Ո՞վ կդառնա Ուկրաինայի նախագահ

2019 թվականը յուրահատուկ փորձություն է Ուկրաինայի համար, որը հինգ տարի առաջ հեղափոխական իրավիճակում էր, այնուհետև անցավ ցավոտ և քիչ արդյունավետ բարեփոխումների միջով, իսկ այժմ անցնում է մի շարք ընտրություններով՝ նախագահական (մարտ–աապրիլ 2019), խորհրդարանական (հոկտեմբեր 2019) և տեղական (2020)։

2014 թվականին անցկացված նախորդ ընտրությունները շատ առումներով Եվրամայդանի հեղափոխական փորձի մի մասն էին։ Ինչպես ցույց են տալիս վերջերս հրապարակված «Բեկումնային տարիներ։ Ուկրաինական հեղափոխության էջերը» հետազոտության հեղինակների թիմը 2014 թվականի մայիս–նոյեմբեր ամիսներին տեղի է ունեցել նոր քաղաքական կարգի լեգիտիմացում  և բարեփոխումների ժամանակաշրջանի խնդիրների սահմանում։ Հենց այդ ժամանակ է Ուկրաինան բարելավել ազատության ցուցանիշը՝ 2012 և 2013 թվականների 3.5–ից մինչև 3.0՝ 2014-2018 թվականներին (թեև 2019 թվականին վերադարձել է 3.5 ցուցանիշին)։ Սակայն այդ տատանումները չեն փոխել Ուկրաինայի՝ որպես «մասամբ ազատ» երկրի կայուն վիճակը՝ Վրասատանի և Մոլդովայի ընկերակցությամբ։ Ազատության այն տարրը, որը հետ է պահում հետխորհրդային երկրներին ամբողջովին անազատության գոտում հայտնվելուց, դրսևորվում է ընթացիկ նախընտրական քարոզարշավներում։ Մարտի 6-7-ին Կիև ժամանած Եվրոպայի Խորհրդի Խորհրդարանական վեհաժողովի (ԵԽԽՎ) պատվիրակությունը մտահոգություն է հայտնել ընտրողներին կաշառելու, օլիգարխիկ լրատվամիջոցների ներգրավման մասին զեկույցներից, սակայն վստահություն է հայտնել, որ «միջավայրը բարենպաստ է ժողովրդավարական ընտրություններ անցկացնելու համար»։

Ընդհանուր համատեքստը

Յոթերորդ նախագահական ընտրություններն Ուկրաինայի երրորդ հանրապետությունում (այսինքն՝ սկսած 1991 թվականից) անցկացվում է նույն օրենքով, որով (աննշան փոփոխություններով) ընտրվել են Լեոնիդ Կուչման (երկրորդ ժամկետ՝ 2000-2005թթ), Վիկտոր Յուշչենկոն (2005-2010թթ) և Վիկտոր Յանուկովիչը(2010-2014թթ)։ Չնայած որոշ հետընտրական էլիտաների ջանքերին՝ ընտրական բարեփոխումներ չեն կատարվել։ 2015 թվականին առաջին ընթերցմամբ ընդունված Ընտրական օրեսնգիրքը հուսալիորեն թաղված է փոփոխությունների կույտի մեջ։  Նախագահի ընտրության կանոնները մի փոքր շտկվեցին ռազմական իրավիճակի հաշվառումով, որպեսզի կանխեն Ռուսաստանի ազդեցությունը Ուկրաինայի քաղաքացիների կամարտահայտության արդյուքների վրա։

Ընթացիկ նախագահական ընտրությունները տեղի են ունենում քաղաքական ինստիտուտների նկատմամբ վստահության ցածր մակարդակի պայմաններում։ Ըստ վերջին հետազոտության՝ Գերագույն ռադային վստահում է ուկրաինացիների 8%-ը, և չի վստահում 80%–ը, կառավարությանը վստահում է 11%-ը, և չի վստահում 74%–ը, իսկ նախագահին վստահում է 16%–ը, չվստահողները կազմում են 70%։ Միևնույն ժամանակ չնայած նման նշանակալի անվստահությանը՝ (կամ գուցե հենց դրա շնորհիվ) քաղաքացիների գրեթե 85%-ը նշել է, որ մտադիր է մասնակցել նախագահական ընտրություններին։ Փետրվարին այդ ցուցանիշը զգալիորեն ավելի բարձր է, քան դեկտեմբերինը, երբ ընտրություններին մասնակցել պատրաստվում էր քաղաքացիների 79%-ը։ Քվեարկել ցանկացողների թիվն ավելացել է հարավարևելյան Ուկրաինայի նախկինում պասիվ ընտրազանգվածի հաշվին։

Թեկնածուների գրանցում

Նախագահի թեկնածուների գրանցումն ավարտվել է փետրվարի սկզբին։ Ընթացիկ արշավին մասնակցելու իրավունք է ստացել 44 թեկնածու։ Սա Ուկրաինայի նախագահական ընտրությունների պատմության մեջ ռեկորդային թիվ է։ Հեղափոխական 1991 թվականին ընտրություններին մասնակցել է վեց թեկնածու, 1994–ին՝ 7, 1999-ին՝ 13, 2004-ին՝ 24, 2009-ին՝ 18, իսկ 2014թվականին՝ 21։ Թեկնածուների թվի աճը պայմանավորված է ինչպես նոր առաջնորդների որոնումներով, այնպես էլ հիմնական իշխանական ուժերի՝ ընտրական հանձնաժողովներին տեխնիկական թեկնածուների ներկայացուցիչներ ներկայացնելու փորձերով։

Վերոնշյալ սոցհարցումը ցույց է տալիս, որ ընտրողների կեսից ավելին ցանկանում են «նոր դեմքեր» տեսնել։ Մոտավորպես նույնքանն էլ նախագահի պաշտոնում ցանկանում է տեսնել «փորձառու գործչի»։ Հետաքրքիր է նաև չգրանցված թեկանածուների ցանկը։ Ընտրություններին չեն մասնակցի կալանքի տակ գտնվող Նադեժդա Սավչենկոն, Ռուսատանում թաքնվող Վլադիմիր Օլեյնիկը և արգելված կոմունիստական կուսակցության առաջնորդ Պյոտր Սիմոնենկոն։

Թեկնածուներ և քարոզչություն

Այս պահին միայն երեք թեկնածուներ ունեն երկրորդ փուլ անցնելու շանս՝ Վլադիմիր Զելենսկին, Պետրո Պորոշենկոն և Յուլյա Տիմոշոնկոն։ Ամենից առաջ այս ընտրությունների անակնկալը դաձավ Վլադմիր Զելենսկու ժողովրդականությունը։ Հայտնի դերասան և հաջողակ բիզնեսմեն, ով կարճ ժամանակում սոցհարցումներում հայտնվեց առաջին տեղում, ուկրաինական քաղաքական գործիչներին ստիպեց հաշվի նստել իր հետ։ Թեկնածուն ինքն էլ ոչ կոմպետենտ է թվում՝ ցնցելով և արևմտյան դեսպաններին և Ուկրաինայում հասարակական առաջնորդների մի մասին։ Նրա կապերն օլիգարխ Իգոր Կոլմոյսկու հետ վախեցնում  և տխրեցնում են շատերին։ Եվ չնայած այս ամենին՝ Զելենսկին ուկրաինացի ընտրողների համակրանքի առաջնորդն է։

Նրա ծրագիրն անորոշ է և պարզամիտ։ Նրա թիմը հապճեպորեն է հավաքված և չի կարողանում վարել պրոֆեսիոնալ քաղաքական հաղորդակցություն։ Իմ հարցումների համաձայն՝ նրանք, ովքեր պատրաստվում են քվեարկել Զելենսկու օգտին, նրա մեջ տեսում են մարդու, ով ունակ է կոտրել պրո և հակամայդանական խմբերի միջև պայքարի մոգական օղակը, որը 2004 թվականից սկսած որոշում է երկրի ճակատագիրը։ Իր գաղափարական անորոշության պատճառով Զելենսկին դառնում է թեկնածու, որի հետ շատ ուկրաինացիներ, հատկապես երիտասարդությունը, կապում են իրենց հաճախ հակասական հույսերը, զգացմունքները և ակնկալիքները։ եվ իհարկե «Ժողովրդի ծառա» սերիալը իր գլխավոր հերոսի համար քիչ ժողովրդականություն չի ապահովել։ Միևնույն ժամանակ ես երբեք չեմ հանդիպել մեկին, որ շփոթել է Զելենսկուն և իր հերոս Գոլոբորդկոյին։

Գործող նախագահ Պետրո Պորոշենկոյի վարկանիշը երկարատև լճացումից հետո 2018 թվականին անսպասելիորեն սկսեց աճել՝ հասնելով քարոզարշավի ֆավորիտ Յուլյա Տիմոշենկոյին (փետրվարին նրա վարկանիշը նույնիսկ մի փոքր անցավ Տիմոշոնկոյին, բայց մարտին նա վերդարձրեց իր երկրորդ տեղը)։ Անցյալ տարվա պահպանողական–հայրենասիրական նախաձեռնությունները՝ Ուկրաինայի Միացյալ Ուղղափառ եկեղեցու համար ավտոկեֆալյայի ձեռքբերումը, ՆԱՏՕ-ի և ԵՄ–ի անդամակցության հարցը Սահմանադրության մեջ ներառելը, 2018 թվականի նոյեմբերից դեկտեմբեր ռազմական դրության սահմանումը, զինծառայաղների աշխատավարձերի բարձրացումը, ցույց տվեցին գլխավոր հրամանատարի ուժը և հաղթելու կամքը։

Նախագահ Պորոշենկոյի ծրագիրը միավորում է դեպի ՆԱՏՕ–ն կողմնորոշված արտաքին քաղաքականությունը, ամրապնդում է անվտանգությունը բանակի բարեփոխումների և արևմտյան երկրների հետ ամուր դաշինքների միջոցով, ընդհանուր բարեփոխումներով, որոնք կարող են բարելավել ուկրաինացիների սոցիալ–տնտեսական վիճակը։ Ուկրաինացի ընտրողների հետ զրույցից պարզ դարձավ, որ նրանք հավատում են, որ Պորոշենկոն կարող է կատարել իր նախընտրական խոստումների արտաքին քաղաքականության հատվածը, իսկ սոցիալ–տնտեսականը՝ հազիվ թե։ Եթե Զելենսկու կողմնակիցները դեռ չեն արձագանքում նրա նկատմամբ քննադատությանը, ինչը թույլ է տալիս խոսել նրա «տեֆլոնովության» մասին, ապա մի շարք սկանդալներից հետո գործող նախագահը հայտնվել է չափազանց խոցելի վիճակում։ Նախևառաջ Պորոշենկոյի արևմտամետ կերպարին հարվածել են հաղորդագրություններն այն մասին, որ նախագահական ճամբարը պատրաստվում է կաշառել ընտրողներին։ Այս մեղադրանքները գալիս են ինչպես Ներքին գործերի նախարարության, այնպես էլ քաղաքացիական ակտիվիստների կողմից։ Այս մեղադրանքների վերաբերյալ քննություններ կամ դատավարություններ չկան, սակայն տեղեկությունների առկայությունն ինքնին արդեն Պորոշենկոյին զրկում է պրոմայդանական զանգվածների մի մասի աջակցությունը ստանալու հնարավորությունից։

Նախագահի օգնական Գլադկովսկու մասնակցությամբ «Ուկրոբորնպրոմի» շուրջ կոռուպցիոն սկանդալը հարվածում է նախագահի քարոզարշավի կենտրոնական առանցքին՝ «բանակի ստեղծողի» և «ռուսական ագրեսիայից պաշտպանողի» կերպարին։ Երբ Ուկրաինայի Սահմանադրական դատարանը, որը համարվում է Պորոշենկոյի վերահսկողության տակ գտնվող կառույց, չեղյալ հայտարարեց պաշտոնյաների ապօրինի հարստացման մասին հոդվածը, այս իրադարձությունը նոր շոկ էր նախագահի շատ կողմնակիցների և արևմտյան քաղաքական գործիչների համար։ Ուկրաինայում ԱՄՆ դեսպան Մերի Յովանովիչը քննադատորեն մեկնաբանեց այս որոշումը և կոչ արեց G7-ի երկրներին Համաշխարհային բանկի հետ միասին ակտիվացնել ջանքերն՝ ուղղված հակակոռուպցիոն իրավական հաստատությունների արդյունավետության ապահովմանը։ Նախագահ Պորոշենկոն փորձում է ապացուցել իր անմեղությունը՝ «Ուկրոբորնպրոմ»–ում միջազգային աուդիտ անցկացնելու և անօրինական հարստացման մասին նոր հոդված շրջանառելու միջոցով, սակայն նրա ջանքերը քիչ հավանական է, որ կփոխտուցեն իր հեղինակությանը պատճառված վնասը։

Յուլյա Տիմոշենկոն հունվարի վերջին վարկանիշում առաջին տեղից տեղափոխվել է երկրորդ տեղ։ Սկսելով դեռևս 2018 թվականի ամառվանից իր «Նոր կուրս» ծրագրով՝ ձմռանը նրա քարոզարշավը դարձավ ձանձրալի։ Դրա համար Տիմոշենկոյի շտաբը ամբողջ ուժերով ջանում է, որ ապահովի նրան առնվազն երկրոդ փուլ անցնելով։ Որպեսզի դա անի, Յուլյա Տիմոշենկոն շրջանառում է ձայների գնման հետ կապված սկանդալը, ինչպես նաև ակտիվորեն աջակցում էր «Ուկրոբրոնպրոմ»–ում կոռուպցիայի թեմային։ Այս մեղադրանքների հիման վրա՝ Տիմոշենկոն նույնիսկ ցանկանում է Պորոշենկոյի իմպիչմենթի գործընթաց նախաձեռնել։ Հասկանալի է, որ դա չի հանգեցնի լուրջ իրավական հետևանքների, սակայն կունենա որոշակի տեղեկատվական ազդեցություն։

Տիմոշենկոյի խոստումնալից նախաձեռնությունն է դարձել «անօրինական ավելացված կոմունալ վճարումների» գումարները ուկրաինացիներին վերադարձնելու նախագիծը։ Դրա ներկայացուցիչները ձգտում են, որ «Ուկրաինայի Նավթոգազը» ուկրաինացիներին վերադարձնի այն գումարները, որոնք նրանք վճարել են 2016–ից սկսած՝ կառավարության՝ գների բարձացման որոշման քաղաքականության ժամանակ։ Ճիշտ է՝ Յուլյա Տիմոշենկոյի դեմ մեղադրանքները նույնպես բավարար են։ Ուկրաինայի անվտանգության ծառայության հայտարարության համաձայն՝ ձայների գնման մեխանիզմներ գործառնում են նաև Տիմոշենկոյի նախընտրական թիմում։

Հեռանկարները

Վերոնշյալ սոցհարցումը ոչ միայն մատնանշում է քարոզարշավի լիդերներին, այլ նաև ցույց է տալիս թեկնածուների հեռանկարները երկրորդ փուլում։ Այսպես՝ Պետրո Պորոշենկոն երկրորդ փուլում պարտվում է իր երկու ամենահավանական հակառակորդներին՝ Վլադիմիր Զելենսկուն և Յուլյա Տիմոշենկոյին։ Իսկ Զելենսկին հակառակը՝ հաղթում է և Պորոշենկոյին և Տիմոշենկոյին։ Այնուամենայնիվ, քարոզարշավը կարող է անակնկալներ բերել։ Մարտի սկզբին հարցվածների մասնաբաժինը, որոնք չեն կողմորոշվել կամ չեն պլանավորում գնալ ընտրությունների կազմում է դեռևս 32%-ը։ Հենց նրանց ձայների համար է պայքարելու առաջին եռյակը։ Փետրվարի 20-ին ինձ հաջողվեց հարցազրույց անցկացնել 5%-ից բարձր վարկանիշ ունեցող թեկնածուների նախընտրական շտաբում բարձր դիրք զբաղեցնող տասներկու քաղաքական խորհրդատուների հետ (Վլադիմիր Զելենսկու, Յուլյա Տիմոշենկոյի, Պետրո Պորոշենկոյի, Յուրի Բոյկոյի, Անատոլի Գրենցկոյի և Օլեգ Լյաշլկոյի շտաբերից երկուական)։ Չնայած այս մասնագիտության ներկայացուցիչների համար բնորոշ անհիմն ընտրական ցինիզմին՝ բոլոր մասնակիցները նշեցին, որ քարոզչության արդյունքն անկախատեսելի է։ Միևնույն ժամանակ 12-ից 10–ը Պետրո Պորոշենկոյին անվանեցին քարոզարշավի հավանական հաղթող։

Ընդհանուր առմամբ առաջադրված թեկնածուների հաղթանակի հավանակնությունը գնահատվել է այսպես՝ Պետրո Պորոշենկոյի հաղթանակը տասից վեց, Տիմոշենկոյինը՝ տասից երեք, Զելենսկունը՝ տասից մեկ։  Նունիսկ եթե այս լավ տեղեկացված ցինիկների խումբը կուլիսներում ընտրությունները գնահատել է մրցակցային, ուրեմն այն այդպես էլ կա։

Հրապարակման բնօրինակը՝ Carnegie.ru-ում։