Հայկականության նոր ճարտարապետություն


Սուրբ Աթոռում ՀՀ նախկին դեսպան Միքայել Մինասյանը «Հորիզոն» պարբերականում հրապարակած հոդվածում անդրադարձել է համահայկականության նոր ու արդյունավետ ճարտարապետության անհրաժեշտությանը։

Հայկականութեան նոր ճարտարապետութիւն կերտելու մասին

Հայկական ազգային օրակարգի առաջնային խնդիրներից մէկը շարունակում է մնալ սփիւռքի կամ, աւելի ճիշդ կը լինի ասել, համահայկականութեան նոր, համարձակ ու արդիւնաւէտ ճարտարապետութեան հարցը: Հայաստան–սփիւռք գործակցութեան ընկալումների ու տարուող քաղաքականութեան, օրակարգերի ձեւաւորման ու առաջմղման այն մոտելը, որն ունենք այսօր, ձեւաւորուել է նախորդ դարում եւ ոչ ամբողջութեամբ է համարժէք ժամանակի պահանջներին: Իսկ եթէ, անկեղծ, այն այսօր արդիւնաւէտութեան տեսանելի ճգնաժամ է ապրում: Իներցիայի թելադրանքով մենք շարունակում ենք հիմնականում անել այն, ինչ տասնամեակներ շարունակ արել ենք ե՛ւ Հայաստանում, ե՛ւ սփիւռքում, մինչդեռ էապէս փոխուել է աշխարհը, դրա զարգացման կշռոյթը, ալկորիթմները, բացի այդ` կենսական փոփոխութիւնների է ենթարկուել հայկական աշխարհը, միջավայրը, առաջնահերթութիւնները, ինչպէս նաեւ հայկական պետականութեան` որպէս հայութեան քաղաքական ամենակարեւոր նախագծի ներուժը, դերն ու կարիքները:

Մեզ անհրաժեշտ է համարձակ հայեացք` հիմքում ունենալով վստահութիւնը սեփական ուժերի հանդէպ եւ ժամանակի տուած հնարաւորութիւնների ու մարտահրաւէրների գերճշգրիտ ընկալումը: Մենք կարիք ունենք գիտակցելու, որ արդի ցանցային աշխարհի կշռոյթը եւ ժամանակը կարող են մեր օգտին աշխատել, եթէ կարողանանք միջոցներն արդիւնաւէտ օգտագործել: Միայն թէ չուշանանք: Աշխարհի հայկականութեանը պէտք է նոր երազանք, նոր թռիչք, նոր ճարտարապետութիւն, ընկալումների ու գործողութիւնների նոր բանաձեւ:

Անհեռանկարային է նման ծաւալային բեկումն ակնկալել «ներքեւից». անզէն աչքով էլ տեսանելի է` առանձին վերցրած անգամ ամենայաջողուած նախաձեռնութիւնները, հայեցակարգերը, գաղափարներն ու փորձերը, լինեն Հայաստանում թէ Սփիւռքում, շարունակում են մնալ սոսկ յաջողութեան ու ներշնչանքի եզակի կղզեակներ, որոնք, ժամանակի բերած փորձութիւններից հնանալով ու մաշուելով` այդպէս էլ չեն դառնում համազգային բանաձեւ, չեն գործարկում հայկականութեան «յարատեւութեան շարժիչը»: Ակնյայտ է, որ նման խիզախ ճարտարապետութեան նախաձեռնողի ու համակարգողի դերում պէտք է հանդէս գայ Հայաստանի Հանրապետութիւնը` որպէս համայն հայութեան քաղաքական խարիսխ, պետականութիւն, որ կոչուած է բացէիբաց սպասարկելու ոչ միայն իր քաղաքացիների, այլ նաեւ իր հայրենակիցների շահերը` անկախ նրանց բնակութեան վայրից:

Միայն նոր, խիզախ ճարտարապետութիւնը հնարաւորութիւն կը տայ շրջանցել միմեանցից ունեցած սպասումների ու հիասթափութեան պարբերական ալիքների պատճառով չբարձրաձայնուող այն որոշակի շփոթը, որը տեւական ժամանակ է թեւածում է Հայաստան–սփիւռք յարաբերութիւններում: Միշտ չէ, որ մենք Հայաստանում համակարգուած գիտենք, թէ որոշակիօրէն ինչ ենք ակնկալում սփիւռքից, բայցեւ յաճախ մեղադրում ենք ողջ սփիւռքին կամ առանձին վերցրած նրա այս կամ այն յայտնի ներկայացուցչին` ինչ–որ մի իրավիճակում ինչ–որ մի բան չանելու, մեր յոյսերը չարդարացնելու համար: Նոյնկերպ, սփիւռքը համակարգուած չգիտի, թէ առաջնահերթութիւնների ի՛նչ աղիւսակ ու ի՛նչ ակնկալիքներ ունի մեր պետականութիւնը, եւ ի՛նչ բանաձեւի շուրջ ու ինչպէս է հնարաւոր համադրել ջանքերը: Միւս կողմից, սփիւռքն` իր առանձին շերտերով, ունի իր յստակ ակնկալիքները Հայաստանից, որոնց մասին միշտ չէ, որ բարձրաձայնւում է:

Տեղեկատուական յեղափոխութեան ու տեխնոլոգիական գերակայութեան, ցանցային գերիշխանութեան մեր ժամանակներում Հայաստանի Հանրապետութիւնը պէտք է ստանձնի հայկական աշխարհի հանգոյցի` hub-ի, կենտրոնակայանի առաքելութիւնը: Որպէս ընդհանուր ազգի քաղաքական մեկանախագիծ` Հայաստանի Հանրապետութիւնը կարող է եւ պէտք է դառնայ աշխարհում առաջին կլոպալ պետութիւնը, առաջին ցանցային պետութիւնը, առաջին առցանց պետութիւնը, երբ հայկական ինքնութիւն ունեցող իւրաքանչիւր մարդու համար, զգացմունքային հարթութիւնից դուրս ու դրանից էլ բարձր, Հայաստանը կը լինի իրենը` անկախ իր բնակութեան վայրից, իսկ ժամանակի թելադրած ընթացիկ գաղթականական տեղաշարժերը չեն խաթարի համաշխարհային այդ ցանցում իր ներգրաւուածութեանը, դերակատարութեանն ու ազգային յարացոյցին:

Հայկականութեան նոր ճարտարապետութիւնը պէտք է ենթադրի մեր հայրենակիցներին հիւրընկալած երկրներում հայութեան դիրքերի համակարգուած ուժեղացում` Հայաստանի Հանրապետութեան տեսանելի ու ոչ տեսանելի մասնակցութեամբ. ազգային դիմագիծը պահելով հանդերձ, այդ հասարակութիւններին մեր հայրենակիցների առաւելագոյն համարկում (որեւէ կերպ բացառելով կեթթոյացման վտանգը), նրա տնտեսական ու քաղաքական դիրքերի կազմակերպուած առաջմղում: Երազանքից կիրառական քաղաքական հարթութիւն է պէտք տեղափոխել մեր հայրենակիցների` իրենց բնակութեան վայրերում իշխանութեան ձեւաւորմանը մասնակցելու, իրենց ունեցած տնտեսական–քաղաքական դերն ամրապնդելու, իրենց մասնագիտացման ոլորտներում առաջ գնալուն սատարելը: Տուեալ երկրի հայ համայնքի շահերի առաջմղման թեզերն ու առաջարկութիւններն այլեւս պէտք է բարձր մակարդակի միջպետական հանդիպումների, միջպետական երկկողմ յարաբերութիւնների օրակարգերի մշտական ու պարտադիր մաս կազմեն:

Հայաստանի Հանրապետութիւնը պէտք է դառնայ ու պէտք է ընկալուի որպէս անվտանգութեան աներկբայ եւ երկաթեայ երաշխաւոր աշխարհի ցանկացած երկրում ապրող մեր հայրենակցի համար, նրա կողքին լինի բոլոր իրավիճակներում: Աշխարհի ցանկացած երկրում ապրող եւ հայկականութեան գլոբալ ցանցում ներգրաւուած մեր իւրաքանչիւր հայրենակից պէտք է վստահ լինի, որ Հայաստանի Հանրապետութիւնը իր ունեցած խնայողութիւնները պահելու ու անձեռնմխելիութիւնը երաշխաւորելու լաւագոյն վայրն է. մեր պետականութիւնը պէտք է դառնայ հայկական դրամագլխի անվտանգութեան ամենաարդիւնաւէտ երաշխաւորը: Նա պէտք է վստահ լինի, որ Հայաստանի Հանրապետութիւնը ոչ մի պարագայում, կեանքի ոչ մի իրավիճակում այլ պետութիւնների ու նրանց արդարադատութեան առաջ անպաշտպան չի թողնում իր հայրենակիցներին: Մեր պետականութիւնը աշխարհասփիւռ հայութեան համար պէտք է դադարի ընկալուել իբրեւ անշօշափելի, լոկ միայն հոգեւոր հայրենիք: Այն հայկականութեան համար պէտք է վերածուի ուժի, հպարտութեան ու անվտանգութեան կիրառական աղբիւրի: Որեւէ որոշում կայացնելիս Հայաստանի Հանրապետութիւնը պէտք է հաշուի առնի ամբողջ ազգի օրակարգն ու նրա հաւաքական շահը:

Հայկականութեան հաւաքական ուժը պէտք է դառնայ Հայաստանի Հանրապետութեան առաջընթացի, բարեկեցութեան ու արդիականացման առաջնային աղբիւրը: Ապագայի նման յարացոյցը պէտք է պատասխաններ փնտռի ու գտնի նաեւ մայր հայրենիքում առկայ կենսական հարցերից մէկի` ժողովրդագրական խնդիրների լուծմանը: Հայրենադարձութեան ու մայր հայրենիքում հայահաւաքի գաղափարը պէտք է ձեռք ձեռքի տուած քայլի աշխարհի տարբեր երկրներում հայութեան դիրքերի ու կարողութիւնների բազմապատկման ռազմավարութեան հետ: Ու սա հնարաւոր է:

Հոդվածի բնօրինակը՝ «Հորիզոն»-ում