը։ Արդյունքում միջազգային ժողովրդավարական օգնության ծավալները կտրուկ նվազում են այնտեղ, որտեղ ամենաշատը դրա կարիքը կա։ Բացի այդ, ավտորիտար պետություններն (անգամ որոշ ժողովրդավարություններ) դառնում են ավելի անհանդուրժող ինտերնետի ազատության նկատմամբ և օգտագործում են կիբեր տարածքը քաղաքացիական հասարակությունը թուլացնելու և վերահսկելու համար։
Արևմտյան ժողովրդավարությունների նահանջը
Թերևս ժողովրդավարական լճացման ամենամտահոգիչ չափումը ժողովրդավարության արդունավետության, էներգիայի և ինքնավստահության անկումն է Արևմուտքում՝ ներառյալ ԱՄՆ-ում։ Տեղական և միջազգային մակարդակներում աճում է այն մոտեցումն, ըստ որի ԱՄՆ-ն այնքան արդյունավետ չէ, որպեսզի կառավարման գլխավոր մարտահրավերներին կարողանա պատասխանել։ Օրենքների ընդունման նվազող տեմպը, Կոնգերսի՝ բյուջեի ընդունման անկարողությունը, կառավարության shutdown-ը քաղաքական համակարգի (և ամբողջությամբ քաղաքականության) աճող բևեռացվածությունը և փակուղային վիճակը մատնանշող որոշ նշաններ են։ Արդյունքում, վստահությունը Կոնգրեսի և կառավարության նկատմամբ պատմական ցածր մակարդակի է հասել։ Նախընտրական արշավների հսկայական ծախսերը, քաղաքականության մեջ ոչ թափանցիկ փողերի տարածումը և ընտրողների ցածր մասնակացությունը հավելյալ նշաններ են, որ ժողովրդավարությունը հիվանդանում է։ Այլ երկրներում ժողովրդավարության տարածումը հանրության՝ արտաքին քաղաքականության առաջնայնությունների ամենացածր տեղում է։ Միջազգային ընկալումն այնպիսին է, որ ժողովրդավարության տարածումն այլևս ԱՄՆ-ի արտաքին քաղաքականության առաջնայնություններում չէ։ Եվ աշխարհում բոլորը տեսնում են սա։ Ավտորիտար երկրների մեդիաներն ուրախությամբ տարածում են ամերիկյան ժողովրդավարության այս տառապանքները, որպեսզի անվանարկեն առհասարակ ժողովրդավարությունն ու ամրացնեն ավտորիտարիզմն՝ ընդդեմ ամերիկյան ճնշումների։ Անգամ թույլ երկրները խոստովանում են, որ ճնշումները թուլացել են։ Նրանք կարող են անել ինչ ուզում են. սահմանափակել ԶԼՄ-ները, ճնշել ընդդիմությանը և ամրացնեն իրենց իշխանությունը, իսկ Եվրոպան և ԱՄՆ-ն կմարսեն այս ամենը։ Թեթև կոչեր կարող են հնչել, բայց օգնությունը կշարունակի հոսել և բռնապետերը ջերմ ընդունելության կարժանանան Սպիտակ տանը և Ելիսեյան պալատում։
Դժվար է գերագնահատել, թե ինչքանով է կարևոր եղել ԱՄՆ ժողովրդավարության կենսունակության վստահության դերը ժողովրդավարացման երրորդ ալիքի ժամանակ։ Մինչ ամեն երկիր յուրովի անցումն էր կատարում ժողովրդավարությանը, ԱՄՆ-ից և Եվրոպայից եկող սոլիդարությունը հաճախ սեղծում էր կարևոր և անգամ կենսական միջավայր, որն օգնում էր երկրներին աստիճանաբար և հավասարակշռված գնալ դեպի ժողովրդավարական փոփոխության և անգամ ժողովրդավարական համախմբման։ Եթե այս սոլիդարությունն այժմ մեծապես սկսում է անհետանալ, ապա այդպես կլինեն նաև ժողովրդավարության զարգացման և պահպանման կարճաժամկետ հեռանկարները։
Ավելի՞ վառ հեռանկար
Ժողովրդավարությունը համաշխարհային լճացման մեջ է եղել անցած տասնամյակի ընթացքում և մեծացող վտանգ կա, որ այն կխորանա և կվերածվի ավելի վատ բանի։ Նոր ժողովրդավարությունները կարող են տապալվել ոչ միայն աղքատ և պակաս ռազմավարական կարևորություն ունեցող երկրներում, այլ նաև խոշոր երկրներում, ինչպիսին Ինդոնեզիան և Ուկրաինան են (կրկին)։ Թուրքիայում ժողովրդավարության մռայլ բնույթը գրեթե չի ընդունվում արտաքին աշխարհում, իսկ Թաիլադնի և Բանգլադեշի դեպքում չկա որևէ երաշխիք, որ ժողովրդավարությունը կվերադառնա մոտակա ժամանակներում։ Եվրոպայում և ԱՄՆ-ում եղած անտարբերությունը կարող է լրջորեն նվազեցնել դեպի ժողովրդավարություն անցումները և նպաստել ավտորիտարիզմի ամրապնդմանն ավելի շատ երկներում։
Այնուամենայնիվ պատկերն այդքան էլ մռայլ չէ։ Մենք դեռ չենք տեսել «երրորդ հետադարձ ալիքը»։ Համաշխարահային մակարդակում ազատության միջին ցուցանիշները փոքր ինչ պակասել են, բայց այն ահռելի չափերի չէ։ Ամենակարևորը, հանրային վերաբերմունքը ժողովրդավարության նկատմամբ լրջորեն չի նվազել։ Փաստացի, Աֆրոբարոմետրը հետևողականորեն ցույց է տալիս այն ճեղքը, որը կա ժողովրդավարության պահանջի և ռեժիմի կողմից դրա տրամադրման մեջ։Սա հիմնված չէ այն անորոշ և մակերեսային գաղափարի վրա, որ ժողովրդավարությունը լավ բան է։ Աֆրիկացիների մեծ մասը հասկանում է քաղաքական հաշվետվողականության, թափանցիկության, օրենքի գերակայության և իշխանության զսպման կարևորությունը և նրանք կցանկանին տեսնել իրենց իշխանությունների կողմից այս ամենի հռչակումը։
Մինչ ժողովրդավարությունը չի կարողանում նախկինի պես ոգեշնչել, ավտորիտարիզմը նույնպես մարտահրավերների է բախվում։ Գրեթե չկա որևէ ավտորիտար երկիր, որը երկարաժամկետ կտրվածքում կայուն կլինի։ Ռեժիմների կայունության ամենահուսալի նախապայմանը լեգիտիմությունն է, և աշխարհում մարդկանց թիվը, ովքեր հավատում են ավտորիտարիզմի ժամանակ իրական լեգիտիմությանը, գնալով պակասում է։ Տնտեսական զարգացումը, գլոբալիզացիան և տեղեկատվական հեղափոխությունը խարխլում են ամեն տեսակի իշխանություն և ուժեղացնում են անհատներին։ Արժեքները փոխվում են և քանի որ մենք չենք կարող ակնկալել նոր համաշխարհային «լուսավորչականություն», հիմնականում ամեն ինչ գնում է դեպի իշխանության նկատմամբ անվստահության և հաշվետվողականության, ազատության և քաղաքական ընտրության ավելի մեծ ձգտման։
Գալիք երկու տասնամյակներում այս միտումները մարտահրավեր են նետելու Չինաստանին, Վիետնամին, Իրանին և արաբական երկրներին ավելի շատ, քան Հնդկաստանին, էլ չասած Եվրոպային և ԱՄՆ-ին։ Ժողովրդավարությունը տեսնալի է արդեն Մալազիայի դեպքում, որտեղ ընտրությունները բավական մրցակցային են և նույնը կլինի նաև Սինգապուրում՝ հաջորդ սերնդի ժամանակ։ Կարճաժամկետ հեռանկարում առանցքային իմպերատիվը երրորդ ալիքի ժողովրդավարություններում, որոնց մեծամասնությունն անկայուն է և ոչ լիբերալ (եթե ժողովրդավարական է ընդհանրապես), բարեփոխումներն ու համախմբումն է։ Միջազգային՝ ավելի կենտրոնացված և նպատակային մասնակցության հետ միասին հնարավոր կլինի ժողովրդավարության արմատներն ավելի խորացնել Ինդոնեզիայում, Ֆիլիպիններում, Գանայում, Հարավային Աֆրիկայում և այլ տեղերում։
Շատ կարևոր և հրատապ է օգնել նոր ժողովրդավարություններին Ուկրաինայում և Թունիսում (որի հաջողությունը կարող է աստիճանաբար տարածվել արաբական աշխարհում) կայունանալ։ Հնարավոր է նաև թեթև ետ հրել Թաիլանդը և Բանգլադեշը դեպի էլեկտորալ ժողովրդավարություն, չնայած պետք է միջոցներ գտնվեն երկու երկրներում կուսակցական սարսափելի բևեռացվածությունը մեղմելու համար։ Ժամանակի ընթացքում Թուրքայի էլեկտորալ ավտորիտարիզմն ինքն իրեն կթուլացնի՝ աճող կոռուպցիայի և իշխանության չարաշահման պատճառով, որոնք արդեն լրջորեն մեծ ծավալներին են հասնում։ Եվ նավթի վրա հիմնված ավտոկրատիաները՝ Իրանը և Վենեսուելան, կբախվեն տնտեսական և լեգիտիմության ճգնաժամերի։ Շատ կարևոր է, որ կայացած ժողովրդավարություններում դեմոկրատները չկորցնեն հավատը։ Գուցե գործնականում ժողովրդավարությունը նահանջում է, բայց այն դեռևս գերակա է մարդկանց արժեքներում և ձգտումներում։ Սա կարևոր և նոր հնարավորություններ է ստեղծում ժողովրդավարական աճի համար։ Եթե ներկայումս ժողովրդավարության համեստ լճացումը վերածվի ճգնաժամի, ապա դա տեղի կունենա կայացած ժողովրդավարությունների թերանալու պատճառով։
Թարգմանված է անգլերենից, բնօրինակը՝
Larry Diamond, «Facing Up to the Democratic Recession» / The Journal of Democracy, V:26, 2015