«Պուտինի խոհարարն» ընդունել է ռուսական և արևմտյան լրատվամիջոցների կողմից իրեն հասած դերը և հիմա այն խաղում է բաց և հաճույքով։ Նա Ռուսաստանի իշխանության մութ կողմերի մասին բոլոր միֆերի և կարծրատիպերի մարմնավորումն է։ Վատ համբավը նրան բառացիորեն նետեց նախագահի ամենամոտ շրջանակ, և այժմ Եվգենի Պրիգոժինն անելու է ամեն ինչ այնտեղ իրապես հաստատվելու համար։
Գործարար Եվգենի Պրիգոժինը հայտնվեց հանրային քաղաքականության մեջ արագ և անսպասելիորեն։ Մի քանի տարի է նրա անունը կապվում է բազմաթիվ միֆերի հետ՝ ոչ միայն Ռուսաստանում, այլև Արևմուտքում։ Պրիգոժինին սկսեցին համարել հզոր ֆիգուր, շատ մոտ Վլադիմիր Պուտինին, մարդ, ում վստահում են ամենանուրբ գործերը՝ ռազմական մասնավոր ընկերությունների ստեղծում, թրոլների գործարանի օգնությամբ միջամտություն արտասահմանյան ընտրություններին, գործունեություն Աֆրիկայում։ Պրիգոժինը սկզբում խուսափում էր նման փառքից և հրապարակայնությունից, սակայան շուտով հասկացավ այդ ամենի ուժը։ Այժմ նա ակտիվորեն օգտագործում է այդ միֆերը, նույնիսկ անձամբ է դրանք ստեղծում։ Պրիգոժինի վերջին գործողությունները՝ ընդդիմադիր գործիչ Ալեքսեյ Նավալնիի հետ ենթադրյալ հանդիպումը և իր գործարան երեխաների հրավիրելը, որոնք կարող էին հիվանդանալ անորակ սննդից, ակնհայտորեն վկայում են այն մասին, որ նա մտադիր է ռուս հասարակության աչքերում իր հեղինակությանը տալ իրական քաղաքական կշիռ։
Հասարակ անուն
Դեռևս վերջերս «Պրիգոժին» և «հրապարակայնություն» բառերը գրեթե հականիշներ էին։ Մոտ մեկ տարի առաջ ես նյութ պատրաստեցի աֆրիկյան երկրներում ռուս քաղտեխնոլոգների աշխատանքի մասին, որոնց սոցիոլոգիական և քաղաքական հետազոտությունները ֆինանսավորել էր Պրիգոժինը։ Հոդվածն ակտիվորեն մեջբերվում էր՝ այդ թվում նաև արտասահմանյան լրատվամիջոցների կողմից։ Ինչպես ինձ ասաց քաղտեխնոլոգներից մեկը, սկզբում այդ տեղեկությունը բարկացրեց գործարարին և նրա մոտ շրջապատին, բայց հետո, ինչքան էլ որ տարօրինակ է, հայտնիության նոր աստիճանը նույնիսկ դուր եկավ։ Պրիգոժինը զգաց փառքի համը։
Նրա ազգանունն իսկապես շատ է հետաքրքրում արևմտյան ԶԼՄ-ներին, կերպարը խորհրդավոր է թվում և նույնիսկ ամենազոր։ Պետերբուրգյան Օլգինոյում թրոլների գործարանին (նրանց անվանում էին նաև պրիգոժինյան թրոլներ) մեղադրում էին ամերիկյան ընտրություններին միջամտելու մեջ։ Արդեն երևում էին Եվգենի Պրիգոժինի կապերը Վագներ ռազմական մասնավոր ընկերությունների հետ, որը մասնակցել է Դոնբասում, Սիրիայում, Աֆրիկայում ընթացող ռազմական գործողություններին։ Պրիգոժինը համարվում է Վլադիմիր Պուտինի ամենամոտ մարդկանցից մեկը, մարդ, ում վստահում են ամենանուրբ և բարդ խնդիրները կարևոր ոլորտներում։ «Պուտինի խոհարար» մականունը միայն ընդգծում էր այս մտերմությունը։ Ու՞մ է ղեկավարն ամենից շատ վստահում, եթե ոչ իր խոհարարին։ Առեղծվածային խոհարարի մասին միֆերը հաջողությամբ ներդրված են Ռուսաստանի իշխանությունների գործողությունների մասին ընդհանուր պատկերացումներում։
