Վերջին ժամանակներում ռուս-բելառուսական հարաբերությունները հարթ չեն ընթանում։ Վլադիմիր Պուտինի առաջարկը՝ երկու երկների ինտեգրացիան խորացնելու վերաբերյալ Մինսկում միանշանակ չընկալվեց։ Տեղական քաղաքական գործիչները նախագահի առաջարկը մեկնաբանեցին որպես սպառնալիք իրենց անկախությանը և նույնիսկ հավանական համարեցին իրավիճակի զարգացման ուկրաինական սցենարը։ Նախագահ Լուկաշենկոն ավելի զուսպ էր իր գնահատականների մեջ, բայց ամեն դեպքում կարգադրեց ամրացնել ազգային անվտանությունը՝ մեծացնելով սահմանապահների քանակը։ Սահմանների ամրացմանը զուգահեռ նրանք ակտիվորեն ձգտում են արտաքին քաղաքական նոր հեռանկարներ գտնել։
Վերջին ժամանակներում Մինսկ այցելեցին ԱՄՆ պետքարտուղարի օգնականը, ամերիկացի գեներալների և միջազգային հարաբերությունների մսանագետների խումբ։ Վերջերս Բելառուսի փոխարտգործնախարարը Վաշինգտոնում հայտարարեց ԱՄՆ-ի հետ հարաբերությունների ջերմացման մասին։ Արդյո՞ք սա նշանակում է, որ Բելառուսը շրջվել է դեպի Արևմուտք և հետևապես՝ վաղ թե ուշ կարժանանա Ուկրաինայի ճակատագրին։
Իբրև դիկտատոր
«Բելառուսում ձեր ներկայության փաստը շատ բաների մասին է խոսքում։ Անձամբ, ես կարծում եմ, որ սա իրոք պատմական այց է, որը կազդարարի ներկայիս բելառուս-ամերիկյան հարաբերությունների իրավիճակից ելքի մասին»,- նշեց Ալեքսանդր Լուկաշենկոն՝ ԱՄՆ պետքարտուղարի Եվրոպայի և Եվրասիայի հարցերով օգնական Ուես Միտչելիի հետ հունվարին կայացած հանդիպմանը։ Այսպես կոչված «բազեների» շարքին դասվող փորձառու դիվանագետը միայն ժպտաց և նշեց Լուկաշենկոյի հաջողությունները «երկրում կայունության ապահովման» գործում։ Հնարավոր է, որ Միտչելը կայանության պահպանման մասին խոսեց հեգնանքով, քանի որ Լուկաշենկոյի ձեռքբերումներն այս ընթացքում չեն համապատասխանում ժողովրդավարության ամերիկյան պատկերացումների հետ։ 1990թ.-ականների վերջին և 2000թ.-ականների սկզբին նա Բելառուսում հաստատեց ավտորիտար ռեժիմ, որը ուղեկցվում էր մարդու իրավունքերի խախտումներով, ընտրությունների կեղծմամբ և ընդդիմադիրների առևանգմամբ ու սպանություններով։ Այս ամենը բերեց ԱՄՆ-ի հետ հարաբերությունների վատթարացմանը։
2004թ-ին ԱՄՆ նախագահ Ջորջ Բուշը ստորագրեց «Բելառուսում ժողովրդավարության մասին ակտը», որով Բելառուսի և Լուկաշենկոյի մոտ կանգնած մարդկանց նկատմամբ սանկցիաներ կրառվեցին։ Մեկ տարի անց ԱՄՆ պետքարտուղար Քոնդոլիազա Ռայսը Լուկաշենկոյին անվանեց «Եվրոպայի վերջին դիկտատոր»։ Դրան հաջորդեցին Բելառուսի տնտեսության կարևորագույն ճյուղերի նկատմամբ սանկցիաները, դեսպանատան անձնակազմի կրճատումը և դեսպանների փոխադարձ ետկանչը։ Մինչև վերջերս ԱՄՆ-ի, ինչպես նաև ԵՄ-ի հետ հարաբերությունները հասցվեցին նվազագույնի։ Բայց հեղափոխությունը ամեն ինչ փոխեց։
Ուկրաինական ուղին
Մինչև 2014թ.-ը Բելառուսի միակ և անփոփոխ դաշնակիցը Ռուսաստանն էր, ով ուղղակի և անուղղակի ձևով տարեկան յոթից տաս միլիարդ դոլար էր «ներարկում» Բելառուսի տնտեսության մեջ (գրեթե հազար դոլար ամեն բնակչի համար)։ Լուկաշենկոյին դա դուր էր գալիս, բայց նա չէր շտապում իրականացնել Ռուսաստանի հետ միութենական պարտավորությունները։ Ուկրաինական ճգնաժամը Բելառուսի ղեկավարների համար այդ միությանը հավատարմության թեստ էր։ Սկսած 2014թ.-ից Լուկաշենկոն փորձում էր Ռուսաստանի և Արևմուտքի հետ հարաբերությունների նոր ձևեր գտնել, որպեսզի նրանց դիմակայությունից կարողանա քաղաքական և ռեսուրսային օգուտներ ստանալ։ Բացի այդ Լուկաշենկոն լրջորեն վախենում էր «Ղրիմի սցենարի» կրկնությունից և արդյունքում նա սկսեց դաշնակիցներ փնտրել Արևմուտքում։
Իսկ որտեղ փնտրել դաշնակիցներ, եթե ոչ բանակցությունների ընթացքում։ Նա ակտիվորեն ներգրավվեց Դոնբասի կոնֆլիկտի կարգավորման բանակցություններում և Մինսկում կազմակերպեց բանակցային հարթակ։ Սա բերեց նրան, որ արևմտյան դիվանագետները սկսեցին հաճախ այցելել Բելառուս։ Բայց դաշնակիցների որոնման վերջնական որոշումը, Լուկաշենկոն հավանաբար կայացրեց այն բանից հետո, երբ Ռուսաստնը ներդրեց այսպես կոչված հարկային մանևրը, որը զրկեց բելառուսական կողմին ռուսական նավթի գնումից ստացվող հավելյալ եկամուտներից։
ՆԱՏՕ-ն պետք է
«Մենք այստեղ ռուսական բազա չենք տեղակայում, ոչ թե որ ցույց տանք, որ մենք ինքնիշխան կամ անկախ ենք, այլ որովհետև դրա կարիքը չկա։ Մենք ինքներս, ըստ ՌԴ-ի հետ պաշտպանական պլանի, կապահովենք այն գործառույթները, որոնք դրված են մեր վրա».- ասում էր Լուկաշենկոն նախորդ տարվա նոյեմբերին՝ խոսելով բելառուսկան ինքնիշխանության պաշտպանության մասին։ Կարիք չկա նշել, որ ռուսական ռազմաբազայի տեղակայման մասին այս խոսքերը Ռուսաստանի դաշնակիցն ասաց ամերիկացի վերլուծաբանների հետ հանդիպման ժամանակ։ Չնայած «վերլուծաբան» բառը կարելի է չակերտների մեջ վերցնել։ Վերլուծաբանն ավելի շատ գրասենյակային մասնագետ է, այլ ոչ թե զինված ուժերի գեներալ՝ մարտական անցյալով։ Իսկ Լուկաշենկոյի հյուրերը երկրորդ տեսակին էին պատկանում։ Օրինակ՝ Եվրոպական քաղաքականության վերլուծության կենտրոնի փորձագետ Բեն Հոդջեսը գեներալ-լեյտենանտ է։ Նա եղել է Իրաք ներխուժած Օդադեսանտային 101-րդ դիվիզիայի հրամանատարներից մեկը։ Նա նաև պատերազմել է Աֆղանստանում, որտեղ ղեկավարել է Կանդագարայում ռազմական գործողությունները։ Ռազմական կարիերան ավարտել է Եվրոպայում ամերիկյան զորքերի ղեկավարի պաշտոնում։ Ներկայիս աշխատանքի վայրում էլ նա ծանոթացել է Ուես Միտչելի հետ, որը ղեկավարում էր այդ վերլուծական կենտրոնը նախքան Պետդեպ գնալը։
Լուկաշենկոյի մյուս հյուրը Մայքլ Կարպենտերն է։ Նախկինում եղել է Ազգային անվտանգության խորհրդում Ռուսաստանի վարչության տնօրենը, այնուհետև փոխնախագահ Ջո Բայդենի արտաքին քաղաքականության գծով խորհրդականը։ Վերջինս Բարակ Օբամայի ժամանակ համակարգում էր ուկրաինական ուղղությունը։ Այժմ Կարպենտերն առանքային պաշտոններ է զբաղեցնում ամերիկյան խոշոր վերլուծական կենտրոններում՝ Դիվանագիտության և գլոբալ փոխգործակցության կենտրոնում և Ատլանտյան խորհրդում։
Փափուկ ուժ
Այնուամենայնիվ չպետք է մտածել, որ Բելառուսի ու ԱՄՆ-ի հարաբերությունները սահմափավում են դիվանագետների և պաշտոնաթող գեներալների այցերով։ Հակառակը, չնայած բոլոր սահմանափակումներին, ԱՄՆ-ն աշխատանքներ է տանում ոչ միայն պետության, այլև հասարակության հետ։ 2012թ.-ից սկսած ԱՄՆ միջազգային զարգացման գործակալությունը (USAID) «World Learning»-ի հետ միասին իրականացնում են Հասարակության հետ կապերի ծրագիրը։ 2018թ.-ին ծրագրի ժամկետը երկարաձգվեց մինչև 2022թ, իսկ բյուջեն կազմել է 3.9 մլն դոլար։
Հասարակության հետ կապերի ծրագիրն ուղված է հասարակական կարծիքի առաջնորդների, ակտիվիստների, երիտասարդ գործարարների, քաղաքական գործիչների, ժողովրդավարական և լիբերալ բարեփոխումների կողմնակիցների հետ աշխատանք տանելուն։ Նրանց համար կազմակերպվում են ճանաչողական այցեր ԱՄՆ, որտեղ նրանց ներկայացվում են հասարակական-քաղաքական ոլորտի ձեքբերումները։ Ծրագրի գործունեությանը մասնակցել են հազարից ավել մարդ, որ վատ չուցանիշ չէ Բելառուսի համար։ Ի պատասխան դրա Ռուսաստանը շատ բան չի կարող առաջարկել։ 2018թ.-ին ամբողջ աշխարհում Ռուսաստանի վարկանիշի բարձրացման համար համար հատկացվել է մոտ 100 միլիոն ռուբլի, որը երկու անգամ քիչ է այն գումարից, որն ԱՄՆ-ն հատկացրել է միայն Բելառուսին։ Զարմանալի չէ, որ երիտասարդ բելառուսները միշտ չեն դրական վերաբերում Ռուսաստանին։
Պահեստային օդանավակայան
Հավանաբար Ռուսաստանը դեմ չէր լինի, որ Մինսկն ԱՄՆ-ից գումարներ ստանար։ Քաղաքագետ Դմիտրի Բոլկունեցը կարծում էր, թե կթեթևացներ ռուսական տնտեսության ծանրաբեռնվածությունը և կհամապատասխաներ իրերի իրական դրվածքին, որտեղ Լուկաշենկոն միայն թաքնվում է դաշնակցային հարաբերությունների մասին հայտարարությունների հետևում։ Մոսկվայում լավ հասկանում են, որ ԱՄՆ-ն չի կարող բելառուսական ապրանքների իրացման համար այլընտրանքային շուկա դառնալ։ Սակայն Լուկաշենկոն ԱՄՆ-ից ավելի շատ սպասում է ոչ թե վարկեր և ներդրումներ, այլ ռազմական և դիվանագիտական համագործակցություն։ Ծայրահեղ դեպքում, եթե դատենք ըստ ամերիկյան պատվիրակների կազմի, ապա Բելառուսին հենց այդ բաղադրիչներն են հետաքրքիր այս պահին։ Բելառուսի նախագահի համար կարևոր է ունենալ այլ դաշնակից՝ ի հակակշիռ Ռուսաստանի, որին նա դիտարկում է սեփական ինքնիշխանությանը սպառնալիք։ ԱՄՆ-ն համապատասխանում է այդ դերին, քանի որ 2014թ.-ից սկսած ռուս-ամերիկյան հարաբերությունների ճգնաժամը միայն խորանում է։
Դաշնակցի կորուստը (թեկուզ միայն ֆորմալ) և ԱՄՆ-ի կողմն անցնելը ռուսական արտաքին քաղաքակության համար լուրջ անհաջողություն կլինի։ Առավել ևս, որ ամերիկացիները պատրաստ են աջակցել ոչ այնքան ժողովրդավար ռեժիմներին, եթե նրանք վարեն հակառուսական քաղաքականություն։ Ուկրաինան դրա վառ օրինակն է։ Ճիշտ է, այդ դեպքում Լուկաշենկոյի իշխանության պահպանումը կասկածի տակ է դրվում։ Դմիտրի Բոլկունեցը նշում է, որ համագործակցության խորացման դեպքում, բելառուս առաջնորդներն ի դեմս ԱՄՆ-ի տեսնում են իրենց անձնական անվտագության և սեփականության երաշխավորի։ Սակայն ժամանակին այդ ճանապարհով գնաց Վիկտոր Յանուկովիչը, ում համար Արևմուտքի հետ մերձեցումը ավարտվեց մայդանով և իշխանության կորստով։ Քաղաքագետը չի բացառում, որ Լուկաշենկոն կարող է արժանանալ Ուկրաինայի նախագահի ճակատագրին։
Հունվարի 31-ին Վաշինգտոնում Ատլանտյան խորհրդում ելույթ ունենալիս Բելառուսի փոխարտգործնախարար Օլեգ Կրավչենկոն հայտարարեց, որ նրանք պատրաստ են երկրում ամերիկացի դիվանագետների քանակի սահմանափակումները հանել։ Նիստի հրապարակային հատվածում նա դիրքավորեց Բելառուսը որպես Արևմուտքի և Ռուսաստանի միջև կամրջի (տաս տարի առաջ նման գաղափարից խոսում էին ուկրաինացի քաղաքական գործիչները)։ Ընդ որում, հանդիպման փակ հատվածում բելառուս դիվանագետի խոսքի տոնայնությունը փոխվել է։ Որոշ տվյալներով Կրավչենկոն առաջարկել է Բելառոսում ՆԱՏՕ-ի վարժանքներ իրականացնել և ներդնել մասնագետներ, որոնք կհետազոտեն սոցիալական ցանցերը և ինտերնետի վերահսկողությունը։ Փորձագետները այս տեղեկությունը հավաստի են համարում։ Ամենայն հավանականությամբ, Բելառուսը արդեն արել է իր ընտրությունը։
Հրապարակման բնօրինակը Lanta.ru կայքում։