Նիդեռլանդներում գտնվող Գրոնինգեն գազային հանքավայրի պաշարները սպառվել են։ Այս իրադարձությունը կարևոր նշանակություն ունի ոչ միայն Եվրոպայի համար։ Կանխատեսումների համաձայն՝ Եվրամիությունում կապույտ վառելիքի պակասուրդը մեծանալու է։ Ինչպե՞ս է դա համադրվում եվրոպացիների՝ էներգիայի այլընրտանքային աղբյուրների անցման հետ, և ինչպես է այդ ամենը դիտվում Ռուսաստանի տեսանկյունից։
Հոլանդիայի ազգային գազային օպերատոր GasTerra-ի տարեկան հաշվետվության համաձայն՝ 2018 թվականին Նիդեռլանդներն, առաջին անգամ 1960-ական թվականներից սկսած, դարձավ բնական գազի զուտ ներկրող: Դա պայմանավորված է 1959 թվականին Հյուսիսային ծովում հայտնաբերված և 1963 թ.-ին գործարկված Գրոնինգեն գազային ավազանի ամբողջովին սպառմամբ։
Հաշվետվությունում նշված Նիդեռլանդների «գազային պաշարների ավարտը» ածխի, նավթի և գազի հանքավայրերի սպառման համաեվրոպական գործընթացի միայն մի մասն է։ 2018 թվականին Եվրոպայում նավթի և գազի միակ արտահանողը մնացել էր Նորվեգիան, իսկ ածխի՝ Լեհաստանը։ Մնացած բոլոր եվրոպական երկրները (բացառությամբ ԱՊՀ երկրների) արդեն անցել են հանքային վառելիքի ներմուծմանը։ Իսկ Եվրոպայի ընդհանուր էներգետիկ պակասուրդը 2017 թվականին հասել է հսկայական թվերի՝ համարժեք 760 մլն նավթային պայմանական միավորի (ՆՊՄ ), որը կազմում է եվրամիության առաջնային էներգիայի ընդհանուր սպառման մոտ 45% -ը՝ 1689 ՆՊՄ (համաձայն BP Energy Outlook 2018–ի վիճակագրական հաշվետվության տվյալների):
Մոտ ապագայում Եվրոպան կտրուկ կավելացնի բնական գազի ներմուծումը, քանի որ էներգիայի վերկանգնման բոլոր նախագծերը թույլ չեն տալիս փոխարինել հանքային վառելիքից ստացվող էներգիայի կորստին։
Եվրոպա․ հայացք՝ թռչնի թռիչքի բարձրությունից
Եվրոպայի բնակչությունը (ԵՄ–ի շրջանակներում) 2017 թվականին կազմել է մոտ 512 մլն մարդ։ Եթե այս թվին ավելացնենք նաև ԵՄ–ի մեջ չներառված մի շարք փոքր երկրներ Սկանդինավիայում, Բալկաններում և Եվրոպայի կենտրոնում, ապա կստացվի մոտ 550 միլիոն մարդ։ Այն կազմում է աշխարհի ամենախիտ բնակեցված երկրի՝ Չինաստանի բնակչության 40%-ը։ Բացի այդ, Եվրոպան, Հնդկաստանի, Նիգերի, Ինդոնեզիայի, Արևելյան Չինաստանի, ԱՄՆ-ի և Բրազիլիայի ափամերձ երկրների հետ միասին, աշխարհի ամենաբնակված շրջաններից մեկն է:
Եվրոպական միությունն աշխարհում առաջնային էներգիայի երրորդ խոշորագույն սպառողն է: 2017 թվականին ԵՄ–ի էներգիայի սպառումը կազմել է 1689 մլն ՆՊՄ, որը համարժեք է առաջնային էներգիայի համաշխարհային սպառման 13%-ին։ Պատմականորեն ԵՄ–ի մեկ շնչի հաշվով էներգիայի սպառումն արձանագրվել է առավելագույնը 2008 թվականի ճգնաժամից առաջ՝ 2006 թվականին կազմելով 3.71 ՆՊՄ։ Սա բավականին բարձր ցուցանիշ է։ Համեմատության համար նշենք, որ 2017 թվականին Չինաստանում, չնայած համաշխարհային էներգետիկ «կարկանդակի» նրա 23% բաժնեմասին և ընդհանուր էներգասպառմամբ աշխարհում առաջին տեղը զբաղեցնելու հանգամանքին, մեկ շնչի հաշվով սպառումը կազմել է 2.14 ՆՊՄ։ Էներգասպառման ցուցանիշը Եվրոպայից բարձր է միայն ԱՄՆ–ում (6.84 ՆՊՄ՝ մեկ շնչի հաշվով) և ավանդաբար մեծ քանակությամբ հանքային վառելիք սպառող հյուսիսային երկրներում, օրինակ՝ Ռուսաստանում(4.83ՆՊՄ) և Կանադայում (9.5 ՆՊՄ)։ Այս ցուցանիշը շատ լավ արտահայտում է երկրների միջև տարբերությունները․ եթե 2017 թվականին այս ցուցանիշը Գերմանիայի համար կազմել է 3.86 ՆՊՄ, Ֆրանսիայի համար՝ 3.61 ՆՊՄ, ապա Մեծ Բրիտանիայի համար՝ 2.72 ՆՊՄ, Լեհաստանի համար՝ 2.71ՆՊՄ, Պորտուգալիայի համար՝ 2.23 ՆՊՄ, իսկ Ռումինիայի համար՝ 1.69ՆՊՄ, ինչը բավականին լավ արտացոլում է Եվրամիության տարբեր երկրների կենսամակարդակների և մեկ շնչին բաժին ընկնող ՀՆԱ-ների տարբերությունը:
Դրա համար ներկայումս Եվրոպան ամուր նստած է գազային, նավթային և ածխային ասեղների վրա, որոնցից յուրաքանչյուրը կարող է հանկարծակի անջատվել, օրինակ՝ կապված միջազգային իրավիճակի կտրուկ փոփոխության հետ։ Եվրոպայի համար այդպիսի անջատումը կբերի ոչ միայն տնտեսական ճգնաժամի, այլ նաև աշխարհակարգի արմատական բեկման, որն ավադական էր դարձել Եվրոպայի համար վերջին երկու «ոսկե դարեր»–ի ընթացքում, երբ ենթամայրցամաքը լողում էր էներգիայի առատության մեջ։
Ռուսաստանի համար սա նշանակում է, որ իր արևմտյան սահմաններին ունի բնակչության թվով և էներգիայի սպառման մակարդակով «երկրորդ Չինաստան, որը հազիվ թե կամավոր հրաժարվի XIX և ХХ դարերում ստեղծված տնտեսական, սոցիալական և մշակութային «պարարտ» կենսաձևից։
Գազային դադարը ավարտվել է, համաձա՞յն չեք։ Իհարկե, ոչ։
Գազային պակասուրդը, որն առաջացել է Եվրոպայում 1970-ականների սկզբին և վերջնականապես որպես մշտական գործոն ձևավորվել 1990-ականնների կեսերին, կարելի է արդեն ընդունել «քրոնիկական հիվանդություն», որից ելքը եվրոպան չի տեսնում։ Ընդ որում, առաջին հայացքից ՝ գազի այդպիսի ներկրմամբ կարելի է հանգիստ ապրել, գազի համաեվրոպական պակասուրդը կազմում է մոտ 180մլն ՆՊՄ, նավթի պակասուրդը հասնում է 480մլն ՆՊՄ–ի, իսկ ածխինը՝ 120 ՆՊՄ–ի։
Գազի պակասուրդի խնդիրը Եվրոպայում այլ է, ինչը պայմանավորված է նրա անընդհատությամբ և չվերահսկվող աճով։ Բացի Եվրոպական գազի արտադրության անկումը, որի վառ օրինակ է հոլադական Գրոնինգենի ավազանի սպառումը, երկրորդային գործոնը, որը նպաստում է գազի դեֆիցիտի աճին, այն է, որ Եվրոպայում գրեթե ծրագրավորված անցում է կատարվում կապույտ վառելիք ավելի մեծ ծավալով սպառման։
Սկզբի համար այս գործընթացն առաջարկում է միանգամից ԵՄ մի քանի երկրների նախաձեռնություններ։ Մասնավորապես կարելի է նշել Գերմանիայի՝ ածխի արտադրությունից հրաժարվելու ծրագիրը, բացի այդ, Գերմանիան արդեն ամբողջովին հրաժարվել է ԱԷԿ–ներից ստացված էներգիայից։ Կարելի է հիշատակել նաև Ֆրանսիայի՝ չորրորդ էներգաբլոկին անցնելու ձախողումը (որը, սակայն «երջանիկ» ավարտ ունեցավ նախորդ տարվա վերջում Չինաստանում EPR-1600 ռեակտորի նոր էներգաբլոկի շահագործմամբ, այնուամենայնիվ բազմաթիվ տհաճ հարցերի տեղիք տվեց, որոնք վերաբերում էին Ֆրանսիական ԱԷԿ–ի արդիականցմանը)։
Գազային դեֆիցիտի աճի ևս մեկ կարևոր գործոն է, որքան էլ տարօրինակ է, հենց եվրոպական էներգետիկ ռազմավարությունը, որն իրենից ներկայացնում է զանգվածային անցում վերականգնվող էներգիայի աղբյուրներին՝ մասնավորապես՝ քամուն և արևին։ Արևի և քամու էներգիայի խնդիրը դրանց փոփոխականության մեջ է։ Եղանակի կանխատեսումը չի կարող երաշխավորել արևային և քամու մարտկոցների միջոցով գեներացվող էլեկտրաէներգիայի մակարդակի ճշգրիտ կանխատեսում, որի պատճառով հարկավոր է ոչ ռեալ ժամանակում՝ րոպեական ժամանակացույցով, թարմացվող էներգակիրներ։ Այդ նպատակով ատոմային և ածխային էներգաբլոկները չեն կարող կիրառվել․նրանց գեներացիան փոխվում է ժամային, երբեմն օրական ժամանակացույցով։ Իսկ ահա գազային տուրբիները կատարյալ լրացումներ են ՎԷԱ–ների համար, քանի որ նրանք կարող են սկսել կամ դադարեցնել գեներացիան գործանականում ակնթարթորեն։
Արդյուքնում հանկարծ պարզվում է, որ բնական գազը դեռ «ավելի կենդանի է, քան մնացած ապրողները»։ Նավթային դարաշրջանի և համաշխարհային ատոմային ու ջերմային էներգիայի միջև ծրագրված «գազային դադարի» կարճ շրջանն ակնհայտորեն ձգձգվում է։ Եվրոպան հայտնվում է« գազային խորթ աղջկա» կարգավիճակում, ով, իր ընդերքում չունենալով գազային ժառանգություն, շարունակում է բյուրեղապակյա կոշիկներով գնալ պարահանդես։
Իսկ այժմ թվեր
Ի՞նչ կարող ենք ակնկալել մոտ ապագայում՝ հինգից տասը տարվա հեռանկարում, եվրոպական գազի շուկայում: Առկա բազմաթիվ աշվարկների համաձայն՝ 2025 թվականին Եվրոպական միությունում գազի սպառումը կհասնի տարեկան 500 մլրդ խորհանարդ մետրի, իսկ «մեծ» Եվրոպայի համար այն կարող է անցել 550 միլիրադ խորհանարդ մետրի սահմանը։ 2022 թվականին իներցիոն սցենարի շրջանակներում Եվրոպայում գազի ներմուծումը կավելանա՝ հասնելով տարեկան 290 մլրդ խորհանարդ մետրի, որը համապատասխանում է համեմատական աճի 45 %–ին։
Հույսեր չկան նաև կապված եվրոպական վերջին բնական գազ արտահանողի՝ Նորվեգիայի հետ․ այս երկիրն արդեն մի քանի տարի հավասարակշռում է արտադրությունը՝ հասցնելով տարեկան 117 միլիարդի խորհանարդ մետրի և նոր հանքավայրեր չկան։ Նորվեգիայի տրամադրության տակ գտնվող միակ խոշոր հեռանկարային գազային օբյեկտն այպես կոչված Ֆեդինսկյան կամարն է, որը գտնվում է Բարեցի ծովի խութերի «գորշ» սահմանային գոտում, որը սահմանագծվել է 2011 թվականին Ռուսաստանի և Նորվեգիայի համաձայնությամբ։ Ըստ այդ համաձայնագրի պայմաններից մեկի՝ Նորվեգիան չի կարող շահագործել Ֆեդիսկյան հանքի շարունակությունն առանց Ռուսաստանի մասնակցության։ Սակայն նույնիսկ այդ կառույցի հաջող յուրացման դեպքում, որի պաշարները կարող են նույնիսկ ավելի շատ լինել , քան Շտոկմանյան հանքավայրինը, Նորվեգիայից և Ռուսաստանից մեկ տարուց ավել ժամանակ կպահանջվի բարձրադիր լայնություններում գազի արտադրության համալիր ստեղծելու համար։
Փաստացի Եվրոպայում և մասնավորապես ԵՄ–ում մնում է միան մեկ հուսալի մատակարար, որը կարող է մեծացնել արտահանման ծավալները՝ ռուսական «Գազպրոմը»։ Դրանում գրեթե կասկած չկա․ 2015 թվականին Գազպրոմը Եվրոպային և Թուրքիային մատակարարել է 159 մլրդ խորանարդ մետր գազ, իսկ արդեն 2017 թվականին ռուսական մատակարարումների ծավալը գերազանցել է 192 մլրդ խորանարդ մետրը։ Իհարկե ինչ–որ մաս կարող է ապահովել ռուսական և ամերիկյան հեղուկ բնական գազը, սակայն ավելի թանկ է, քան խողովակայինը։
Այս աճն անմիջապես ազդում է խողովակաշարերի ծանրաբեռնվածության վրա։ Եթե 2016 թվականին բեռնված են եղել 65%-ով, ապա 2017 թվականին դրանց բեռնվածությունն ավելացել է՝ հասնելով 75%-ի։ 2018 թվականին «հրաշք» է տեղի ունեցել․ «Հյուսիսային հոսք» խողովակաշարը, որի թողունակությունը տաեկան 55 միլիարդ խորանարդ մետր է, մղել է 57 մլրդ խորանարդ մետր գազ։
Եվրոպան պատրաստվում է հետաքրքիր տասնամյակի․ արդեն այս տարվա վերջում ուկրաինական տարանցման պայմանագիրը պաշտոնապես կավարտվի, «Հյուսիսային հոսք 2»–ի շուրջ մշտապես քաղաքական խառնաշփոթ կա՝ ամերիկյան թերթաքարային գազը ոչ մի կերպ դեռ Եվրոպա չի հասնում։
Հրապարակման բնօրինակը՝ «Взгляд»-ի կայքում։