Ինտերնետային թրոլների օգնությամբ այլ երկրներում ընտրությունների ջրերը պղտորելով ձևավորում են հասարակական տրամադրություններ, աշխարհի տարբեր մասեր գաղտնի ուղարկում են զորքեր, վարձկաններ, քաղաքական խորհրդատուներ։ Հիբրիդային պատերազմը և հիբրիդային պետությունը Եվգենի Պրիգոժինի և՛ խորհրդանիշն է և՛ ապրանքանիշը։ Նա ռուսական կառավարման համակարգում նշանավոր ֆիգուր է, երկրի ղեկավարի անմիջական հանձնարարությամբ աշխատում է ամենագաղտնի և անհրամար ուղղություններով։ Շատերի համար «Պրիգոժին» ազգանունը ռուսական իշխանությունների անթափանցիկ գործողությունների համար դարձել է հասարակ անուն։ Եթե ինչ-որ տեղ կա ռուսական հետք, ապա դա հավանաբար Պրիգոժինի հետքն է, եթե ինչ-որ տեղ կա Պրիգոժինի հետքը, ապա դա ռուսական հետք է։ 2019 թվականի սկզբին «Պուտինի խոհարարը» շատ հայտնի մարդ էր։
Մտերմություն, թե՞ ինքնագործունեություն
Եվգենի Պրիգոժինի դերն ու ազդեցությունը միևնույն ժամանակ չափազանցված և միֆականացված է։ Ահրաժեշտ էր նույնիսկ հաստատել, որ նրա հիմնական բիզնեսը՝ սննդամթերքի պետական գնումներին մասնակցությունը, Կրեմլի երախտագիտության ձև է, որը հնարավորություն է տալիս գումար վաստակել ստվերային ուղղություններով։ Իրականում ամեն ինչ հակառակ դասավորվեց, «Կրեմլի խոհարարը» սննդամթերքի զանգվածային մատակարարման համար լուրջ գումարներ է վաստակում, բայց փոխարենը ստացավ ռազմական մասնավոր ընկերություններ ստեղծելու հանձնարարություն։ Իսկ այն մասին, որ Եվգենի Պրիգոժինը կարգավորեց աշխատանքը և ֆինանսավորեց Վագների ընկերությանը, համոզիչ կերպով գրել էր The Bell-ը, միևնույն ժամանակ լրագրողները պարզաբանեցին, որ սկզբում գործարարը գոհ չէր հանձնարարությունից։
Պրիգոժինին չես համարի Պուտինին շատ մոտ մարդ։ Նա չի ծառայել նախագահի հետ Գերմանիայում, չի աշխատել քաղաքապետարանում, չի զբաղվել ձյուդոյով և «Озеро» կորպորատիվի կազմի մեջ չի մտել։ Երկրի ղեկավարը և ռեստորանատերը ծանոթացել են 2000-ական թվականների սկզբին։ Պրիգոժինը սկսեց ծառայել Սանկտ Պետերբուրգում Կրեմլի իրադարձություններին, հետո Մոսկվայում, այնուհետև սննդի զանգվածային մատակարարմանը։ Բիզնեսը բավականին խոշոր է, բայց ամեն դեպքում չի համեմատվի «Ռոստեխ»-ի շրջանառության հետ կամ էլ Ռոտենբերգի և Կովալչուկի հետ կապված ընկերությունների հետ։ Այլ բան է, որ Եվգենի Պրիգոժինն իսկապես փորձում էր մտերմանալ նախագահի հետ, կռահել իշխանությունների ցանկությունը և առաջարկել իր ծառայությունները։ Նա իր բոլոր միջոցները ծախսեց դրա վրա։ Օլգինոյում թրոլների գործարանը ստեղծվել էր սոցիալական ցանցերում ընդդիմադիր գործունեության դեմ պայքարելու համար։ Անձնակազմն աշխատում էր բավականին կոպիտ, տեղադրում էին նույն մեկնաբանությունները, օգտագործում առանց լուսանկարների հաշիվներից։ «Պրիգոժինը երբեք աշխատանքի համար շատ չէր վճարում՝ ո՛չ իր լրատվամիջոցների լրագրողներն, ո՛չ իր նախագծերի քաղտեխնոլգներին»,- պատմում էր Եվգենի Պրիգոժինի լրատվամիջոցներում աշխատող լրագրողներից մեկը։ «Էժան և բարկացած» սկզբունքի մասին խոսում է նաև քաղտեխնոլոգը, որն աշխատում է գործարարի նախագծերից մեկում։
«Փիլիսոփայությունն այսպիսին էր. կստացվի նախագիծը, կնկատի Կրեմլը, ապա լավ է։ Չի ստացվի, ապա հոգ չէ»։ Թրոլների գործարանի աշխատակիցները հազիվ թե ԱՄՆ ընտրություններում նկատելի ազեցություն կունենան մեկ պարզ պատճառով՝ ամերիկացի ընտրողների մեջ կասկած հարուցելու համար պետք է շատ լավ իմանալ անգլերեն և ներկայացնել քաղաքական իրավիճակն, իսկ նման մարդկանց ծառայությունները թանկ արժեն։ Իրավիճակը պարադոքսային էր։ Պրիգոժյան թրոլների կոպիտ աշխատանքն արագ նկատվեց ու հենց դա էլ նպաստեց հայտնի դառնալուն։ Ռուսական թրոլների և հաքերների մասին խոսում էին բոլորը։ Կրեմլին նման տեղեկատվությունը նույնպես դուր եկավ։ 2017-2018 թվականներին Եվգենի Պրիգոժինի անվան հետ էին կապվում քաղաքական երկու նախագծեր։ Նախագահական քարոզարշավի ընթացքում մասնագետները, ովքեր գործարարի շրջապատից էին, Հյուսիս-արևմտյան շրջանում նախագահի լիազոր ներկայացուցիչ Նիկոլայ Ցուկանովին օգնեցին ուսումնասիրել քաղաքացիների տրամադրությունները։
Հետազոտությունը ոչ մի գործնական իմաստ չուներ։ Վլադիմիր Պուտինի քարոզարշավի համար պատասխանատու էին նահանգապետերը և նախագահի աշխատակազմը։ Սակայն և՛ Պրիգոժինը, և՛ Ցուկանովը (Կալինինգրադի մարզի նախկին մարզպետը) ցանկանում էին կրկին ցույց տալ Կրեմլին իրենց եռանդն ու օգտակարությունն, այդ իսկ պատճառով գտան միմյանց և նման բան մտածեցին։ Այս նախագծի մասշտաբները և Ցուկանովի ֆիգուրը միանշանակորեն հուշում են, որ Վլադիմիր Պուտինի վրա Կրեմլի խոհարարի հսկայական ազդեցությունը միֆ է։ 2018 թվականի գարնանը քաղտեխնոլոգների նույն թիմը մասնակցեց «աֆրիկյան նախագծին», որտեղ հետազոտության օբյկետ դարձան Աֆրիկայի երկրների բնակիչները։
Ռուս դիվանագետներն, ըստ երևույթին, ինչ-որ ձևով օգնում էին նախագծի մասնակիցներին, բայց Ռուսաստանն այս մայրցամաքում չունի հստակ ռազմավարական նպատակներ։ Պրիգոժինի արտաքին քաղտեխնոլոգների լեգեոնի հետազոտությունն անցկացվեց այն երկրներում, որտեղ պետք է շուտով տեղի ունենային ընտրություններ, այնպես որ, այդտեղ ամբողջովին կարող էր աշխատել զուտ առևտրային հետաքրքրությունը։ Այժմ նույն քաղտեխնոլոգները օգնում են Սանկտ Պետերբուրգի նահանգապետի պաշտոնակատար Ալեքսանդր Բեգլովին, չէ՞ որ սա կարևոր է նախագահի համար։ Պրիգոժինը կրկին աջակցություն է ցույց տալիս նկատելի դառնալու համար։
Նորություններ ոչնչից
Սանկտ Պետերբուրգում Եվգենի Պրիգոժինի և ընդդիմադիր գործիչ Ալեքսեյ Նավալնիի ենթադրյալ հանդիպման մասին վերջին նորությունները ցույց են տալիս, որ Կրեմլի խոհարարի քաղաքական-տեխնոլոգիական գործողությունները հասել են նոր մակարդակի։ Այժմ խորհրդավոր Պրիգոժինն օրինականցվում է հրապարակային քաղաքականության դաշտում և, ըստ երևույթին, չի պատրաստվում այն թողնել։ Լուսանկարները, որոնցում Նավալնին ու Պրիգոժինը Պետերբուրգում դուրս են գալիս նույն շենքից, տարածվեցին «Նեզիգար» Telegram-ալիքով։ Ընդդիմադիրի և գործարարի համատեղ նկար չկար, սակայն ակնարկը պարզ էր։ Պրիգոժինի շրջապատը կիրառեց հաղթող տեխնոլոգիա։ Երկու հայտնի ազգանվան համադրությունը տալիս է կրկնակի PR ազդեցություն։ Նավալնի՞ն Պրիգոժինի հետ։ Չի կարող պատահել, իսկ մենք վաղուց կասկածում էինք։
Նորությունը հայտնվեց խոշոր լրատվամիջոցների էջերում։ Նավալնին սկսեց բացատրել իր լսարանին, որ նա ոչ մեկի հետ չի հանդիպել։ Մինչդեռ իրադարձությունը, որն ըստ երևույթին չի եղել, քննարկեցին քաղաքականությամբ հետաքրքրվածներից գրեթե բոլորը։ Եվգենի Պրիգոժինի «Конкорд» ընկերության մամլո ծառայությունը հայտարարեց BBC-ին, որ Նավալնիի հետ գործարարն, այնուամենայնիվ, հանդիպել և քննարկել է ՏԻՄ-երի քարոզարշավը Սանկտ-Պետերբուրգում (ընտրությունները տեղի կունենան սեպտեմբերին)։ «Եվգենի Վիկտորովիչն ասել է, որ քննարկման թեմաներից մեկը եղել է Ալեքսեյ Նավալնիի առաջարկը՝ դադարեցնել Կոռուպցիայի դեմ պայքարի հիմնադրամի հարձակումները դպրոցական սննդի թեմայով՝ ի նշան Սանկտ Պետերբուրգի մունիցիպալ ընտրություններում Նավալնիի թիմի հավատարմության, որին Եվգենի Վիկտորովիչը պատասխանեց. «Ես զինվորին մարշալի հետ չեմ փոխում»,– ասվում է պատասխանում։
Ի՞նչ ունենք մենք արդյունքում։ Ստվերային գործարարը ցույց տվեց իրեն այլ ձևով՝ որպես երկրի ամենահայտնի ընդդիմադիր գործչի հետ քաղաքական երկխոսության լիարժեք մասնակից, քաղաքական գործիչ (Ինչպես Ռուսաստանում, այնպես էլ արտասահմանում)։ Գործարարը նաև ստուգեց, թե արդյոք ԶԼՄ-ներին հետաքրքրում է իր ազգանունը։ Այո, հետաքրքրում է, այն էլ ինչպես։ Պուտինի խոհարարը կիրառեց պարզ և էժան բաղադրատոմսեր և դրանք արդյունավետորեն աշխատեցին։
Հասավ նպատակին
Վլադիմիր Պուտինի հզոր հանձնակատարի մասին միֆը վերացնելը բավականին դժվար է։ Պրիգոժնյան հետքերը, որոնք միաժամանակ դառնում են ռուսական իշխանությունների հետքերը, ունեն պարզ բացատրություն՝ այն շատ լավ համապատասխանում է Կրեմլի կողմից ստեղծված բոլոր կարծրատիպերին։ Մշուշոտ ակնարկները Ղրիմի մարդկանց, Դոմբասի հանքափորների, կամավոր հաքերների մոտ այնպիսի տպավորություն էին ստեղծել, որ ամեն ինչում իսկապես մեղավոր են ռուսները։ Խորամանկ հնարքները, որի մասին բոլորը գիտեն, բայց ոչ ոք չի կարողանում բռնել հանցանքի վայրում, Կրեմլին դուր եկան։ Պրիգոժինը համապասխանում էր այդ դերին, նա փորձում էր կանխատեսել Ռուսաստանի իշխանությունների ցանկությունները և արձագանքել նրանց ակնարկներին։ Նրա գործողությւնները շատ նման էին Կրեմլի գործունեությանը։
Արևմուտքում շատերը դեռևս համարում են, որ Վլադիմիր Պուտինի վրա լրջորեն ազդում է փիլիսոփա Ալեքսադր Դուգինը և տնտեսագետ Սերգեյ Գլազևը։ Մոտավորապես նույնն է, ինչ Եվգենի Պրիգոժինի հետ։ Նման դիվանագիտությունը նրան ձեռնտու է։ Լրագրողները նրա մասին հարցնում են նախագահին, նա պատասխանում է, լրացուցիչ անգամ լսում է գործարարի ազգանունը, նրա գործերի մասին պատմությունները։ Հասավ նպատակին։ Հրապարակայնությունը, որը Պրիգոժինն առաջ համարում էր խոչընդոտ, այժմ ընկալում է որպես օգնող հանգամանք։ Նրա մամլո գրասենյակը պատասխանում է լրագրողներին և կատարում է խոհարարի սադրիչ, պրովոկացիոն արտահայտությունները։ Նա չի թաքցնում մասնակցությունը Ալեքսանդր Բեգլովի քարոզարշավին։ Դրա վերաբերյալ նախկին քաղտեխնոլոգները հաճույքով հանդես են գալիս կարծիքներով և հարցազրույցներով։
Պրիգոժինը հայտնվում է Նավալնիի հետ հանդիպման լուսանկարում (կեղծ) և մեկնաբանում է այն։ Վերջապես նա հրավիրում է Մոսկվայի երեխաներին, ովքեր կարող էին հիվանդանալ դիզենտերիայով, նրա «Կոնկորդ» գործարանի արտադրանքի պատճառով, իսկ նրանց ծնողներին անձամբ տանում է շրջագայության։ Եվ սա այն դեպքում, երբ Մոսկվայի քաղաքապետարանը տևական ժամանակ հերքում էր դիզենտերիայի հանկարծական տարածման մասին լուրերը։
«Պուտինի խոհարարն» ընդունել է ռուսական և արևմտյան լրատվամիջոցների կողմից իրեն հասած դերը և հիմա այն խաղում է բաց և հաճույքով։ Նա Ռուսաստանի իշխանության մութ կողմերի մասին բոլոր միֆերի և կարծրատիպերի մարմնավորումն է։ Վատ համբավը նրան բառացիորեն նետեց նախագահի ամենամոտ շրջանակ, և այժմ Եվգենի Պրիգոժինն անելու է ամեն ինչ այնտեղ իրապես հաստատվելու համար։
Հրապարակման բնօրինակը Carnegie.ru կայքում։