ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի հարաբերությունները որպես ռազմավարական սպառազինությունների վերահսկման միակ գործիք՝ դադարել են լինել գլոբալ ռազմավարական կայունության կենտրոնական բաղադրիչը։ Չինաստանի և ԱՄՆ-ի հարաբերություններն իրենց հերթին որոշիչ չեն մնացյալ աշխարհի համար, ինչպես Սառը պատերազմի ժամանակ ԱՄՆ-ԽՍՀՄ հարաբերություններն էին։ Հետևապես՝ 20-րդ դարում ռազմավարական կայունության պահպանման միջոցները (օրինակ նույն սպառազինությունների նկատմամբ վերահսկողությունը) այլևս բավարար չեն այսօրվա պայմաններում։
Մեր օրերում, երբ գոյություն ունեցող աշխարհակարգը խարխլվում է գերտերությունների մրցակցության, տարածաշրջանային հակամարտությունների և նոր տեխնոլոգիաների ի հայտ գալով, ռազմավարական կայունությունը, որը նույնիսկ Սառը պատերազմի ավարտին թվում էր, թե պետք է շարունակի գործել, այժմ նորից վտանգի տակ է։ Ասվածի վառ ապացույցն ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի վերջերս արված հայտարարությունն է՝ «Փոքր և միջին հեռահարության հրթիռների մասին» համաձայնագրից դուրս գալու մասին։
Ռազմավարական կայունության մասին ընթացող բանավեճերը հիմնականում կենտրոնացած են ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի միջև սպառազինությունների նկատմամբ վերահսկողության խնդրի վրա։ Սակայն այդքան էլ արդյունավետ չէ 20-րդ դարի լուծումները կիրառել 21-րդ դարի մարտահրավերներին դիմակայելու համար։ Ընթերցողին առաջարկվող հոդվածը նվիրված է 21-դ դարում ռազմավարական կայունության ընկալումների փոփոխությանը, դրանց հիմնական հատկանիշներին, ռազմավարական կայունության պահպանման նոր գործիքակազմին և այն խնդրին, թե ինչպիսի քաղաքականությունն է նպատակահարմար շահառու տերությունների համար։
Հին հանգամանքներ
Ռազմավարական կայունության գաղափարը առաջ եկավ Սառը պատերազմի ժամանակ, 1962թ.-ի Կարիբյան ճգնաժամից հետո, երբ ԱՄՆ-ն և ԽՍՀՄ-ը հայտնվեցին մեծամասշտաբ միջուկային պատերազմի շեմին։ Այն ժամանակ ռազմավարական կայունությունն առավելապես հասկացվում էր որպես մրցակցող գերտերությունների կողմից միջուկային առաջին հարված հասցնելու պատճառի բացակայություն։ Այդ նպատակով ռազմավարական կայունության ապահովման համար երկու կողմերը պետք է տիրապետեին անհրաժեշտ միջուկային զինամթերքի, որպեսզի պատասխան հարվածի վտանգը ետ պահեր դիմացինին առաջինն հարվածելու մտայնությունից։
Փոխադարձ երաշխավորված ոչնչացումը ենթադրում էր, որ միջուկային զենքի առաջին կիրառողը րոպեներ անց կկործանվի հակառակորդի պատասխան հարվածից։ Որպեսզի փոխադարձ ոչնչացումը երաշխավորվի, ԱՄՆ-ն և ԽՍՀՄ-ը 1972թ.-ին կնքեցին «Հակահրթիռային պաշտպանության համակարգերի սահմանափակման մասին» համաձայագիր, որով կողմերը պարտավորվում էին չստեղծել ռազմավարական պաշտպանության համար նախատեսված զենքեր։
Այսպիսով՝ երկու հակամարտող կողմերը ծանրակշիռ պատճառներ ունեին հրաժարվելու իրար նկատմամբ հարձակման մտադրությունից։ Կայունությունն ապահովվում էր երկողմ, հավասար ռազմավարական միջուկային զինանոցների պահպանմաբ, որին ԽՍՀՄ-ը հասավ 1960-ական թվականներին։ Սովորական սպառազինությունների հարաբերակցությունը աշխարհագրական և աշխարհաքաղաքական մի շարք պատճառներով սիմետրիկ չէր, բայց դա այդքան էլ կարևոր չէր, քանի որ կողմերը հասկանում էին, որ Վարշավյան դաշինքի և ՆԱՏՕ-ի միջև ճակատային բախումները ոչ միջուկային կարող են լինել միայն մի քանի ժամ, և միջուկային պատերազմը մեծ հավանականությամբ կհասնի ռազմավարական մակարդակ և գլոբալ բնույթ կստանա։ Խորհրդային ռազմական դոկտրինը մերժում էր ամերիկյան ստրատեգների այն մոտեցումներն, ըստ որոնց, ԱՄՆ սահմաններից հեռու Եվրոպայում հնարավոր է սահմանափակ միջուկային պատերազմ վարել։
Երկու կողմերը, փաստորեն, ընդունում էին, որ միջուկային պատերազմը կկործանի ողջ աշխարհը և այդ պատերազմում հաղթողներ չեն լինի։ Ուժերի բալանսը Եվրոպայում, որտեղ կենտրոնացած էին հակամարտող կողմերի առավել խոշոր զորամիավորումները, ընդհանուր առմամբ կայուն էր։ Սառը պատերազմի ամբողջ ընթացքում ռազմական գործողությունները, որպես կանոն, տեղի էին ունենում հակամարտության կենտրոնական ճակատից հեռու, օրինակ՝ Մերձավոր Արևելքում կամ Աֆրիկայի հարավում։ Նույնիսկ ամենալուրջ հակամարտություններում ուղղակի մասնակցություն ուներ միայն մեկ գերտերություն, ինչպես եղավ Կորեայում, Վիետնամում և Աֆղանստանում։ Իսկ 1962թ.-ից հետո Արևմտյան Բեռլինի շուրջ այլևս ճգնաժամեր տեղի չէին ունենում։
Իհարկե Սառը պատերազմը կայունության և փախադրաձ վստահության օրինակ չէր, այլ հակառակը։ Հակառակորդի առաջին հարվածի նկատմամբ կար հսկայական վախ։ Կարիբյան ճգնաժամից հետո եղան իրավիճակներ, երբ կողմերից մեկը սխալմամբ ենթադրում էր, որ դիմացինը կհասցնի հրթիռային հարվածներ։ Նույնիսկ հարաբերական հանգիստ ժամանակներում առկա էր այն մտահոգությունը, որ գլոբալ կամ տարածաշրջանային հավասարակշռությունը կփոխվի, և հակառակորդը ձեռք կբերի ռազմավարական առավելություն։
Սպառազինությունների կատաղի մրցավազքն ուներ նաև ապակայունացնող բնույթ, հարուցելով հույսեր և մտահոգություներ, որ կողմերից մեկը կարող է առավելություն ստանալ մյուսի նկատմամբ և դուրս կգա «փոխադարձ ինքնասպանության համաձայնությունից»։ 1983թ.-ին Եվրոպայում միջին հեռավորության միջուկային հրթիռների տեղակայումը առաջին հարվածի նոր ռիսկեր ստեղծեց։ Մտահոգության նմանատիպ առիթ ստեղծեցին ԱՄՆ նախագահ Ռ. Ռեյգանի «Ռազմավարական պաշտպանության նախաձեռության» շրջանակներում ՆԱՏՕ-ի Able Archer զորավարժությունները, որոնք ուղղված էին տիեզերքում սպառազինությունների տեղակայմանը։ Մյուս կողմից 1960-ականներից սկսած մինչև Սառը պատերազմի ավարտը ԱՄՆ-ի և ԽՍՀՄ-ի միջև տեղի էին ունենում սպառազինությունների վերահսկման շուրջ բանակցություններ, որում ձեռք բերված պայմանավորվածությունները թույլ տվեցին կողմերին հասնել փոխադարձ վսահության որոշակի մակարդակի։
Այսպիսով՝ Սառը պատերազմի ընթացքում ռազմավարական կայունությունն ուներ հետևյալ բնոշոր գծերը.
- Երկբևեռ աշխարհ՝ երկու հակամարտող կողմերով
- Փոխադարձ համոզմունք, որ գերտերությունների միջև ցանկացած պատերազմ կհանգեցնի միջուկային հարվածների և կոնֆլիկտը կտեղափոխի ռազմավարական մակարդակ
- Որոշակի վստահություն առ այն, որ փոխադարձ երաշխավորված ոչնչացման հնարավորությունը երկու կողմերին զերծ կպահի հարձակումից
- Մշտական վախ, որ հակառակորդը կգտնի «փոխադարձ ինքնասպանության համաձայնագրից» դուրս գալու ճանապարհ
- Երկկողմ սպառազինություների վերահսկողությունը՝ որպես սպառազինությունների մրցավազքի սահմանափակման միջոց, իսկ բանակցությունները՝ որպես ռազմավարական ստատուս-քվոն ապահովելու միջոց։
Չորս տասնամյակների ընթացքում Սառը պատերազմն իրոք սառն էր և միջուկային զսպումը մեծ դեր խաղաց այդ գործում։ Բայց այն կայունության երաշխիք չէր. զսպումը կարղ էր և չաշխատել, իսկ որոշ դեպքերում՝ ներառյալ Կարիբյան ճգնաժամը, մարդկության բախտը պարզապես բերեց։
21-րդ դարում իրերի դասավորվածությունն արմատապես փոխվել է։ Այժմ օրակարգում բոլորովին այլ խնդիրներ են, որոնք պահանջում են նոր միջոցներ՝ ռազմավարական կայունությունն ապահովելու համար։
Նոր իրողություններ
Սառը պատերազմի ավարտը սկզիբ դրեց ԱՄՆ-ի 25-ամյա համաշխարհային գերակայությանը, մի բան, որն աննախադեպ էր համաշխարհային պատմության մեջ։ ԱՄՆ-ի և մյուս գերտերությունների միջև հարաբերություններն ընկերական էին, իսկ «Pax Americana»-ն ենթադրում էր խոշոր տերությունների խաղաղ գոյակցություն։ Ամերիկյան գերակայությունը, սակայն, չհանգեցրեց կայուն գլոբալ համակարգի ձևավորմանը՝ կարևոր դերակատարների շահերի համադրմամբ։ 21-րդ կեսերին միջպետական հարաբերությունների խաղաղասիրական բնույթն ավարտվեց և գերտերությունների նախկին մրցակցության ժամանակները նորից վերադարձան։ Ռազմավարական կայունությունը նորից հարցականի տակ դրվեց։ Ընդ որում ՝ աշխարհում ռազմավարական իրավիճակն էականորեն փոխվել է։ Խիստ երկբևեռ Սառը պատերազմին և «Pax Americana»-ի շրջանի միաբևեռությանը փոխարինել են մի քանի ինքնուրույն գերտերություններ։ Նրանց շարքում է ԱՄՆ-ն, ով շարունակում է մնալ ամենաուժեղ խաղացողը, բայց իր գերակայությունն այլևս ետսառըպատերազմյան շրջանի պես բացարձակ չէ։ ԱՄՆ-ն նաև շարունակում է մնալ ՆԱՏՕ-ի առաջատար երկիրը, որի կազմում են նաև երկու այլ միջուկային տերություններ ՝ ՄԵծ Բրիտանիան և Ֆրանսիան։
Այս ամենով հանդերձ Վաշինգտոնը բախվում է լուրջ մարտահրավերների Չինաստանի կողմից և գտնվում է հակասությունների մեջ Ռուսաստանի հետ։ Միևնույն ժամանակ Չինաստանը և Ռուսաստանը, որոնք ԱՄՆ-ի կողմից պաշտոնապես հայտարարվում են որպես մրցակիցներ և պոտենցիալ հակառակորդներ, ունեն ռազմավարական դաշնակցային հարաբերություններ։ Հնդակաստանը, որն աստիճանաբար դառնում է համաշխարհային տերություն, ունի բարեկամական հարաբերություններ Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի հետ, սակայն զգուշավորությամբ է վերաբերվում Չինաստանին։ Այսպիսով՝ այօրվա աշխարհում կան չորս միջուկային գերտերություններ, որոնց հարաբերությունները բավական բարդ են։
Տարածաշրջանային մակարդակում ևս կան երկրներ, որոնք տիրապետում են միջուկային զենքի՝ Իսրայելը, Պակիստանը և Հյուսիսային Կորեան։ Եթե Իսրայելի դեպքում համարվում է, որ այն կարող է կիրառվել միայն ծայրահեղ իրավիճակներում, ապա Պակիստանի միջուկային համակարգերը ուղղված են Հնդկաստանի դեմ, իսկ Հյուսիսային Կորեայինը ստեղծված է ԱՄՆ-ին զսպելու համար։
Իսրայելը ԱՄՆ-ի երկարամյա դաշնակիցն է, Պակիստանն ունի թեկուզ ոչ սովորական, բայց սերտ հարաբերություններ Վաշինգտոնի հետ, ինչպես նաև Պեկինի հետ։ Հյուսիսային Կորեան իր հերթին սերտորեն կապված է Չինաստանի հետ, սակայն այս ամենը չի խանգարում այս երկրներին հայտարերել իրենց ռազմավարական անկախության մասին։ Եվ իսկապես, այս երկրները միջուկային ակումբում հանդես են գալիս որպես ինքնուրույն խաղացողներ։
21-դ դարի երկրորդ տասնամայակի վերջում միջուկային զենքի տարածումը չհանգեցրեց տասնյակ միջուկային տերությունների ձևավորմանը, ինչից վախենում էին դեռևս 1968թ-ին Միջուկային զենքի չտարածման համաձայնագիրը կնքած երկրները։ Սակայն անցած 50 տարիների ընթացքում միջուկային ակումբը էականորեն ընդարձակվել է։ Միջուկային բազմակենտրոնությունը դարձավ իրականություն, և այդ գործընթացը շարունակվում է ընդարձակվել։ Փաստորեն, ինչպես Փհենյանի և Թեհրանի օրինակները ցույց տվեցին, այն երկրները, որոնք որոշակի ռեսուրսների են տիրապետում, նպատակադրված քաղաքականության դեպքում կարող են տիրապետել միջուկային զենքի, եթե իհարկե, կարող են դիմադրել միջազգային ճնշումներիին և իր տարածքներին ուղղված հնարավոր ռազմական հարվածներին։
ԱՄՆ-ի պատերազմն Իրաքում, ՆԱՏՕ-ի գործողութունները Լիբիայում, իսկ որոշների կարծիքով Ռուսաստանի ներխուժումը Ուկրաինա, ցույց է տալիս, որ միջուկային զենքից հրաժարումը երկիրը դարձնում է խոցելի արտաքին ներխուժման դեմ։ Իսկ միջուկային զենք ունենալը, ինչպես Հյուսիսային Կորեայի օրինակն է ցույց տալիս, կարող է դառնալ ռեժիմի պահպանման միակ հուսալի երաշխիք։ Իրանը, լինելով Մերձավոր Արևելքի տարածաշրջանային տերություն, համաձայնվել է սահմանափակել իր միջուկային ծրագիրը պատժամիջոցների հանման և համաշխարհային տնտեսությանը վերաինտեգրացիայի դիմաց։ Բայց 2015թ-ին ձեռք բերված Իրանի և միջազգային հանրության միջև համաձայնագիրը ձախողվեց։ Եվ հիմա նույնիսկ ԱՄՆ-ի կամ Իսրայելի հնարավոր ռազմական հարվածները չեն խանգարի Իրանին դառնալ միջուկային տերություն։
Մեր օրերում միջուկային զենք կարող են կիրառել նաև ոչ պետական կազմավորումները։ 2001թ.-ի սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչությունից հետո, վտանգը, որ միջուկային զենք կարող են ձեռք բերել նաև ոչ պետական ուժերն, աշխարհով մեկ դարձավ անվտանգության ծառայությունների մշտական անհանգտության առարկա։ Ռազմավարական կայունության տեսանկյունից սա նշանակում է, որ ծայրահեղական ինչ-որ կազմակերպություն կարող է սադրել պետությունների միջև նոր միջուկային պատերազմ՝ կազմակերպելով ահաբեկչական գործողություններ։ Փախադարձ վստահության բացակայության պայմաններում, օրինակ՝ ԱՄՆ-ի և Ռոսաստանի դեպքում բավական դժվար կլինի հականալ, թե իրականում ինչ է տեղի ունեցել։
Ռազմավարական կայունության վրա ազդում է նաև տեխնոլոգիաների զարգացվածությունը. ոչ միջուկային ռազմավարական սպառազինության ի հայտ գալը, կիբեռտեխնոլոգիաների, արհեստական ինտելեկտի զարգացումը և տիեզերքում սպառազինության հնարավոր տեղադրումը։ Այս տեխնոլոգիաների վրա հիմնված համակարգերի համատեղումը միջուկային զենքի հետ կարող է լրջորեն ապակայունացնել ռազմավարական իրավիճակը։ Գերճշգրիտ, ոչ միջուկային համակարգերը ունակ են երկրագնդի ցանկացած հատվածում խոցել թիրախներ, ինչը թույլ է տալիս առաջատար տերություններին հարվածներ հասցնել սովորական զենքերով։ Միջուկային և ոչ միջուկային սպառազինության համակարգերը սերտորեն փոխկապակցվում են մեկը մյուսի հետ։
Ավանդական միջուկային զսպման համար լուրջ վտանգ են ներկայցնում կիբեռհարձակումները։ Այն, ինչ ժամանակին հնարավոր էր անել միայն միջուկային զենքով, այժմ հնարավոր է անել կիբեռ զենքերով. անջատել խոշոր քաղաքաների էլեկետրականությունը, խափանել ամբողջ երկրի ենթակառուցվածքները, ինչպես նաև պարալիզացնել պետական և ռազմական կառավարման հրամանատարական կենտրոնները։ Այս պայմանաններում ռազմավարական կայունության պահպանումը դառնում է ավելի դժվար, քանի որ կիբեռհարձակումների կազմակերպիչներին բավական դժվար է հայտնաբերել, իսկ թե ինչպիսին պետք է լինի պատասխան հարվածը՝ նույնպես անհասկանալի է։
Ամփոփելով վերոնշյալը՝ կարելի է պնդել, որ 21-րդ դարում ռազմավարական կայունության ապահովմանը նպաստող նոր հանգամանքները հետևյալն են.
- Միջուկային բազմաբեևեռությունը և դրա հետ կապված ռազմավարական հատվածականությունը
- Չորս առաջատար ռազմական տերությունների վերադարձը ռազմավարական մրցակցության դաշտ
- Տարածաշրջանային տերությունների և նույնիսկ երրորդական երկրների՝ ինչպիսին է Հյուսիսային Կորեան, դերի մեծացում
- Միջուկային ահաբեկչությունների և սադրանքների հնարավորություն
- Ոչ միջուկային ռազմավարական համակարգերի ի հայտ գալը, որոնց հնարավորությունները պակաս չեն միջուկայինից
- Միջուկային և ոչ միջուկային սպառազինությունների սերտ փոխկապակցում, ինչը դժվարեցնում կամ անհնար է դարձնում այս երկու բաղադրիչների առաձին իդենտիֆիկացիան
- Բարձր արդյունավետության առաջատար տեխնոլգիաների տարածում, օրինակ՝ կիբեռզենքերի, որոնք կարող են օգտագործվել առանձին կամ միջուկային զենքին զուգահեռ։
Ինչն է հնացել
Վերոնշյալ հանգամանքները ցույց են տալիս, որ ռազմավարական կայունության պահպանման միջոցները (օրինակ սպառազինությունների վերահսկում) այսօրեական պայմաններում բավարար չեն։ Առավել ևս ամերիկա-ռուսական սպառազինութունների վերահսկման համաձայնությունը փաստացի թուլանում է։ 2002թ.-ին ԱՄՆ-ն դուրս եկավ 1972թ.-ին «Հակահրթիռային պաշտպանության համակարգերի սահմանափակման մասին» համաձայնագրից, որը Մոսկվան դիտարկում էր որպես ռազմավարական կայունության անկյունաքար։ Այսօր արդեն Վաշինգտոնն իրականացնում է ԱՄՆ-ի և իր դաշնակիցների հակահրթիռային պաշտպանություն ծրագիրը։ Տեսանելի ապագայում այս ծրագիրը դժվար թե խարխլի Ռուսաստանի զսպման պոտենցիալը, բայց երկարաժամկետ հեռանկարում այն մտահոգվելու առիթ է տալիս ռուս ստրատեգներին։
Եվս մեկ ռուս-ամերիկյան անժամկետ համաձայնագիր՝ «Միջին և փոքր հեռահարության հրթիռների ոչնչացման մասին»՝ կնքված 1987թ.-ին, ամենայն հավանականությամբ առաջիկայում պաշտոնպես կլուծվի։ Կողմերը վաղուց մեղադրում են իրար այն խախտելու մեջ, իսկ 2018թ.-ի հոկտեմբերին նախագահ Թրամփը հայտարարեց, որ ԱՄՆ-ն պատրաստվում է դուրս գալ այդ համաձայնագրից։ Պայմանագրի լուծումը կնշանակի, որ գերտերություններից մեկի միջուկային հրթիռային համակարգերը կարող են տեղակայվել հակառակորդի ռազմական և քաղաքական կառավարման առանցքային օբյեկտների մոտակա տարածքներում։
Այդ դեպքում հրթիռային հարձակմանը արձագանելու ժամանակը կկրճատվի՝ հասնելով մի քանի րոպեի, ինչը լրջորեն կխարխլի ռազմավարական կայունությունը՝ հավանաբար Եվրոպայում կամ Հյուսիսարևելյան Ասիայում։
ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի միջև մեկ այլ առանցքային համաձայնագրի՝ «Ռազմավարական միջուկային սպառազինության կրճատման» (СНВ-3) ժամկետը սպառվում է 2021թ.-ին ևս հինգ տարի երկարաձգելու հնարավորությամբ։ Բայց եթե նույնիսկ այն երկարաձգվի, միջուկային սպառազինության վերահսկման ավանդական եղանակը քիչ հավանական է, որ կունենա այն նույն դերն, ինչը ունեցել է 20-րդ դարում, որի համար կան մի քանի պատճառներ։
Առաջին՝ ԱՄՆ-ն և Ռուսաստանը, որոնք ռազմավարական սպառազինությունների վերահսկման հիմնական սուբյեկտներն էին, դադարել են լինել գլոբալ ռազմավարական կայունության հիմնական դերակատարները, չնայած նրան, որ այս երկու երկրներն են նախկինի պես տիրապետում աշխարհում միջուկային զենքի 90 տոկոսին։ Բացի այդ, մոտ ապագայում սպառազինությունների վերաբերյալ Ռուսաստանի հետ մշակված ոչ մի համաձայնագիր քաղաքական պատճառներով չի վավերացվի ԱՄՆ Սենատի կողմից։
Միևնույն ժամանակ ամերիկա-չինական հարաբերութունները, որոնք ունեն առավել մեծ կարևորություն ապագա աշխարհակարգի համար, իրենց մեջ երբեք չեն ներառել սպառազինություների նկատմամբ վերահսկողության բաղադրիչ։ Պեկինը մերժում է այն գաղափարը, որ իր հարաբերական փոքր միջուկային զինանոցը կարող է սահմանափակված լինել ԱՄՆ-ի հետ որևէ համաձայնագրով և այս դիրքորոշումը դժվար թե փոխվի։ Ավելին, ամերիկա-չինական հարաբերությունները վճռորոշ չեն ամբողջ աշխարհի համար, ինչպիսին եղել են ամերիկա-խորհրդային հարաբերությունները Սառը պատերազմի ժամանակ։
Երկրորդ՝ համաշխարհային ռազմավարական իրավիճակը տարածաշրջանային և միջուկային լոկալ տերություների ի հայտ գալով լուրջ փոփոխություններ է կրել։ Այս երկրները Վաշինգտոնի կամ Պեկինի վերահսկողության տակ չեն և գործում են ինքնուրույն։
Երրորդ՝ նոր տեխնոլոգիաների ստեղծումը, որոնք ուղղված են գերակայող մարտական հնարավորությունների վրա, դժվարեցնում կամ անհնար են դարձնում ավանդական վերահսկողության միջոցները, որոնք հիմնված են քանակական սահմանափակումների վրա։
Եվ վերջին՝ երկրների կենսաապահովման համակարգերը խափանելուն ուղղված կիբեռհարձակումների աղբյուրները բավական դժվար է բացահայտել։
Սա չի նշանակում, որ Սառը պատերազմի ժառանգությունն այլևս անպիտան է և պետք է ուղարկել դիվանագիտության թանգարաններ։ Ի տարբերություն սպառազնությունների վերահսկման մասին համաձայնագրերի՝ հակամարտությունների կանխմանն ուղղված վստահության ամրապնդման միջոցները ունեն մեծ շանսեր, որպեսզի նորից պահանջված լինեն 21-րդ դարի խնդրիների լուծման համար։
Ինչն է արդիական
Այնպիսի պայմաններում, երբ միակողմանի որոշումները և տեխնոլգիական մարտահրավերները օրեցօր գերակա են դառնում, առավել կարևոր է ձևավորել մեխանիզմներ, որոնք կսահմանափակեն ԱՄՆ-ի և Չինաստանի մրցակցութունը և ԱՄՆ-ի ու Ռուսատանի բացահայտ դիմակայությունը։ Երկրորդ դեպքում՝ բանակի հրամանատարների, հատուկ ծառայությունների ղեկավարների և քաղաքական առաջնորդների միջև հուսալի և շուրջօրյա կապի հաստատումը, ինչպես նաև լարվածության աճի կանխման փոխհամաձայնեցված գործողություններն առավելապես նպատակահարմար կլինեն, որպեսզի ապագայում հնարավոր լինի խուսափել իրադարձությունների սխալ մեկնաբանությունից և վտանգավոր միաջդեպերի՝ լուրջ բախումների վերաճելուց։
Ի տարբերութուն Սառը պատերազմի, այսօր ամենամեծ վտանգը ոչ թե հանկարծակի հարվածներն են, այլ պատահական միջադեպերը։ Գործնականում հակամարտությունների կանխման մեխանիզմներ կիրառվում են Սիրիայում ԱՄՆ-ի և Ռուսաստնի կողմից։ Այս պրակտիկան պետք է ընդլայնել և տարածել նաև Ռուսաստան-ՆԱՏՕ հարաբերութունների վրա։
Ռազմավարական հարցերում գործողությունների սխալ մեկնաբանությունից խուսափելու համար, առաջատար տերությունների ղեկավարները պետք է իրար հետ կապի մեջ լինեն, տեղյակ լինեն միմյանց քաղաքական նպատկաներին, ռազմական դոկտրիններին և երկրների ռազմավարություններին ու մարտավարություններին։ Սա բավական բարդ խնդիր է, մանավանդ Մոսկվայի և Վաշինգտոնի դեպքում, որտեղ գրեթե չի մնացել փոխադարձ վստահություն, մինչդեռ այս հարցի լուծումը բավական կարևոր է։ ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի միջև վստահության վերականգնումը մոտ ապագայում քիչ հավանական է, սակայն փոխադարձ վստահության որոշակի աստիճանին հասնելը հնարավոր է և անհրաժեշտ։ Երկու երկրների բարձրագույն զինովորական ղեկավարությունների միջև պարբերաբար շփումները պետք է ուղեկցվեն նաև ազգային անվտագության խորհուրդների և հետախուզական ծառայությունների ղեկավարների երկխոսությամբ։
Այդ երկխոսությունը կարելի է կազմակրեպել СНВ-3-ի երկարաձգման բանակցությունների շրջանակներում։ Գործընկերության ձևավորումը ԱՄՆ-ին և Ռուսաստանին կարող է դժվար տրվել, բայց նրանք մեծ փորձ ունեն փոխադարձ թշնամությունը զսպելու գործում։ Ռազմավարական կայունության հարցերի շուրջ բազմաշերտ երկխոսությունն ինքն իրենով կայունացնող գործոն կլինի։ Այդ երկխոսության ընթացքում ռուսական կողմը պետք է ավելի հստակ ձևակերպի և հիմնավորի իր քաղաքականությունը, որպեսզի շտկի Արևմուտքի ունեցած սխալ պատկերացումներն իր մասին, որոնք կարող են վտանգավոր լինել ճգնաժամերի ժամանակ։ Բացի այդ, ռուսական և ամերիկյան կողմերը կարող են նաև մասնագիտական քննարկումներ ունենալ միջուկային զենքի չտարածման տարածաշրջանային հարցերի վերաբերյալ, մասնավորապես՝ Հյուսիսային Կորեայի և Իրանի մասով։
Հոդվածի բնօրինակը՝ Carnegie.ru կայքում