Նոյեմբերի 18-ին Մոսկվայի Վալդայի ակումբում ելույթ է ունեցել արդի քաղաքական ռեալիզմի ականավոր ներկայացուցիչ Ջոն Միրշեյմերը, քննարկան թեման վերաբերել է գերտերությունների միջև ապագա հնարավոր պատերազմին: Միրշեյմերը անդրադարձել է նաև քաղաքան ռեալիզմի և լիբերալ ինտերվենցիոնիզՋոն Միրշեյմերըմի դիսկուրսներին: Ելույթի որոշ հատվածներ թարգամաբար ներկայացվում է ստորև.
«Միջազգային հարաբերություններում Վաշինգտոնը և Մոսկվան իրենց դրսևորում են տարբեր մարտավարություններով, սա է նրանց միջև չհասկացվածության պատճառը, որն էլ ներկա ժամանակում նրանց հասցրել է դիվանագիտական հակամարտության շեմին: Այս կարծիքին է Չիկագոյի համալսարանի գերտերությունների քաղաքականության գծով մասնագիտացված գիտնական Ջոն Միրշեյմերը:
Ռեալիզմի կենդանի դասական Միրշեյմերն այս շաբաթ ներկա էր Մոսկվայում Վալդայի ակումբի շրջանակներում տեղի ունեցող գիտաժողովին, որը մեկ հարկի տակ էր հավաքել տարբեր գիտնականների, դիվանագետների և լրագրողների:
Բանավեճերի ժամանակ Միրշեյմերը առկա լարվածությունը բնութագրեց որպես միջազգային հարաբերությունների երկու հեռանկարների՝ ռեալիզմի և լիբերալ ինտերնացիոնալիզմի միջև ընթացող հակամարտություն: Վերջին ուղղությունը դեռ գերակա է արևմտյան աշխարհում:
Ըստ Միրշեյմերնի, լիբերալ ինտերվենցիոնիզմը ԱՄՆ-ում գիտական շրջանակներում բարձր մակարդակի վրա է, ինչը պայմանավորված է այն աննախադեպ հզոր և ազդեցիկ դերակատարությամբ, որին Միացյալ Նահանգները հասավ Սառը պատերազմից հետո և որն էլ բերեց ամերիկյան քաղաքական իսթեբլիշմենթի գլոբալ դոմինանտության հավատամքին:
«Մենք ցանկանում էինք տիրել ողջ մոլորակը,- ասում է Միրշեյմերն,-Միացյալ Նահանգները անփոխարինելի ազգ էր ընկալվում, որը կանգնած է բարձր և տեսնում է հեռուն»:
Ըստ Միրշեյմերնի, այս դիրքորոշումը կառուցված է համաձայն երեք նախադրյալների՝ երկիրն անհավատալի հարուստ է, անհավատալի անվտագության համակարգ ունի և իր ռազմական ուժը թույլ է տալիս իրեն աշխարհի ցանկացած կետում միջամտություն իրականացնել՝ առանց իր հասարակությունից օտարվելու:
Ռազմական ուժի նման անսպառ կիրառումը, որը ամեն երկու երեք տարին մեկ լոկալ պատերազմի հրահրման պատճառ է դառնում, հիմարության է նման,- նշում է Միրշեյմերը: Նրա և Հարվարդի համալսարանից Սթիվեն Ուոլթի նման ռեալիզմին հարողների զսպվածության կոչերը դեռ արդյունքներ չեն տվել: Կարող է արդյո՞ք Դոնալդ Թրամփը, թեև քիչ հավանական է նրա նախագահ լինելը, կոտրել այս միտումը:
«Թրամփը բնազդաբար դեմ է գլոբալ դոմինանտությանը և հակված է զսպվածության այս հարցում»,- նշում է Միրշեյմերը: Բայց մենք Թրամփի հետ համաձայնության չենք գաալիս մի շարք թեմաների շուրջ: Թրամփը մեր հայացքներն իր անունով է կոչում և արտաքին աշխարհում քաղաքական իսթեբլիշմենթի անդամները դեմ են հանդես գալիս այն ամենին, ինչ նա է ասում»:
Ըստ Միրշեյմերի, ԱՄՆ-ի դեպքում ղեկավարները մանևերլու շատ տեղ չունեն, ինչպես և Ռուսաստանի դեպքում, այդ իսկ պատճառով էլ, նախագահի մյուս թեկնածուից ևս պետք չէ քաղաքականության լուրջ փոփոխությունների ակնկալիք ունենալ:
Միրշեյմների խոսքով, որքան էլ պարադոքսալ թվա, Միացյալ Նահանգներում լիբերալ ինտերվենցիոնալիզմի դիսկուրսի դոմինանտությունը կախված է Չինաստանի՝ հզորանալու տեմպերից: Եթե ժամանակի ընթացքում Չինաստանի տնտեսությունը սկսի աճի դանդաղեցման միտումներ ցույց տալ Միացյալ Նահանգները, հարաբերականորեն նաև մյուս երկրները, 2050 թվականին ավելի ուժեղ կլինեն, իսկ ԱՄՆ-ն էլ կշարունակի համոզված մնալ գլոբալ դոմինանտության իր դերկատարման հարցում ՝ այս կերպ ավելի ամրապնդելով լիբերալ ինտերվենցիոնիստների դերը: Իսկ եթե Չինաստանը սկսի վերելք ապրել, ապա Միացյալ Նահանգները հարկադրված կլինի կենտրոնանալու Չինաստանին զսպելու վրա: Չինաստանը հեռանկարային առումով այնքան հզոր է, որ Միացյալ Նահանգները լրջագույն ուշադրություն պետք է հատկացնի նրան:
Միրշեյմերը ևս մեկ անգամ ընգծեց իր՝ արդեն իսկ տևական ժամանակ շրջանառած այն թեզը, որ ԱՄՆ-ի և Չինաստանի միջև հակադրությունը ամենայն հավանականությամբ գալիք տասնամյակների կենտրոնական հակամարտությունն է լինելու, չնայած այն հանգամանքին, որ Վաշինգտոնի և Մոսկվայի միջև լարվածությունը պատճառ է դառնում այնպիսի վախերի ի հայտ գալուն, որոնք խոսում են ռուս-ամերիկյան «2-րդ Սառը պատերազմի» մասին:
«Որևէ իմաստ չկա դրդել Ռուսաստանին՝ գնալ Չինաստանի հետ դաշնակցության: Հույս ունեմ, որ Չինաստանը կշարունակի զարգանալ և Միացյալ Նահանգները կգիտակցի, որ Ռուսաստանի հետ վատ հարաբերություններ ունենալը չափազանց վատ գաղափար է»,- նշում է Միրշեյմերը:
Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի միջև հարաբերությունները կբարելավվեն ժամանակի ընթացքում, իսկ Ռուսաստանի և Չինաստանի հարաբերությունները կփչանան, մինչդեռ ԱՄՆ-ի և Չինաստանի միջև բախումն անխուսափելի է, քանի որ դա գերտերությունների քաղաքական ողբերգությունն է: Այս կարծիքին է Միրշեյմեր:
Ըստ նրա, մինչ լիբերալ ինտերնացիոնալիզմի դպրոցը կշարունակի դոմինանտ լինել Միացյալ Նահանգներում, Արևմտյան Եվրոպայում, ինչպես նաև Չինաստանի և Հարավային Կորեայի նման երկրներում, քաղաքական ռեալիզմը արդեն վաղուց գործողության մեջ է Ռուսաստանում ու Չինաստանում:
«Որպես արդյունք՝ լիբերալ ինտերնացիոնալ աշխարհում դու ջրից դուրս ձուկ ես: Ինտելեկտուալ առումով ես Չինաստանում ինձ ավելի շատ եմ տանը զգում, քան Միացյալ Նահանգներում, ի դեպ, ես ինձ ավելի քան տանն եմ զգում նաև այստեղ՝ Ռուսաստանում: Ես ռուսերեն գեթ մեկ բառ անգամ չեմ խոսում, դա օտար մշակույթ է ինձ համար, ինչպես որ չինականը, բայց ինտելեկտուալ առումով շատ ռուսներ, ինչպես և չինացիներ, խոսում են ռեալպոլիտիկի լեզվով»,- նշում է Միրշեյմեր:
Արևմուտքը շարունակում է թերագնահատել ՆԱՏՕ-ից ունեցած Ռուսաստանի վախը, որը առաջացել է Սառը պատերազմի ժամանակ Մոսկվային զսպելու գործողությունների արդյունքում և նույնիսկ անցել դրա սահմաններից.
«Գերտերությունը շատ զգայուն է իր հարևանության հանդեպ»: Դա մի բան է, որն, ըստ Միրշեյմերի, լիբերալ ինտերնացիոնլաիստները շարունակում են անտեսել: 1999 թվականին թույլ Ռուսաստանը ֆորմալ առումով չէր թիրախավորել ՆԱՏՕ-ի առաջին ընդլայնման ալիքը, բայց շրջափակված լինելու նրա զգացողությունը մեծացավ, երբ հետսովետական Էստոնիան, Լատվիան ու Լիտվան 2004 թվականին դարձան դաշինքի անդամներ: Միրշեյմերի բնութագրմամբ, 2008 թվականին ՆԱՏՕ-ի հայտարարությունը, թե Վրաստանն ու Ուկրաինան աստիճանաբար միանալու են դաշինքին «մեծ սխալ էր»:
«Ռուսաստանը դա երբեք թույլ չի տա»,- ասում է Միրշեյմերը:
Միրշեյմերը նկատում է, որ հետաքրքրական է տեսնել, որ լիբերալ ինտերնացիոնալիստներից օրինակ Մայքլ Մըքֆոլը, Մոսկվայում ԱՄՆ նախկին դեսպանը հավատում է, որ ՆԱՏՕ-ի ընդլայնումը Ռուսաստանին զսպելու նպատակ չի ունեցել: Փոխարենը նրան նմանները հավատում են, որ սա արևմտյան ժողովրդավարության և դրա ինստոիտուտների առավելությունն է, որը ինչ որ մի օր կներառի նաև Ռուսաստանին՝ վերջինիս բերելով Եվրոպական Լիբերալ չափորոշիչների դաշտ: Խնդիրն այն է, որ Ռուսաստանն իրերը այլ կերպ է ընկալում:
«Մըքֆոլը լիբերալ ինտերնացիոնալիստ է, Պուտինը՝ ոչ: Ռուսաստանը գործում է ռեալիզմի մարտավարական կաննոներով, իսկ Միացյալ Նահանգները՝ լիբերալ ինտերվենցիոնիզմի»,- նշում է Միրշեյմեր:
Նրա դիտարկմամբ, ռեալիզիմի տեսանկյունից առանցքային է, որ Միացյալ Նահագները հասկանա, թե որոնք են իր ռազմակավարական հետաքրքրությունները: Ուկրաինան ու Վրաստանը ԱՄՆ-ի համար ռազմավարական հետաքրքրություն չեն ներկայացնում, հետևաբար «ԱՄՆ-ին 5-րդ հոդվածի երաշխքիները չպետք է բոլորին տա».
«Այն գաղափարը, որ Ուկրաինաին աստիճանաբար կարող է դառնալ Արևմուտքի մասնիկը կործանարար է Ուկրաինայի համար: Ասել ուկրաինացիներին, որ կարող են դառնալ Արևմուտքի մասը և այդ կերպ նրանց ավելի արևմտամետ դարձնելը միայն բերելու է ռուսների անտագոնիստական տրամադրությունների սրմանը»,- կարծում է Միրշեյմերը:
«Սա չէ այն ճանապարը, որով աշխատում է միջազգային քաղաքականությունը: Դու «իրավունքեր» չունես: Կուբացիները իրավունք ունեի՞ն 1963 թվականին Խորհրդային միությանը հրավիրել իրենց կղզի հրթիռներ տեղակայելու: Մենք այդպես չենք մտածում: Մենք չենք կարծում, որ արևմտյան կիսագնդում երկրներն իրավունք ունեն օտարերկրա գերտերության հրավիրել արևմտյան կիսագունդ: Դու «իրավունքներ» չունես, երբ գործ ունես Ամերիկայի Միացյալ Նահագների հետ»:
Այդուհանդերձ, Միրշեյմերի կարծիքով, ռուս-ամերիկյան ներկա հակամարտությունը կարող է բերել ռեալիզմի վերածնունդին: Մինչ լիբերալ ինտերվենցիոնիստները հավատում են, որ մարդիկ սիրում են ապրել «19-րդ դարի աշխարհում»՝ Ջոն Քերիի բնորոշմամբ ասած, որպես արդյունք ուկրաինական ճգնաժամի ու Չինաստանի հզորացման, գերտերությունները վերադառնում են սեղանի շուրջ: 1989-2014 թվականները եղել են «ռեալիզմի արձակուրդի» տարիներ, իսկ հիմա այդ արձակուրդն արդեն վերջացել է»,- եզրափակել է գիտնականը: