Ղազախստանի նախագահի պաշտոնից Նուրսուլթան Նազարբաևի հեռանալը մեծ իրադարձություն է դարձել հետխորհրդային ամբողջ տարածքում։ Նազարբաևը ոչ միայն հիմնադիր-ղեկավարների խմբի վերջին ներկայացուցիչն է, այլ նաև միշտ հայտնի է եղել ամուր դիրքորոշմամբ, կյանքում իր ամուր գիծը կիրառելու ունակությամբ, սակայն առանց ծայրահեղությունների և հաշվի առնելով բոլոր հանգամանքները։ Սա տարբերակում է Նազարբաևին շատերից, ովքեր ղեկավարում են նախկին խորհրդային հանրապետությունները։
Եվրասիական ինտեգրման հայեցակարգն անխուսափելիորեն կապված է Նազարբաևի հետ։ Նա այդ գաղափարն առաջ է քաշել դեռևս 1994 թվականին։ Չնայած 25 տարի հետո Եվրասիական տնտեսական միությունը ոչ բոլոր առումներով է համապատասխանում 90-ականների առաջին կեսի ծրագրերին, ոչ ոք չի վիճարկում Ղազախստանի նախագահի գաղափարական նախագիծը։ ԵԱՏՄ-ի քննադատների կարծիքը գուցե առավել տարածվածն է։ Նախագիծը ղեկավարների անձնական պայմանավորվածությունների արդյունք է, որոնցից յուրաքանչյուրը կառավարում է շատ կենտրոնացված համակարգեր, այսինքն անձամբ է որոշում կայացնում։ Ղեկավարության, ավելի ճիշտ, պետական մոդելի փոփոխությունն առաջացնում է առաջնահերթությունների վերանայում, գուցե, ինտեգրացիոն նախաձեռնությունների նկատմամբ հետաքրքրության անկում և նույնիսկ փլուզում։
Պաշտոնական մակարդակում այս կասկածները միշտ ժխտվել են։ Սակայն դրանք անհիմն չեք կարող համարել։ Ամբողջ հետխորհրդային քաղաքականությունը շատ անձնական է։ Եվ ցանկացած փոփոխություն, նույնիսկ առավել կառավարելի և լավ պատրաստված, նշանակում է ոչ միայն քաղաքական, այլև գաղափարական լանդշաֆտի ճշգրտում։ Ակնառու օրինակ է՝ Ուզբեկստանը։ Շավկաթ Միրզիյոևը երկար տարիներ եղել է Իսլամ Քարիմովի ամենամոտ դաշնակիցը։ Սակայն զբաղեցնելով երկրի ղեկավարի պաշտոնը սկսել է վերանայել նախկին մոդելները։ Ինչ կարող ենք ասել Հայաստանի մասին, որտեղ իշխանափոխությունը հեղափոխական է եղել։ Ուժերը, ովքեր եկել են նախկին իշխանություններից բնակչության հոգնածության ալիքի վրա, առնվազն հռետորական առումով իրենց չեն նույնացնում նախկին ժառանգության հետ։
Ղազախստանում, իհարկե, իրավիճակը նման չէ ոչ ուզբեկականին, ոչ էլ հայկականին։ Նազարբաևը լի է էներգիայով և հավակնում է եվրասիական Լի Կուան Յուի դերին, ով Սինգապուրում վարչապետի պաշտոնից հեռանալուց հետո երկար տարիներ կատարել է կարգավորող գործառույթ։ Սակայն, կրկին ընդգծում ենք, անձնական փոփոխությունները փոխում են նաև համատեքստը և բացառություններ չեն լինում։ Միջպետական միությունները, որոնք գտնվում են ձևավորման փուլում, անդամ երկրների ղեկավարության փոփոխությունների նկատմամբ միշտ զգայուն են։ Կարող ենք վերցնել նման կառույցներից հավանաբար հաջողվածի՝ Եվրոպական համայնքի, իսկ այնուհետև Եվրոպական միության պատմությունը։
Ենթադրենք՝ Շարլ դը Գոլը Ֆրանսիայի նախագահ դառնար ոչ թե 50-ականների վերջին, այլ, օրինակ սկզբին, ինտեգրացումը մեզ հայտնի ձևով կարող էր և չլիներ։ Գեներալը չափազան կոշտ էր վերաբերում ինքնիշխանության հայեցակարգին՝ թույլ չտալով փոխզիջումներ։ Դը Գոլը զբաղեցրել է նախագահի պաշտոնը, երբ Ֆրանսիան արդեն մտել էր Եվրոպական տնտեսական համագործակցության մեջ, այնպես որ, նա ստիպված էր համակերպվել դրա հետ։ Սակայն, նրա անձն ավելի քան տասը տարիների ընթացքում խորը հետք է թողել միության վրա՝ սանձելով շատ խիզախ ինտեգրացիոն նախաձեռնությունները։ Եվ միայն Գոլի հեռանալուց հետո է ԵՄ-ում սկսվել հաջորդ փուլը։
Հաջորդ դեպքը Մարգարետ Թետչերն է՝ համոզված եվրոսկեպտիկ, ով իր կյանքի ընթացքում թույլ չի տվել Մեծ Բրիտանիայի անդամակցումը Եվրոպական տնտեսական համագործակցությանը։ Կան նաև այլ օրինակներ՝ ինչպես են ուժեղ անձինք իրենց համար ձևափոխել քաղաքական և տնտեսական գործընթացները։ Եվրասիական համատեքստում Նազարբաևի, Լուկաշենկոյի, Պուտինի դերը համեմատելի է նրանց դերի հետ, որը խաղում էին վերոհիշյալ եվրոպական քաղաքական գործիչները և դրա վերելքի և ամրապնդման ինտեգրման դարաշրջանի այլ անձինք։ Ճիշտ է, ոչ մերձեցմանը խոչընդոտելու իմաստով, այլ ընդհակառակը։
Ամեն դեպքում, եթե համախմբման գործընթացները լիովին հենվեին ազգային ղեկավարների վրա, հազիվ թե ինտեգրացումն ապրեր ավելի քան վաթսուն տարի և հասներ նման հաջողությունների։ Առաջընթացի գրավականը եվրոպական կառույցներն են։ Այժմ եվրոպական բյուրոկրատիան մեղադրվում է մարդկանցից մեկուսացման, ֆորմալության, անճկունության համար։ Շատ մեղադրանքներ արդար են։ Առանց ամրացման մեխանիզմների, որոնք ինտեգրացիայի վերազգային ինստիտուներն են, դա պարզապես տեղի չէր ունենա։ ԵՄ-ից Մեծ Բրիտանիայի ցավոտ դուրս գալուց հետո իրական բախումներն ապացուցում են ստեղծված ընդհանուր տարածքի արդյունավետությունը, որից դուրս գալու ծախսերը չափազանց բարձր են։
Եվրասիական տնտեսական միության ինստիտուտները դեռևս ձևավորվում են և բավականին փխրուն են։ Միևնույն ժամանակ, նրանք մեղադրվում են նույն բանում, ինչ 20-րդ դարի երկրորդ կեսի եվրոպական ինստիտուտները։ Հին աշխարհի քաղաքականությունը նույնպես շատ անձնավորված էր։
Եվրասիան այժմ չափազանց կարևոր պահ է ապրում։ Աշխարհի այս հատվածն ավելի ու ավելի էական տեղ է զբաղեցնում, քանի որ Չինաստանը և Հնդկաստանը բարձրանում են, Եվրոպան վերափոխվում է, Ռուսաստանը նոր գլոբալ ինքնություն է որոնում, Մերձավոր և Միջին Արևելքում ծանրանում է անկայունությունը։ Եվ Եվրասիական տնտեսական միության գործառույթը՝ որպես այս տարածքի հիմնական կառուցվածքային կայունացուցիչներից մեկն աճում է։ Նման գործառույթի արդյունավետ իրականացումը կախված է իհարկե ղեկավարներից, բայց ամենից առաջ ինստիտուտներից՝ Եվրասիական հանձնաժողով, դատարան, Բարձրագույն խորհուրդ, միջկառավարական խորհուրդը… կարծես ձանձրալի է, բայց այլ ճանապարհ չկա։
Հրապարակման բնօրինակը՝ «Globalaffairs» պարբերականում։