ՀՀ երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի հարցազրույցը «Հրապարակ» օրաթերթին
– Մարտի 1-ի գործի քննությունն ու դատավարությունն այլևս դուրս են եկել իրավական սահմաններից, անգամ՝ երկրի սահմաններից, հարցը հասել է ՍԴ, Վենետիկ ու ՄԻԵԴ։ Ըստ Ձեզ, ի՞նչ շարունակություն կարող է ունենալ այս գործի քննությունը։
– Այս քրեական գործն առաջին
իսկ օրվանից իրավական
սահմաններից դուրս էր: Մեղադրանքն
ինքնին աբսուրդային է և ոչ մի
ընդհանուր բան չունի թե՛
իրավունքի և թե՛ 2008թ․ մարտի
1-ի իրադարձությունների հետ:
Սրան ավելացրեք նաև դատավարական նորմերի
համատարած խախտումները, դատարանների վրա կոպիտ և անթաքույց ճնշումը:
Իմ կալանավորման մասին
խայտառակ հեռախոսազրույցի արտահոսքը, վարչապետի կոչով դատարանների
արգելափակումը, դատավոր Դավիթ Գրիգորյանի
քրեական հետապնդումը, Սահմանադրական դատարանի որոշման արհամարհումը
և այդ որոշմանը հաջորդած ՍԴ-ի և նրա նախագահի հանդեպ
հարձակումը, ՍԴ նախագահի
սանիկների անհեթեթ կալանավորումները և նրա ընտանիքի անդամների
շանտաժը, և սա իշխանությունների կողմից ամբողջ արդարադատության
համակարգի ճնշմանն ուղղված ակնհայտ
հանցագործությունների ամենևին ամբողջական
ցանկը չէ: Վստահ եմ,
որ բոլոր այս
գործողությունների համար ոչ հեռու
ապագայում պետք է պատասխան
տրվի:
Շինծու գործը չի կարող
իրավական հեռանկար ունենալ: Սակայն,
հաշվի առնելով իրավական ամենաթողությունը,
ներկա իշխանությունների օրոք այս քրեական
գործով վերջնական հանգուցալուծմանը կարելի
է սպասել ՄԻԵԴ-ի միջամտությամբ:
– Հասարակության մի շերտ շարունակում է մեղադրել Ձեզ, դեմ է Ձեր կալանքը վերացնելուն։ Այդ տրամադրություններն ինչո՞վ եք բացատրում՝ միմիայն գործող իշխանությունների վարած քաղաքականությա՞մբ, թե՞ Ձեր նախկին գործունեության մեջ էլ եք փնտրում պատճառները։ Ձեր կարծիքով, այդ վերաբերմունքի ո՞ր մասն է օբյեկտիվ, որը՝ սուբյեկտիվ և ուղղորդված։ Ի՞նչ է անում Ձեր թիմն այս էմոցիաներն ու իրավական գործընթացն իրարից տարանջատելու համար։
– Համաձայն Gallup-ի վերջին հարցումների՝ 140 հետազոտված երկրների մեջ Հայաստանի բնակչությունն ամենազայրացածն է: Առաջ ենք անցել նույնիսկ պատերազմից ավերված Իրաքից: Դա իշխանությունների ուղղակի «վաստակն» է, որ արմատավորում են ատելությունն ու չարությունը՝ որպես քաղաքական գործիք: Չարացած վիճակում գտնվող մարդիկ ավելի են ենթակա մանիպուլյացիաների և պատրաստ են իրենց դժգոհությունը կյանքից ուղղել ցանկացած մեկի վրա՝ մնում է միայն մի հակահերոս նշանակել: «Կծեփենք պատերին և կփռենք ասֆալտին» բանաձևը խոսում է դրա հեղինակների մտավոր տկարության և ցնծացող «պողոսների» թերարժեք հոգեվիճակի մասին:
Դա ցանկացած «հեղափոխական» պրոպագանդայի
պտուղներից մեկն է և լավ ուսումնասիրված
է սոցիալական հոգեբանության
կողմից: Մարդկանց իռացիոնալ վարքում
բանական պատճառահետևանքային կապեր փնտրելն
անիմաստ է: 1998 թվականին բնակչության
զգալի մասը պահանջում էր
նստեցնել Տեր-Պետրոսյանին և ընդհանրապես՝ ՀՀՇ
ամբողջ վերնախավին: Ես այն
ժամանակ համարեցի, որ պետք
է ապագա կառուցել,
այլ ոչ թե
պայքարել անցյալի դեմ: Ցանկացած
նախագահ ունի քաղաքական հակառակորդներ,
որոնք կարող են իրենց
կողմնակիցներին ապակառուցողական էմոցիաներ հաղորդել: Սակայն
այդպիսի էմոցիաներն արդյունքում շրջվում են հենց
այդ տրամադրությունները ստեղծողների
դեմ: Այն հասարակությունը, որում
մարդիկ ուրախանում են կալանքներից,
չի կարող ստեղծարար
լինել:
Իմ նախագահության առողջ
քննադատությանը ես պատրաստ
եմ: Հեգնանքը նրանում
է, որ մեղադրանքները,
որպես կանոն, ոչ մի
ընդհանուր բան չունեն իրականության
հետ: Այն, ինչի համար
ինձ կարելի է
և արժե քննադատել, չի հիշատակվում
ընդհանրապես:
Մենք համբերատար բացատրում ենք մարդկանց
տեղի ունեցողի էությունը: Մեր
գնահատականներով՝ մարդկանց վերաբերմունքը բառացիորեն
օրըստօրե փոխվում է: Եկել
է տեղի ունեցողի
սթափ վերաիմաստավորման և վերագնահատման
փուլը, իսկ իշխանությունների ապաշնորհությունն
այդ գործընթացի լավագույն
խթանիչն է:
– 2018-ի դեպքերից հետո շատ դժվարությամբ է հայաստանյան քաղաքական դաշտը վերակառուցվում։ Փաստ է, որ ընդդիմադիր դաշտը կազմավորված չէ։ Ձեր կարծիքով, ո՞րն է պատճառը, և ի՞նչ է պետք անել, որ երկրում ուժեղ ընդդիմություն ձևավորվի։
– 2018-ի ապրիլին տեղի ունեցած և իշխանափոխության բերած մասսայական ցույցերն իսկական «քաղաքական ցունամի» էին, որի ալիքը քշեց երկրի սովորական քաղաքական լանդշաֆտը: Նման բուռն գործընթացներն ուժեղ իներցիա ունեն, և հասարակությանը ժամանակ էր պետք ռացիոնալ վիճակին վերադառնալու համար: Էյֆորիան և դրա հետ մեկտեղ՝ քաղաքական գործիչների սպասողական վիճակն անցել են, և հիմա ապագա քաղաքական դաշտի նոր գծապատկերի ակտիվ ձևավորում է ընթանում:
Ներուժն այստեղ ահռելի է,
քանի որ հասարակության
ինտելեկտուալ ռեսուրսը կենտրոնացած է
հիմնականում խորհրդարանից դուրս, որտեղ և ծավալվում է
հիմնական քաղաքական դիսկուրսը: «Վերնատան»
քննարկումը ցույց տվեց երկիրը
ղեկավարելու իշխանությունների անկարողության վերաբերյալ լայն կոնսենսուսի և գործուն ընդդիմության
կազմավորման անհրաժեշտության առկայությունը: Մեկ տարի առաջ
այդպիսի քննարկումն անհնար կլիներ: Այնպես
որ, թմրության և տակտիկական սպասման
փուլն անցել է, հասարակությունը
մտնում է ակտիվ
գործողությունների փուլ: Առավել ակտիվները
և աշխույժներն
առաջատար դերեր կստանձնեն նոր
քաղաքական դասավորվածության մեջ:
Զգացում կա, որ իրավիճակի
նույնական գնահատական ունի նաև խորհրդարանական ընդդիմությունը,
ինչն արտացոլվեց նրա ակտիվացմամբ:
– Ձեր ազատ արձակման ի՞նչ ուղիներ եք տեսնում՝ բացառապես քաղաքակա՞ն պայքարի միջոցով, թե՞ կարծում եք, որ իրավական ուղին դեռ սպառված չէ։ Ինչո՞ւ միջազգային կառույցները, ԵԽԽՎ-ն, ՄԻԵԴ-ը, ՌԴ իշխանությունները, արևմտյան գերտերությունները չեն փորձում միջամտել Ձեր ճակատագրի հարցում։
– Եվրոպական
կազմակերպություններն ավանդականորեն դանդաղկոտ են և արագանում են
միայն խոշտանգումների և առողջական վիճակով պայմանավորված կյանքին
սպառնացող վտանգների պարագայում: Դրա
հետ մեկտեղ, նրանց
ժամանակ է անհրաժեշտ՝
հասկանալու, որ Հայաստանում
տեղի ունեցածն անարյուն իշխանափոխություն
էր և ժողովրդավարական
էություն չունի: Կարծում եմ,
որ շուտով մենք
կլսենք նաև եվրոպացիներին, քանի որ իշխանությունների
գործողություններն անցնում են բոլոր
թույլատրելի սահմանները:
Ռուսաստանը բազմիցս և բավականին պարզ ցույց է
տվել իր վերաբերմունքը
տեղի ունեցողին:
– Կարելի՞ է արդարություն ակնկալել Հայաստանի դատարաններից։
– Դատական իշխանությունը գտնվում է գործադիր իշխանության բիրտ ճնշման տակ: Դատավորներն առաջին հերթին գնահատում են իրենց խոցելիության աստիճանը և միայն դրանից ելնելով են վճիռներ կայացնում: Դա արդարադատություն չէ, այլ դատավորների կողմից անձնական ռիսկերի գնահատում:
Կոռուպցիայով կեղտոտված դատավորները և դատախազներն ավելի հնազանդ են ռեժիմին: Իհարկե, կան նաև դատավորներ, ովքեր պահպանել են արժանապատվությունը և մասնագիտական պատիվը, ովքեր պատրաստ են պայքարել իրենց անկախության համար: Իմ հարցով դրական որոշումներն ընդունվել են հենց այդպիսի դատավորների կողմից՝ ի հակառակ դատախազական բեսպրեդելի:
– Հայաստանում իրավական առումով կասկածելի պրոցեսներ են ընթանում։ Միայն Սահմանադրական դատարանի և նրա նախագահի դեմ ձեռնարկված արշավը նախկինում բավարար կլիներ, որ իրավապաշտպանները խիստ հայտարարություններ անեին, միջազգային հստակ արձագանք լիներ։ Ինչո՞վ եք բացատրում քաղաքացիական հասարակության այս ինֆանտիլությունը։ Ինչպե՞ս փոխել իրավիճակն այս հարցում։
– Պարզվեց՝ Հայաստանի իրավապաշտպան համակարգի նախկին կառուցվածքը ֆեյք էր, և այն ամբողջովին փլուզվեց: Ըստ էության, այն ստեղծվում և ֆինանսավորվում էր որոշակի ուղղվածության ընդդիմադիր ուժերի սպասարկման համար: Իրենց կոչմանը հավատարիմ քիչ իրավապաշտպաններ մնացին: Այսօր իրավապաշտպան գործունեությանն անկեղծ նվիրված մարդկանցից նոր հանրույթ է ձևավորվում, որոնք ունակ են վեր կանգնել իրենց քաղաքական հակումներից: Իմիջիայլոց, նրանց ինտելեկտուալ և բարոյական մակարդակն անհամեմատելի բարձր է պրիմիտիվ և ծուլացած գրանտակերների մակարդակից:
– Առաջիկայում Արցախում ընտրություններ են, բանակցային պրոցեսը մտել է փակուղի։ Ի՞նչ պետք է անի Արցախի ղեկավարությունը, և ո՞ւմ եք տեսնում Արցախի նախագահի պաշտոնին՝ որպես այս փուլում արժանի իրավահաջորդի։
– Փաշինյանի այն լոզունգը, թե լուծումը պետք է բավարարի հակամարտության բոլոր կողմերին, դատարկ, ոչինչ չասող խոսք է, միջնորդի պարզմիտ բանաձև։ Դա ուղիղ ապացույցն է այն բանի, որ Հայաստանը չունի գործողությունների պլան: Բրատիսլավայում կայացած բանակցությունների վերջին շրջափուլը և դրա շուրջ զարգացող իրադարձությունները ցույց տվեցին մեր իշխանությունների բանակցային ռազմավարության բացարձակ սնանկությունը (եթե, իհարկե, այդպիսի ռազմավարություն ընդհանրապես գոյություն ունի)։ Արցախը պետք է նախաձեռնությունն իր ձեռքը վերցնի և հստակ սահմանի իր դիրքորոշումը կարգավորման հիմնական բաղադրիչների վերաբերյալ: Միայն այդպես է հնարավոր խուսափել անուղղելի հետևանքներից: Ընդ որում, Արցախը պարտավոր է հենվել իր Անկախության հռչակագրի և Սահմանադրության վրա՝ չվախենալով ՀՀ իշխանության հետ տարաձայնություններից:
Իշխանության
հռչակված իրավահաջորդի բացակայությունը բերեց քաղաքական դաշտի
ծայրահեղ հատվածականացման: Ղարաբաղյան էլիտայի տարբեր հատվածները
ներկայացնող նախագահի թեկնածուների այսպիսի
քանակ երբեք չի եղել:
Սա ոչ թե
ժողովրդավարության նշան է, այլ՝
մասնատվածության դրսևորում, ինչը մարտահրավեր
է Ղարաբաղի անվտանգությանը:
Ժողովրդավարության սահմանագիծն Արցախում պետք է
պայմանավորված լինի անվտանգությամբ, ոչ
թե հակառակը: Ընտրություններին
արտաքին ուժերի կողմից ֆինանսավորվող
ոչ կառավարական կազմակերպությունների
միակցումը հարցեր է առաջացնում:
Այդպիսի կազմակերպություններ և պացիֆիստական
կրոնական աղանդներ Արցախում չպետք
է լինեն ընդհանրապես:
Տեղի ունեցողն ավելի վտանգավոր
է, քան շփման
գծում գրանցվող ռազմական միջադեպերը,
քանի որ դրանով
ոչնչացվում են հենց
այն արժեքները, որոնց
շնորհիվ մենք հաղթել ենք:
Կցանկանայի սխալվել, բայց իմ
աչքերում սա Ղարաբաղի
վզին փաթաթված սցենար է
երևում, և թվում է, որ
այն իրականացվում է
Հայաստանի իշխանությունների մասնակցությամբ:
Անընդունելի է Ղարաբաղում
ունենալ քծնող նախագահ, ով
հնազանդորեն տուրք է տալիս
որևէ մեկի,
ներառյալ Հայաստանի վարչապետի, քմահաճույքներին:
Այդ որակները հատուկ
են տկար և թույլ անձերին,
իսկ այդպիսի «առաջնորդությունը»
կարող է աղետալի
հետևանքներ ունենալ Արցախի
համար: Այնտեղ պետք են
պատերազմով կոփված խիզախ առաջնորդներ:
Հուսամ՝ ղարաբաղցիների ընտրությունը հենց այդպիսին կլինի:
– Ի՞նչ եք կանխատեսում 2020 թվականին, ի՞նչ սցենար եք տեսնում Հայաստանի համար։
– Իշխանությունը, որի լեգիտիմությունը հանգուցված է մեկ անձի վրա, չի կարող կայուն լինել, անկախ պատգամավորական մանդատների քանակից: Երկիրը ղեկավարելու անունակությունը, աշխատանքում համակարգվածության բացակայությունը խթանել են իշխանությունների ակտիվ ապալեգիտիմացումը: Վարչապետը մոլեռանդ կողմնակիցներ գործնականում այլևս չունի: Տնտեսական և սոցիալական քաղաքականության հստակ ուղղվածության բացակայությունը չի ապահովում այդ քաղաքականության շահառու սոցիալական խմբերի աջակցությունը: Ակնառու է երկու տրամագծորեն հակառակ ուղղվածության արագացող գործընթացների բախումը: Մի կողմից՝ արբեցնող էյֆորիայից հետո վերականգնվում է հասարակության ադեկվատությունը: Մյուս կողմից՝ իրեն Հիսուս Քրիստոս երևակայող անձնիշխան վարչապետը կորցնում է ադեկվատությունը: Դա բազմապատկում է նրա ժողովրդականության անկման արագությունը և թույլ է տալիս վստահ լինել, որ այս ամենը կավարտվի արտահերթ ընտրություններով: Ի դեպ, շատ բարձր է հավանականությունը, որ դա տեղի կունենա արդեն մյուս տարի։ Դա կախված է ընդդիմության՝ ջանքերը միավորելու ունակությունից և վճռականությունից: